Cofrestr Cadw/ICOMOS o Dirweddau, Parciau a Gerddi o Ddiddordeb Hanesyddol Arbennig yng Nghymru.
Mae Cymru’n frith o barciau a gerddi hanesyddol, sy’n rhan hanfodol bwysig ac annatod o gyfansoddiad hanesyddol a diwylliannol y wlad. Cyfrifoldebau creiddiol Cadw yw cy northwyo perchnogion i ofalu amdanynt a’u gwarchod.
Ers 1992, mae Cadw wedi cynnal arolwg cynhwysfawr ar barciau a gerddi hanesyddol yng Nghymru. Mae’r parciau a gerddi y credir iddynt fod o bwysigrwydd cenedlaethol, wedi cael eu cynnwys ar Gofrestr Cadw/ICOMOS o Barciau a Gerddi o Ddiddordeb Hanesyddol yng Nghymru. Cafodd y Gofrestr ei llunio er mwyn cynorthwyo perchnogion, awdurdodau cynllunio lleol, datblygwyr, cyrff statudol a phawb sy’n ymwneud â hwy, i warchod parciau a gerddi hanesyddol mewn modd gwybodus. Cofrestr anstatudol ydyw ac fe gafodd ei chyhoeddi yn chwe chyfrol; mae hi’n ymdrin â chyn ardaloedd cynghorau sir ac awdurdodau unedol. Cafodd ei chwblhau yn 2002 ond nid rhestr gau ydyw: gellir ychwanegu (neu ddileu) safleoedd ar unrhyw adeg. Ar hyn o bryd mae 372 o safleoedd
Mae’r fethodoleg a ddefnyddiwyd i lunio’r Gofrestr wedi ceisio bod mor drylwyr ag y bo modd. Caiff pob safle ei arolygu a’i ymchwilio gan bwyll, caiff ei hanes ei ddadansoddi a’i ysgrifennu, ac fe geir disgrifiad o’r safle ar gyfer y Gofrestr. Mae map sy’n dangos ffiniau parc, gardd a gardd gegin y safle fel y mae heddiw (os yw’n berthnasol), y golygfeydd arwyddocaol a’r lleoliad hanfodol, wedi cael ei gynnwys hefyd. Bydd Gradd I, II* a II yn cael ei ddyfarnu i’r safleoedd yn yr un modd ag adeiladau rhestredig. Wrth ddewis y safleoedd ar gyfer y Gofrestr fe roddir ystyriaeth i nifer o ffactorau; dyddiad y safle; ym mha gyflwr mae ei gadwraeth; a yw e’n enghraifft dda o’i fath ai peidio; a fu dylunwyr adnabyddus yn gweithio arno, a yw’r safle’n gysylltiedig â phobl o bwys ac a oes rhywbeth anarferol neu brin yn ei gylch. Mae 20 o Barciau a Gerddi Hanesyddol yn Sir Benfro ac yn eu plith mae’r mannau poblogaidd hyn - Orielton, Castell Malgwyn, Palas yr Esgob yn Llandyfai a Llys a Ffynone Llandyfai.
Gwarchod a chynllunio
Gall Cadw roi cymorth gyda gwarchod parciau a gerddi hanesyddol trwy roi cyngor i awdurdodau cynllunio lleol ynghylch ceisiadau cynllunio sy’n effeithio ar safleoedd cofrestredig. Y bwriad yw sicrhau na fydd difrod yn cael ei wneud i arweddion arwyddocaol y safleoedd, fel y cynllun hanesyddol adeiledd, arweddion adeiledig a’r hyn a blannwyd yno. Nid gwarchod popeth a’i gadw fel y mae yw’r bwriad o gwbl; yn wir, mewn sawl achos mae’r gwaith datblygu’n llariaidd a llesol. Fodd bynnag, mae’n bwysig peidio â gadael i ddatblygiad nad yw’n gydnaws â’r ardal, wneud niwed i gymeriad hanesyddol a gweledol y parciau a’r gerddi hanesyddol. Bydd hynny’n ddull angenrheidiol a buddiol o geisio sicrhau na fydd hynny’n digwydd.
Nid yw’r Gofrestr yn cael effaith ar y camau rheoli sy’n bodoli eisoes ynghylch cynllunio ac adeiladau rhestredig; fodd bynnag mae ymgynghoriadau statudol ynghylch ceisiadau cynllunio sy’n effeithio ar barciau a gerddi sydd ar y Gofrestr, yn cael eu cyflwyno yng Nghymru ar hyn o bryd. Bydd yr holl geisiadau’n cael eu hatgyfeirio at Gymdeithas Hanes Gerddi a bydd y rhai hynny sy’n cael eu dyfarnu’n Radd I a II* yn cael eu hatgyfeirio at Cadw hefyd. Yn y cyfamser mae system ymgynghori debyg, ond un wirfoddol, wedi cael ei sefydlu.
Dyma’r polisïau yn y Cydgynllun Datblygu Unedol (CDU) sy’n ymwneud â Thirweddau a Pharciau a Gerddi Hanesyddol:
Polisi 85 – Tirweddau Hanesyddol
Polisi 86 – Parciau a Gerddi Hanesyddol
Bydd polis ï au newydd yn ymwneud â Thirweddau a Pharciau a Gerddi hanesyddol yng Nghyngor Sir Penfro yn disodli’r polis ï au presennol pan fydd y Cynllun Datblygu Lleol newydd yn cael ei fabwysiadu .
Dylai unrhyw ymholiadau am barciau a gerddi hanesyddol gael eu cyfeirio at: