Presenoldeb Ysgolion a Lles Disgyblion
Herio Bwlio
A chithau’n rhiant/ofalwr, mae gennych rôl i’w chwarae o ran helpu eich plentyn i ddysgu sut i ddeall ac ymdopi ag ochrau cadarnhaol a negyddol cyfeillgarwch a chymdeithasu, a hynny ar-lein ac all-lein, fel ei gilydd. Gallwch helpu eich plentyn i ddysgu sut i gadw’n ddiogel ac yn hapus ac i drin pobl eraill â pharch a charedigrwydd. Yn aml, chi yw’r cyntaf i sylwi os nad yw eich plentyn yn ymddwyn fel ef ei hun, os yw’n anhapus, neu os yw’n ymddangos yn ymosodol.
Gall rhieni/gofalwyr deimlo amrywiaeth o emosiynau wrth ddarganfod bod eu plentyn yn cael ei fwlio neu ei fod yn bwlio plant eraill. Er y gall y teimladau cychwynnol gynnwys gofid, dicter, tristwch ac euogrwydd, mae’n bwysig cofio bod yna ffordd ymlaen.
Rydym yn disgwyl i rieni/ofalwyr a’u plant weithio gydag ysgolion i atal a herio bwlio.
Mae Cyngor Sir Penfro yn diffinio bwlio fel a ganlyn:
‘Ymddygiad gan unigolyn neu grŵp, sy’n cael ei ailadrodd dros amser, ac sy’n brifo pobl eraill naill ai’n gorfforol neu’n emosiynol, a hynny’n fwriadol.’
Mae bwlio yn ffurf ar ymddygiad annerbyniol, ond nid yw pob ymddygiad annerbyniol yn fwlio. Mae i fwlio dair elfen allweddol fel arfer, a gall ddigwydd wyneb yn wyneb neu ar-lein:
Mae’n ymddygiad cas bwriadol neu bwrpasol.
Mae’n ymddygiad ailadroddus sy’n cael ei gyflawni dros gyfnod o amser.
Mae’r sawl sy’n cael ei fwlio yn teimlo nad oes ganddo’r pŵer i’w amddiffyn ei hun.
Mathau o fwlio
- Gall bwlio fod ar sawl ffurf, gan gynnwys y canlynol:
- cael eich galw’n enwau cas, cael eich poeni, rhywun yn gwneud sbort am eich pen, yn eich bygwth neu’n eich sarhau
- cael eich curo, eich cicio, eich baglu neu eich taro i lawr
- cael eich eiddo wedi’i ddwyn neu ei ddifrodi’n fwriadol
- cael straeon neu sïon wedi’u lledaenu amdanoch, neu bobl yn siarad amdanoch y tu ôl i’ch cefn
- cael eich gadael allan, eich eithrio neu eich ynysu
- cael eich gorfodi i wneud rhywbeth nad ydych am ei wneud neu yr ydych yn gwybod ei fod yn anghywir.
Bwlio ar-lein – ymddygiad bwlio sy’n cael ei amlygu trwy dechnoleg megis ffonau clyfar/symudol neu’r Rhyngrwyd. Gallai hyn gynnwys:
- postio deunydd cas, annifyr neu fygythiol ar-lein (e.e. ar y cyfryngau cymdeithasol)
- anfon negeseuon cas ar ffurf negeseuon testun, negeseuon e-bost neu drwy wefannau neu apiau eraill
- cael eich eithrio o gêm ar-lein neu fforwm sgwrsio
- proffiliau ffug ar rwydwaith cymdeithasol er mwyn gwneud hwyl am ben pobl eraill
- camddefnyddio delweddau preifat, cignoeth o’r unigolyn a dargedir (y targed).
Bwlio cysylltiedig â rhagfarn– pan fo’r bwlio yn canolbwyntio ar yr hyn sy’n wahanol ynghylch hunaniaeth unigolyn. Gall gael ei dargedu at unigolyn neu grŵp cyfan o bobl am eu bod yn cael eu hystyried yn wahanol, pa un a yw hyn yn wir ai peidio. Yr enw ar hyn yw rhagfarn.
Mae bwlio cysylltiedig â rhagfarn yn cynnwys agweddau ar hunaniaeth unigolyn, er enghraifft:
- hil
- credoau crefyddol
- diwylliant neu gefndir y teulu
- anabledd
- hunaniaeth o ran rhywedd – y ffordd y mae rhywun yn edrych neu’n ymddwyn
- cyfeiriadedd rhywiol – pa un a yw rhywun yn heterorywiol, yn gyfunrywiol neu’n ddeurywiol (pwy y mae rhywun yn ei ystyried yn ddeniadol)
- rhyw – oherwydd rhywedd rhywun (yn aml ar ffurf aflonyddu).
Pryd nad yw’n fwlio?
Mae’r isod yn enghreifftiau o ymddygiad annerbyniol ond nid ydynt yn enghreifftiau o fwlio:
- anghydfod neu ‘ymrafael’
- dadlau neu gwffio unwaith
- materion yn ymwneud â pherthnasoedd lle mae angen i blant neu bobl ifanc ddysgu sut i gyd-dynnu’n well
- rhywun yn bod yn ‘gas’ gyda geiriau neu weithred angharedig neu amharchus.
Rhaid herio pob achos o ymddygiad annerbyniol, pa un a yw’n fwlio ai peidio.
Beth y gallwch ei wneud i helpu?
Mae yna sawl peth y gallwch chi, y rhiant/gofalwr, ei wneud i gefnogi eich plentyn. Mae'r canllawiau yn y dolenni isod yn rhoi syniadau ynghylch sut i siarad â'ch plentyn am fwlio, sut i weld yr arwyddion, sut y gallwch ei helpu, a sut i feithrin hyder a hunan-barch eich plentyn. Mae’r canllawiau hefyd yn rhoi gwybodaeth am ddelio â bwlio ar-lein, mae’n cwmpasu ymdopi ag effeithiau bwlio a rheoli eich teimladau a’ch gweithredoedd eich hun.
Canllawiau ar gyfer rhieni a gofalwyr
Beth y gallwch ei ddisgwyl gan ysgol eich plentyn?
Mae gan ysgolion ddyletswydd gofal i amddiffyn eu holl ddysgwyr a darparu amgylchedd diogel, iach.
Yn ôl y gyfraith, rhaid i bob ysgol feddu ar bolisi ymddygiad yn yr ysgol. Rydym yn disgwyl bod gan ysgolion hefyd bolisi gwrthfwlio sy’n nodi sut y byddant yn mynd i’r afael â bwlio yn eu hysgol. Dylai polisi gwrthfwlio neu bolisi ymddygiad eich ysgol nodi’r camau i’w cymryd wrth adrodd am bryder ynghylch bwlio. Dylai’r polisïau hyn fod ar gael ar ei gwefan, neu gallwch ofyn am gopi gan yr ysgol.
Bydd rhaid i chi gyfeirio at bolisi ysgol eich plentyn am fanylion penodol y camau adrodd, ond isod gwelir y camau cyffredinol y bydd angen i chi eu cwblhau yn ysgrifenedig. Dylech gwblhau’r holl gamau yn eu trefn; gan roi amser a chyfle addas i’r ysgol roi camau gweithredu ar waith i wella’r sefyllfa, a rhoi cyfle i’r camau gweithredu gael effaith. Efallai na fydd yn bosibl datrys y sefyllfa’n llwyr ar unwaith, ond dylech deimlo’n hyderus bod camau gweithredu amserol yn cael eu cymryd; os nad oes camau’n cael eu cymryd, symudwch i’r cam nesaf yn y broses.
Cam 1 – rhoi gwybod i’r athro dosbarth/athro cofrestru/pennaeth blwyddyn
Cam 2 – rhoi gwybod i’r pennaeth
Cam 3 – rhoi gwybod i gorff llywodraethu yr ysgol
Cam 4 – rhoi gwybod i’r awdurdod lleol
Ym mhob cam, cadwch ddyddiadur neu gofnod o’r holl gysylltiadau yr ydych wedi’u gwneud a’u cael, gan nodi’r canlynol:
- pwy yr oeddech wedi siarad â nhw
- sut y bu i chi gysylltu â nhw (e.e. dros y ffôn, e-bost, wyneb yn wyneb, ac ati)
- pryd (dyddiad/amser)
- pa gamau gweithredu y cytunwyd arnynt a phwy oedd yn gyfrifol am y camau hyn.
Noder: Ni ddylech ddefnyddio’r cyfryngau cymdeithasol i gwyno am yr ysgol nac i sarhau, tramgwyddo neu fygwth staff unigol yr ysgol. Gallai hyn achosi mwy o niwed, ond ni fydd yn datrys y mater. Cofiwch, mae gan ysgolion ddyletswydd gofal i’w staff eu hunain yn ogystal ag i’ch plentyn. Mewn achosion difrifol, gallai’r ysgol gymryd camau cyfreithiol neu gamau eraill yn eich erbyn os byddwch yn peryglu staff.
Ni ddylech chwaith ddelio â’r mater eich hun trwy ymosod ar blant neu bobl ifanc eraill sy’n rhan o’r digwyddiad neu eu teuluoedd, boed hynny wyneb yn wyneb neu trwy’r cyfryngau cymdeithasol neu lwyfannau ar-lein eraill.