Strategaeth Dai

Atodiad 1

Egluro'r cefndir – cyd-destun tai Sir Benfro

Yn amlwg, wrth ddatblygu strategaeth dai mae angen ystyried yr ystod eang o ffactorau sy'n disgrifio'r farchnad dai leol ac yna ystyried a yw'n diwallu anghenion y boblogaeth leol yn awr ac yn y dyfodol. Ceir ystyriaethau tebyg wrth ddatblygu Asesiadau Marchnad Tai sy'n ffurfio'r sylfaen dystiolaeth ar gyfer polisïau tai o fewn cynlluniau datblygu lleol, er enghraifft, cymharu graddfa gymharol a fforddiadwyedd y farchnad dai leol yn erbyn data poblogaeth ac incwm.

Fodd bynnag, mae’r strategaeth dai yn ymwneud â barn ehangach ar addasrwydd y farchnad dai leol drwy ystyried ffactorau ehangach sy’n gysylltiedig ag addasrwydd yr amgylchiadau tai lleol gan gynnwys, er enghraifft, effeithiau cysylltiedig ar ddigartrefedd, cyflwr tai lleol a mynd i’r afael ag anghenion tai mwy arbenigol aelwydydd agored i niwed. Er mwyn cyflawni hyn, mae'r strategaeth dai yn ystyried sylfaen dystiolaeth gymharol eang, gan gynnwys ystod o ddata o astudiaethau presennol a data cyfoes gan wasanaethau rheng flaen sy'n ymwneud â thai.

Sir Benfro yn ei chyd-destun

 Mae Sir Benfro wedi'i lleoli yn ne-orllewin eithaf Cymru ac mae'n cwmpasu ardal o tua 1600 cilomedr sgwâr, y mae tua 615 cilomedr sgwâr ohono yn cynnwys Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro sy'n gorchuddio holl arfordir y sir. Mae Sir Benfro yn ffinio â Sir Gaerfyrddin i'r dwyrain a Cheredigion i'r gogledd-ddwyrain a hi yw'r bumed sir fwyaf yng Nghymru yn ôl ardal. Mae'r sir yn cael ei chydnabod am ei harddwch naturiol eithriadol a'i hamgylchedd naturiol unigryw sy'n cynnwys ffawna a fflora morol a thir amrywiol gan gynnwys llawer o rywogaethau gwarchodedig. Mae’r arfordir yn frith o ynysoedd bychain a childraethau naturiol ac mae ganddo lwybr arfordirol 186 milltir o hyd sy’n rhedeg o un pen o’r sir i’r llall gyda thraethau prydferth ar y llwybr sy’n denu miloedd o dwristiaid bob blwyddyn. Mae'r nifer o asedau naturiol unigryw a gwerthfawr yn golygu bod y sir yn destun nifer o ddynodiadau amgylcheddol gan gynnwys Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA), Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) a safleoedd daearegol a geomorffolegol o bwys rhanbarthol. 

Gyda phoblogaeth gyffredinol o tua 123,400 o bobl, mae Sir Benfro yn cyfrif am  3.97% o gyfanswm poblogaeth Cymru. Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro 2022 yn nodi nad yw Sir Benfro, yn gyffredin â llawer o siroedd gwledig Cymru, yn lle arbennig o amrywiol o ran ethnigrwydd neu gymunedau cydraddoldeb eraill. Amcangyfrifir bod canran y bobl o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn 2021, yn seiliedig ar yr arolwg cenedlaethol, yn 1.3%, sef un o’r ffigurau isaf yng Nghymru, er bod hyn yn seiliedig ar sampl fach. Mae tua 2.4% o’r boblogaeth yn dod o leiafrif ethnig, yn seiliedig ar ffigurau cychwynnol o gyfrifiad 2021

O gymharu â gweddill Cymru, mae cyfran gymharol uchel o bobl yn Sir Benfro o gefndir Sipsiwn a Theithwyr ac mae gan Sir Benfro un o’r lleiniau mwyaf niferus i Deithwyr yng Nghymru, sef 174 o garafanau yn 2020 allan o gyfanswm o 1,092 yng Nghymru.

Mae poblogaeth Sir Benfro yn denau o gymharu â llawer o siroedd Cymru a Lloegr. O gymharu â gweddill yr Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Ganol yng Nghymru a Lloegr, mae llawer o gymunedau Sir Benfro yn denau eu poblogaeth gyda hanner yr 16 ardal gynnyrch haen ganol yn y sir yn y 10% o ardaloedd lleiaf poblog yng Nghymru a Lloegr yn ôl cyfrifiad 2011. Mae ardal fwyaf poblog Sir Benfro, Gogledd Hwlffordd, yn dal i fod yn is na chanolrif Cymru a Lloegr. Mae prif ganolfannau poblogaeth Sir Benfro yn cynnwys Hwlffordd, Penfro, Doc Penfro, Aberdaugleddau, Abergwaun, Dinbych-y-pysgod, Arberth, Neyland a Threfdraeth ac mae nifer fawr o bentrefi bach ac aneddiadau yn y gefnwlad fwy gwledig. Mae tua hanner poblogaeth Sir Benfro yn byw yn y prif aneddiadau. Un o brif gyrchfannau twristiaeth poblogaidd y sir yw Tyddewi sy'n cadw'r teitl o fod y ddinas leiaf yn y Deyrnas Unedig gyda phoblogaeth o 1,041 wedi'i chofnodi yn 2011. Yn yr un cyd-destun, mae meintiau poblogaeth yn gymharol fach o fewn aneddiadau mwy sir Benfro o gymharu â phrif drefi llawer o siroedd tebyg ac mae dwysedd y boblogaeth yn gymharol isel. Mae gan Sir Benfro gyfoeth o atyniadau hanesyddol a diwylliannol gan gynnwys trefi a phentrefi prydferth ynghyd â chestyll, caerau ac eglwysi sydd o bwysigrwydd hanesyddol. Dinbych-y-pysgod, Saundersfoot, Tyddewi a Threfdraeth yw rhai o'r cyrchfannau twristiaeth mwyaf poblogaidd yn y sir gyda llawer o'r economi leol yn canolbwyntio ar fodloni gofynion twristiaeth gan gynnwys hamdden, gwasanaethau lletygarwch a llety gwyliau.

Mae gwahaniaethau diwylliannol yn bodoli rhwng de a gogledd y sir, y gellir eu holrhain yn ôl i’r 12^fed ganrif pan atgyfnerthodd gwladychwyr Normanaidd a Ffleminaidd linell, a elwid y Landsker Line, rhwng eu haneddiadau yn y de a’r aneddiadau Cymreig i’r gogledd. Creodd y llinell amddiffynnol hon rwyg diwylliannol ac ieithyddol wrth i'r gwladychwyr fabwysiadu'r Saesneg fel eu hiaith ac wrth i'r Cymry ddal gafael ar eu hiaith a'u hunaniaeth genedlaethol yn y gogledd. Mae hyn wedi arwain at wahaniaethau penodol rhwng gogledd a de’r sir, y mae llawer ohonynt i’w gweld hyd heddiw, yn enwedig o ran y defnydd o’r Gymraeg a siaredir yn fwy cyffredin yn y gogledd. Mae gogledd y sir yn llawer tebycach i weddill gorllewin Cymru o safbwynt diwylliannol ac ieithyddol, tra gellid disgrifio de orllewin y sir fel un sydd wedi'i Seisnigeiddio o'i gymharu. Yn ôl cyfrifiad 2011 mae gan chwech o’r 16 cymuned yn Sir Benfro gyfrannau cymharol uchel o bobl â sgiliau Cymraeg o gymharu â gweddill Cymru ac mae gogledd-ddwyrain Sir Benfro yn gadarnle gwirioneddol o ran y Gymraeg. Yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn 2021, roedd ychydig o dan 2,200 yn llai o drigolion Sir Benfro (dros dair blwydd oed) yn siarad Cymraeg o gymharu â 2011.  Roedd 17.2% o boblogaeth Sir Benfro wedi nod eu bod yn siarad Cymraeg yng nghyfrifiad 2021, ond roedd hyn yn cynrychioli gostyngiad o ddau bwynt canran o gymharu â’r ffigur o 19.2% a gofnodwyd yng nghyfrifiad 2011. Roedd hyn yn cynrychioli’r gostyngiad ail-fwyaf ar y cyd yng nghanran siaradwyr Cymraeg unrhyw ardal awdurdod lleol yn y wlad ochr yn ochr â Sir Ddinbych a Phowys ac mae’n ddangosydd pwysig yng nghyd-destun y strategaeth dai o ran rôl wirioneddol a phosibl y farchnad dai wrth gynnal cymunedau lleol.

Mae economi Sir Benfro yn amrywiol gyda thua 73% o’r boblogaeth 16 – 64 oed mewn cyflogaeth yn 2022, gyda chyfran gymharol uchel (14%) yn hunangyflogedig, o gymharu ag 8.5% yng Nghymru. Yn ôl data'r Swyddfa Ystadegau Gwladol, roedd canran y bobl ddi-waith yn 3.5% ym mis Rhagfyr 2022. Amcangyfrifir bod cynnyrch domestig gros Sir Benfro werth £2.7 biliwn yn 2020, sef 3.6% o gyfanswm cynnyrch domestig gros economi Cymru.

Mae'r economi yn seiliedig ar gymysgedd o sectorau gan gynnwys twristiaeth, ynni, amaethyddiaeth, morol, adeiladu a gwasanaethau. Nid yw’n syndod, o ystyried arfordir hardd ac amgylchedd naturiol Sir Benfro, mai twristiaeth yw un o brif yrwyr yr economi, sy'n cynhyrchu tua £618 miliwn i’r economi leol ac yn cynrychioli 16,000 o swyddi neu 16% o’r gweithwyr sy’n gweithio yn y sir (data Cofrestr Busnes ac Arolwg Cyflogaeth 2021). Amcangyfrifir bod tua 7 miliwn o bobl yn ymweld â Sir Benfro bob blwyddyn. Mae'r prif sectorau cyflogaeth eraill, ar sail gweithwyr, yn cynnwys iechyd 16%; manwerthu 10%; addysg 9%; gweinyddiaeth gyhoeddus ac amddiffyn 6%.  Mae amaethyddiaeth yn sector traddodiadol a phwysig o fewn cymunedau gwledig ac yn cynhyrchu bwyd a diod o safon uchel, gan gynnwys cynnyrch llaeth, cig eidion, cig oen a thatws a gynhyrchir o’r tir a bwyd môr o ansawdd uchel o bysgodfeydd lleol. Yn bwysig ddigon, at ddibenion y strategaeth dai, mae data Cofrestr Busnes ac Arolwg Cyflogaeth 2021 yn dangos bod adeiladu yn cyfrif am 5% o weithwyr er bod data’r cyfrifiad, sy’n ystyried hunangyflogaeth, yn dangos bod oddeutu 10% yn gweithio yn y sector. Mae'r sector adeiladu yn gwneud cyfraniad cynyddol i'r economi leol sy'n gysylltiedig â datblygu seilwaith ategol ar gyfer y prif ddiwydiannau, datblygu tai newydd a phrosiectau adfywio economaidd. At ddibenion y strategaeth dai hon, mater hollbwysig yw gallu'r sector i ymateb i unrhyw gynnydd sylweddol mewn adeiladu anheddau newydd sy'n gysylltiedig ag uchelgeisiau darparu tai fforddiadwy cyngor Sir Penfro a'i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig.

Mae aber Aberdaugleddau yn un o’r harbwrs naturiol dyfnaf ym Mhrydain a dyma’r pedwerydd porthladd mwyaf yn y DU yn 2021 (yn seiliedig ar dunelli) gyda thua 30 miliwn o dunelli ac mae’r fantais naturiol hon wedi arwain at sicrhau mai dyma’r porthladd mwyaf yn y DU ar gyfer y mewnforio/allforio cynhyrchion ynni. Mae ynni felly yn sector allweddol i’r economi gyda dwy burfa olew, dwy derfynell nwy naturiol hylifedig a nifer o brosiectau ynni adnewyddadwy yn gweithredu yn y sir ac yn darparu cyflogaeth tra medrus i’r gweithlu lleol. Mae datblygiad morol Doc Penfro wedi bod yn gatalydd i ddenu diddordeb a buddsoddiad o’r sectorau morol ac ynni gwyrdd. Mae cynigion yn cynnwys ceisio datblygu hydrogen, ffermydd gwynt arnofiol ar y môr, ynni tyrbinau sefydlog ac ynni tonnau ac mae cynigion yn cael eu harchwilio ar gyfer datblygiadau pellach ym maes hydrogen, ynni gwynt a solar mewndirol. Fel yr amlygwyd yn Strategaeth Adfer ac Adfywio Sir Benfro 2020-2030, mae Sir Benfro mewn sefyllfa ddelfrydol, yn ddaearyddol ac yn dopograffig, i wneud y mwyaf o’r cyfleoedd hynny sy’n ymwneud ag ynni, gan gynyddu'r cynnyrch ynni, annibyniaeth a gwytnwch i’r sir ac i Gymru.

O ganlyniad, mae Sir Benfro o bwysigrwydd strategol o ran cyfrannu at sicrwydd ynni’r DU. Gyda phorthladdoedd mawr yn Aberdaugleddau, Abergwaun a Doc Penfro, mae gan y sir hefyd ddiwydiant morol sylweddol gyda therfynfeydd fferi yn hwyluso trafnidiaeth a masnach i Weriniaeth Iwerddon ac yn ôl, a fflyd bysgota sy'n cynnwys oddeutu 169 o gychod cofrestredig. Fodd bynnag, yn rhannol oherwydd effaith pandemig Covid-19, bu gostyngiad sylweddol yn nifer y teithwyr drwy’r terfynfeydd fferi dros y 10 mlynedd diwethaf gyda Chaergybi yng ngogledd Cymru yn cyfrif am oddeutu 75% o symudiadau teithwyr yn flynyddol.

Ar draws pob sector amcangyfrifir bod pandemig Covid-19 wedi arwain at ostyngiad o 9.5% mewn cynnyrch domestig gros yn Sir Benfro rhwng 2019 a 2020.

Wrth ymateb i’r her hon amlinellodd Strategaeth Adfer ac Adfywio Sir Benfro 2020 – 2030 gynllun pum mlynedd i adfer yr economi i'r lefelau fel yr oeddent cyn y pandemig a’i datblygu ymhellach. Ymhlith y blaenoriaethau allweddol ar gyfer ffocws parhaus roedd y strategaeth yn cynnwys y canlynol:

• Cydnabyddiaeth gynnar o bwysigrwydd band eang cyflym iawn i gystadlu â dinasoedd, gyda chefnogaeth buddsoddiad yn y rhaglen gyfalaf;
• Targedau twf tai yn y cynllun datblygu lleol gan ragweld mwy o weithio gartref a dad-drefoli;
• Ymagweddau newydd yn ymwneud â lleoliaeth a gwytnwch, yn enwedig ym maes cynhyrchu bwyd lleol yn ogystal â thwf mewn diddordeb mewn ynni gwyrdd a thrafnidiaeth gynaliadwy sy'n cefnogi llwybr Bargen Ddinesig Bae Abertawe.

Mae'r strategaeth yn ceisio canolbwyntio ar gyflawni dros gyfnod o ddeng mlynedd (gydag adolygiadau tair blynedd).

Amddifadedd

Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru yw ffynhonnell swyddogol a'r dull o fesur amddifadedd cymharol ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru. Mae data nodi daearyddiaethau llai o fewn mynegai amddifadedd lluosog Cymru yn cael ei rannu’n ardaloedd cynnyrch ehangach haen is lle mae’n bosibl nodi a chymharu cymunedau diffiniedig sydd â’r crynodiadau uchaf o sawl math gwahanol o amddifadedd gan gynnwys mynediad at wasanaethau, incwm, iechyd, a thai. Gellir cysylltu'r holl ddangosyddion allweddol o amddifadedd, er eu bod yn cynnwys tai yn benodol, â risgiau sy'n gysylltiedig â risgiau cynyddol o gwmpas digartrefedd ac amodau tai, er enghraifft.

Roedd Asesiad Anghenion y Rhaglen Cymorth Tai 2022 yn crynhoi bod Sir Benfro yn debyg i awdurdodau lleol eraill yn rhanbarth gorllewin Cymru o ran dosbarthiad amddifadedd. Nodwyd crynodiadau o lefelau uchel o amddifadedd mewn rhai canolfannau trefol gan gynnwys Doc Penfro ac Aberdaugleddau gyda Hwlffordd ychydig yn is. Mae pedair ardal yn Sir Benfro ymhlith y 10% mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Dangosodd Doc Penfro y lefelau uchaf o amddifadedd yn y sir gyda thair ardal o fewn y dref a’r cyffiniau ymhlith y 10% mwyaf difreintiedig yng Nghymru gyda Hwlffordd Garth 2, yng ngorllewin Hwlffordd, y bedwaredd ardal yn y sir. Mae Aberdaugleddau yn cynnwys tair ardal ymhlith yr 20% o ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru.

Nid yw'n ymddangos bod gan drefi a phentrefi gwledig yn gyffredinol yn Sir Benfro lefelau uchel o amddifadedd gyda'r rhan fwyaf ymhlith y 50% lleiaf difreintiedig yng Nghymru gydag ardaloedd y tu allan i drefi yn gyffredinol yn nodi lefelau isel o amddifadedd yn ôl mynegai amddifadedd lluosog Cymru. Fodd bynnag, cydnabyddir yn eang y bydd cymunedau gwledig Sir Benfro yn wynebu heriau tebyg i gymunedau gwledig yn y rhanbarth ac yng Nghymru lle bydd mynediad at wasanaethau gan gynnwys iechyd ac addysg yn fwy heriol yn ogystal â phroblemau yn ymwneud ag amddifadedd tai.

Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn gywir yn nodi bod tlodi trefol yn haws ei adnabod trwy grynodiadau daearyddol penodol o amddifadedd lle mae lefelau incwm isel, diweithdra a galw am dai cymdeithasol a llesiant yn amlwg. Mae’n bwysig cydnabod hynny felly bod Sir Benfro'n wynebu heriau tebyg i'r rhanbarth ehangach sy'n deillio o'i natur wledig sy'n gysylltiedig â mynediad gwaeth at wasanaethau a mwy o amddifadedd tai.

Gan ystyried y cysylltiadau pwysig rhwng amddifadedd tai a dangosyddion eraill, mae’n debygol bod lle i rai camau gweithredu seiliedig ar ardal gael eu hystyried fel rhan o’r strategaeth dai, yn enwedig lle gellir eu cysylltu â gweithgarwch adfywio sydd â’r nod o wella canlyniadau economaidd a chynyddu’r cyflenwad o dai o ansawdd da.

Poblogaeth a thueddiadau

Yn ôl cyfrifiad 2021, roedd poblogaeth Sir Benfro yn 123,400 sy’n cynrychioli cynnydd o 0.8% o’r ffigur o 122,439 a gofnodwyd yn 2011. O'i gymharu â'r cynnydd yn y boblogaeth o 7.2% ers 2001 mae'n amlwg bod cyfradd twf poblogaeth Sir Benfro wedi arafu'n sylweddol yn y degawd diwethaf. Mae’r gyfradd twf yn is na’r cynnydd cyffredinol ar gyfer Cymru hyd at 2021 (1.4%) er y bydd y rhesymau dros y gwahaniaeth mewn cyfraddau twf yn amlochrog.

Rhagwelir y bydd y boblogaeth gyffredinol yn tyfu i tua 128,500 erbyn 2033 a 130,200 erbyn 2043 (yn seiliedig ar amcangyfrifon poblogaeth 2018 a fydd yn cael eu diweddaru yng ngoleuni cyfrifiad 2021). Mae hon yn gyfradd twf is yng nghynghorau eraill Cymru ac yn sylweddol is na’r DU gyfan.

Mae rhagamcanion poblogaeth yn ôl ystod oedran yn seiliedig ar amcangyfrifon poblogaeth 2018 fel yr adroddwyd gan StatsCymru yn dangos poblogaeth ragamcanol o 129,658 erbyn 2040.

Poblogaeth Sir Benfro yn ôl ystod oedran (amcangyfrifon 2018)

Blwyddyn	15 ac iau	%	16-64	%	65 a throsodd	%	Cyfanswm
2025	20,556	16.2%	70,631	55,6%	35,887	28.2%	127,072
2030	19,393	15.2%	68,944	53.9%	39,656	31.0%	127,992
2035	18,878	14.7%	67,349	52.3%	42,584	33.1%	128,811
2040	18,920	14.6%	66,787	51.5%	43,952	33.9%	129,658

 

Ffynhonnell: StatsCymru

Yn ôl cyfrifiad 2021, canran y boblogaeth 65 oed a hŷn oedd 23% sy'n uwch na’r ganran ar gyfer Cymru (21%) a Chymru a Lloegr yn gyffredinol (18%). Rhwng 2011 a 2021 mae Sir Benfro wedi gweld cynnydd o 20% yn nifer y bobl 65 oed a hŷn. Mewn cymhariaeth, dros yr un cyfnod gwelodd y sir ostyngiad mewn pobl o dan 16 oed gyda chanran y boblogaeth o dan 16 oed yn Sir Benfro wedi’i chofnodi ar 16%, sy’n is na chanran Cymru ar 18% a’r DU gyfan (19%). O ran oedran canolrifol y boblogaeth y ffigur ar gyfer Sir Benfro oedd 45 a oedd yn uwch na Chymru (42) a Chymru a Lloegr (40). Roedd hyn yn uwch na chyfrifiad 2011 pan oedd yr oedran canolrif a adroddwyd yn 43.

Mae proffil oedran Sir Benfro yn dangos bod ganddi boblogaeth hŷn na Chymru a Lloegr a Chymru gyfan, gyda chyfran uwch o bobl 65 oed a hŷn a chyfran is o bobl o dan 16 oed ac 16 i 64 oed. Y grŵp oedran 65+ yw’r unig ystod oedran y rhagwelir y bydd yn cynyddu dros yr 20 mlynedd nesaf.

Yn gyffredinol, mae’r ystadegau’n dangos tueddiad poblogaeth sy’n heneiddio yn y sir sydd wedi parhau dros nifer o flynyddoedd ac sy’n parhau heddiw. Ar yr un pryd mae’r boblogaeth hŷn yn byw’n hirach gyda disgwyliad oes ar enedigaeth i ddynion a merched ar gyfer 2017–2019 yn 79.19 oed ac 83.02 oed yn y drefn honno, sef yr 8^fed uchaf yng Nghymru. Mae'n anochel y bydd hyn yn effeithio ar ystod o wasanaethau awdurdodau lleol gan gynnwys gofal cymdeithasol a thai, gyda chynnydd yn y galw am dai wedi'u haddasu neu dai arbenigol a phwysau ychwanegol ar adnoddau'r cyngor ar draws cyllidebau cyfalaf a refeniw.

Mae nifer o ffactorau y gellir eu gweld i gyfrif am y gyfradd araf o dwf poblogaeth yn Sir Benfro y tu hwnt i ormodedd o farwolaethau o'u cymharu â genedigaethau yn y sir. Mae data’n dangos lefelau is o ymfudo net i’r sir sydd o bosibl yn gysylltiedig â lefelau cynyddol o allfudo oherwydd rhesymau economaidd gan gynnwys diffyg cyfleoedd gwaith, fforddiadwyedd tai ac argaeledd tai ochr yn ochr ag ymfudwyr rhyngwladol sy’n dychwelyd adref yn gysylltiedig â Covid-19 ac iechyd economi'r DU yn ehangach. Yn ogystal, mae data'n dangos bod proffil oedran y boblogaeth yn dangos llawer llai o bobl 20-39 oed a mwy o bobl dros 55 oed na'r DU yn gyffredinol. Mae hyn wedi'i briodoli i allfudo sylweddol o'r rhai 18-20 oed i chwilio am gyfleoedd addysg uwch y tu allan i Sir Benfro ac mae'n cyfrannu at natur heneiddio poblogaeth Sir Benfro.

Yn ddiddorol ddigon, er gwaethaf twf isel yn y boblogaeth, mae tystiolaeth y rhagwelir y bydd nifer yr aelwydydd, yn enwedig aelwydydd sengl, yn tyfu ledled Cymru hyd at 2043 a fydd yn creu galw cysylltiedig am dai newydd. Disgwylir y bydd twf aelwydydd rhwng 2020-2033 ar ei uchaf ymhlith aelwydydd un person ac yna rhieni unigol a chyplau heb blant

Poblogaeth a chydraddoldeb

Yn seiliedig ar ffigurau cyfrifiad 2021, mae tua 2.4% o’r boblogaeth o leiafrifoedd ethnig. Nododd 94.7% o'r boblogaeth eu bod yn Wyn, Saes/Saesnes, Cymro/Cymraes, Gwyddel/Gwyddeles o Ogledd Iwerddon neu Brydeinig, tra bod 74.4% o bobl ar draws Cymru a Lloegr yn eu cyfanrwydd wedi'u nodi o fewn y grŵp hwn. Roedd 1.8% yn nodi eu bod yn wyn (arall) yn Sir Benfro o gymharu â 6.2% ar draws Cymru a Lloegr. Roedd 0.5% o'r boblogaeth yn nodi eu bod yn Sipsi neu Deithiwr Gwyddelig.

Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn amlygu 'yn yr un modd â siroedd eraill sy'n wledig yn bennaf yng Nghymru, nid yw Sir Benfro yn lle arbennig o amrywiol o ran ethnigrwydd na chymunedau cydraddoldeb eraill sy'n wynebu risg uwch o wahaniaethu’.

Yn ôl Arolwg Cenedlaethol Cymru 2021, amcangyfrifir bod canran y bobl o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifol yn Sir Benfro yn 1.3%.  Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn amlygu bod data o Gyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion 2021 yn dangos bod 3% o blant dros 5 oed o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig sy’n is na chyfartaledd canolrif Cymru.

O gymharu â gweddill Cymru, mae cyfran gymharol uchel o bobl yn Sir Benfro o gefndir Sipsiwn a Theithwyr ac mae gan Sir Benfro un o’r lleiniau mwyaf niferus i Deithwyr yng Nghymru, sef 174 o garafanau yn 2020 allan o gyfanswm o 1,092 yng Nghymru.

Anableddau

Nododd cyfrifiad 2011 lefelau tebyg iawn o bobl ag anableddau ym mhoblogaeth breswyl Sir Benfro o gymharu â Chymru gyfan, sef 22.5% a 22.7% yn y drefn honno. Yn ogystal, edrychodd yr asesiad o'r farchnad dai leol ar dderbyniad budd-daliadau er mwyn cael amcangyfrif mwy cyfoes o nifer y bobl ag anableddau, gyda ffigurau ar gyfer pobl sy'n derbyn taliad annibyniaeth bersonol yn Sir Benfro yn 5.4% o gymharu â 6% ar gyfer Cymru. Nododd adolygiad tebyg o'r lwfans gweini fod 3% o drigolion ym mis Mai 2020 yn derbyn y budd-dal yn Sir Benfro o gymharu â 3.2% yn genedlaethol.

Incwm yr aelwyd

Roedd 73.7% o holl bobl Sir Benfro mewn cyflogaeth yn 2022, ac roedd 14.4% ohonynt yn hunangyflogedig sy’n cynrychioli cyfran sylweddol o’i gymharu ag 8.3% yng Nghymru a 9.3% yn y DU gyfan. Roedd cyfran y boblogaeth 16-64 oed a oedd yn economaidd anweithgar yn 23% sy’n llai na’r sefyllfa ar gyfer Cymru (24.4%) ac roedd gan y gyfran fwyaf ohonynt (30.4%) salwch hirdymor ac yna'n fyfyrwyr (20.7%). Roedd llai o aelwydydd heb waith yn Sir Benfro (15.3%) nag yng Nghymru (17%) yn 2021.

Gan ddefnyddio cyfradd Cyfrif Hawlwyr Sir Benfro fel mesur o ddiweithdra (cyfrif hawlwyr y Swyddfa Ystadegau Gwladol) roedd canran y bobl 16-64 oed a oedd yn hawlio budd-daliadau cymhwyso ym mis Ebrill 2023 (heb eu haddasu’n dymhorol) yn 3.4% sy’n hafal i’r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan.

O ran lefelau incwm, yn ôl Arolwg Blynyddol y Swyddfa Ystadegau Gwladol o Oriau ac Enillion yr incwm gros cymedrig a enillwyd ar gyfer gweithwyr amser llawn a oedd yn byw yn Sir Benfro yn 2022 oedd  £34,000. Roedd hyn yn 94.4% o gyfartaledd Cymru (£36,000) ac 87.7% o gyfartaledd y DU (£38,800) gan osod Sir Benfro yn agos at bwynt canol y 22 ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Yn ôl set ddata enillion wythnosol crynswth cyfartalog (canolrifol) fesul ardal leol yng Nghymru gan StatsCymru, cyflog wythnosol gros canolrifol gweithwyr amser llawn yn Sir Benfro oedd £609.50 yn 2022. Roedd hyn yn 102% o gyfartaledd Cymru (£598.10) a 95.2% o gyfartaledd y DU gyfan (£640). Roedd gan Sir Benfro y seithfed cyflog wythnosol gros canolrifol uchaf ar draws ardaloedd awdurdodau lleol Cymru. Fodd bynnag, pan na chaiff goramser ei gynnwys, mae'r gyfradd fesul awr ar gyfer tâl yn y sir (£14.27) yn is na Chymru (£15.13). Byddai hyn yn dangos bod yn rhaid i weithwyr yn Sir Benfro weithio oriau hirach er mwyn bod yn gyfartal â'r lefelau cyflog wythnosol gros yng Nghymru a'r DU.

Pan ystyrir cyfran y gweithwyr sy’n gweithio’n rhan amser neu’n llawn amser, mae gwahaniaeth cliriach rhwng Sir Benfro a Chymru a’r DU gyda chyfran sylweddol uwch o drigolion cyflogedig Sir Benfro yn dibynnu ar waith rhan-amser o gymharu â Chymru a’r DU yn gyffredinol.

 

Swyddi	Sir Benfro (swyddi gweithwyr)	Sir Benfro (%)	Cymru (%)	Prydain fawr (%)
Amser llawn	25,000	58.1	65.0	68.1
Rhan-amser	17,000	39.5	35.0	31.9

Ffynhonnell: Dwysedd Swyddi - Swyddfa Ystadegau Gwladol

Gydag 16.3% o weithwyr (fesul diwydiant) yn gweithio mewn gweithgareddau llety a gwasanaethau bwyd yn Sir Benfro, o gymharu ag 8.1% ar gyfer Cymru a 7.5% ar gyfer Prydain Fawr, mae'n amlwg bod twristiaeth yn cynrychioli sector cyflogaeth sylweddol yn Sir Benfro.

Mae natur dymhorol swyddi sy’n ymwneud â thwristiaeth sy’n cyd-fynd â chyflogaeth ran-amser yn effeithio’n sylweddol ar allu aelwydydd sy’n byw’n lleol i sicrhau cyllid morgais neu gael geirda ar gyfer mynediad i’r sector rhentu preifat, sy'n ffactor a waethygir mewn ardal o dai sydd â phrisiau uchel o gymharu â lefelau incwm fel yr hyn a geir yn Sir Benfro. Yn yr un modd, gall mynediad at fudd-daliadau gael ei gymhlethu gan batrymau gwaith tymhorol sydd, er gwaethaf newidiadau deddfwriaethol, yn gallu amharu ar batrymau incwm aelwydydd sy’n ceisio tai fforddiadwy.

Fodd bynnag, mae effaith fwy diweddar Covid-19 a’r argyfwng costau byw wedi gwaethygu’r pwysau a wynebir gan aelwydydd lleol mewn perthynas â chyllid aelwydydd ac yn enwedig costau tai. Gellir dangos hyn yn rhannol gan lefel yr ôl-ddyledion rhent tai sy’n amlwg ymhlith tenantiaid stoc sy’n eiddo i’r cyngor a gynyddodd 134% yn ystod y flwyddyn hyd at fis Rhagfyr 2022.

Yn ôl data a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2023 gan y Gynghrair Dileu Tlodi Plant a Phrifysgol Loughborough, roedd 29% o blant yn Sir Benfro yn byw mewn tlodi ar ôl ystyried costau tai, o gymharu â’r ffigur cyffredinol ar gyfer Cymru, sef 27.9%. Mae'r gwahaniaeth rhwng y cyfraddau costau tai cyn ac ar ôl yn fwy yn Sir Benfro nag yng Nghymru, sy’n dangos bod costau tai yn cael mwy o effaith ar dlodi yn Sir Benfro. Mae gan y sir y gyfradd ail uchaf o dlodi plant absoliwt yng Nghymru ar 17.2% gyda chyfraddau'n amrywio ar draws Sir Benfro. Mae data a gynhyrchwyd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau ar nifer a chanran y plant (o dan 16 oed) sy’n byw mewn teuluoedd incwm isel cymharol yn dangos, ar gyfer 2018/19, bod gan 28 o’r 60 ward yn Sir Benfro gyfradd tlodi plant gymharol o fewn yr 20% uchaf ar gyfer wardiau ym Mhrydain Fawr gydag wyth o'r rhain o fewn y 10% uchaf ym Mhrydain Fawr.

Proffil y farchnad dai

Mae’r Asesiad o’r Farchnad Dai Leol (Gorffennaf 2021 – HDH Planning and Development Ltd) yn amlygu’r amcangyfrifon stoc anheddau diweddaraf gan Lywodraeth Cymru sy’n nodi bod 63,034 o anheddau yn Sir Benfro yn 2020. Rhwng 2015 a 2020, roedd nifer yr anheddau wedi cynyddu 2.4%, sef bron i 1,500 o eiddo. O gymharu â hynny, dros yr un cyfnod, cynyddodd y stoc anheddau yng Nghymru 2.2%.

Amcangyfrifon stoc anheddau - Mawrth 2020

Lleoliad	Landlord cymdeithasol cofrestredig	RSL	Eiddo i berchen-feddiannydd*	Rhentu preifat	Cyfanswm
Pembrokeshire	5,656	2,620	46,795	7,962	63,034
Pembrokeshire %	8.97%	4.16%	74.24%	12.63%	100%
Wales	87,331	142,571	1,002,709	204,955	1,437,567
Wales %	6.07%	9.92%	69.75%	14.26%	100%

 

Ffynhonnell: StatsCymru  (*Yn cynnwys eiddo i berchen-feddianwyr, tai canolraddol a deiliadaethau eraill)

Mae cymharu proffiliau anheddau rhwng Sir Benfro a Chymru gyfan yn dangos bod y sector perchen-feddianwyr yn fwy yn Sir Benfro ac mae gan y sir stoc lai o dai cymdeithasol ar draws yr eiddo cyfunol sy’n eiddo i’r awdurdod lleol ac eiddo landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn ogystal ag o fewn y sector rhentu preifat.

Mae argaeledd mwy cyfyngedig tai cymdeithasol yn Sir Benfro yn her yng nghyd-destun marchnad dai dan bwysau lle nad yw aelwydydd lleol yn gallu cael mynediad at dai fforddiadwy. Ynghyd â'r farchnad rhentu preifat gymharol lai, mae diffyg argaeledd dewisiadau amgen i berchentyaeth i drigolion lleol yn creu straen pellach o ran mynediad at dai a fforddiadwyedd y farchnad dai.

Daliadaeth fesul cartref – cymhariaeth 10 mlynedd

Mae’r tabl isod yn cymharu nifer a chanran yr aelwydydd ar draws y pedair deiliadaeth allweddol ac yn dangos y duedd rhwng ffigurau’r cyfrifiad ar gyfer 2011 a 2021 yn y drefn honno. Mae’r ffigurau’n dangos mai’r prif newid yw’r gostyngiad yng nghanran yr aelwydydd sy’n prynu eu cartref gyda morgais neu fenthyciad sydd, ynghyd â dadansoddiad o ddata economaidd gan gynnwys enillion, yn dangos effaith debygol mewnfudiad aelwydydd hŷn cefnog sy'n prynu eiddo'n llwyr, a phroffil hŷn y boblogaeth yn gyffredinol. Mae’r patrwm hwn o berchen-feddiannaeth yn rhoi pwysau cynyddol ar brisiau eiddo lleol yn enwedig pan fo aelwydydd yn symud i mewn o ardaloedd mwy cefnog yn y DU.

Insert table

Deiliadaeth fesul person – cymhariaeth 10 mlynedd

Mae'r tabl canlynol yn cymharu proffiliau deiliadaeth ar gyfer nifer y trigolion arferol yn Sir Benfro.  Mae’r gwahaniaeth mewn canrannau’n adlewyrchu gwahaniaethau ym maint cyfartalog aelwydydd, gyda maint aelwydydd mewn eiddo lle mae'r aelwyd yn berchen arnynt yn gyfan gwbl yn llai na’r aelwydydd sydd â morgais.  Eto, y prif newid rhwng 2011 a 2021 yw’r gostyngiad sylweddol yn y bobl sy’n prynu eu cartref gyda morgais/benthyciad a’r cynnydd yn nifer y bobl sy’n berchen ar eu heiddo’n llwyr.

Insert table

Mae cyfanswm nifer y bobl yn is na chyfanswm y boblogaeth am nad yw'r tabl hwn yn cynnwys pobl sy'n byw mewn sefydliadau cymunedol (ee cartrefi gofal preswyl). 

I ddangos y berthynas rhwng poblogaeth y proffil sy'n heneiddio yn Sir Benfro a pherchnogaeth lwyr ar anheddau, mae'r tabl isod yn croesdablu oedran pobl a'u daliadaeth. Mae'n ymddangos bod y data'n cadarnhau'r gydberthynas rhwng aelwydydd hŷn a pherchnogaeth lwyr ar eiddo, gyda thros dri chwarter y bobl 65 oed wedi'u nodi fel rhai sy'n byw mewn cartref perchen-feddiannaeth sy'n eiddo iddynt yn llwyr. Mae'r ffigurau canlynol yn canolbwyntio ar boblogaeth breswyl arferol yn hytrach nag aelwydydd.

Mewn cymhariaeth, mae’r ffigurau’n dangos bod 26% o bobl 24 oed ac iau yn byw mewn tai cymdeithasol, sy’n llawer uwch na’r ganran gyffredinol ar gyfer y ddeiliadaeth hon (17%) tra bod pobl 65 oed a hŷn ond yn cyfrif am 10% o’r bobl sy’n meddiannu tai cymdeithasol ar rent. Yn y cyfamser, mae pobl rhwng 16 a 34 oed yn cyfrif am 46% o’r feddiannaeth yn y sector rhentu cymdeithasol.

Oed a deiliadaeth

Deiliadaeth	Pob oedran	24 oed ac iau	25-34 oed	35-49 oed	50-64 oed	65 neu'n hŷn
Perchnogaeth: Yn berchen yn llwyr	39%	15%	16%	18%	47%	77%
Perchnogaeth: Yn berchen gyda morgais neu fenthyciad neu ranberchnogaeth	29%	38%	37%	44%	29%	7%
Rhent cymdeithasol	17%	26%	20%	17%	13%	10%
Rhentu'n breifat neu'n byw heb dalu rhent	16%	21%	28%	21%	11%	7%
Pob deiliadaeth	100%	100%	100%	100%	100%	100%

 

Gan edrych ar dueddiadau o ran y twf cymharol rhwng gwahanol ddeiliadaethau ar draws Sir Benfro, mae dadansoddiad o Amcangyfrifon Stoc Anheddau Llywodraeth Cymru 2020, yn dangos bod y sector rhentu preifat wedi gweld rhywfaint o dwf rhwng 2015 a 2020 ochr yn ochr â nifer y perchnogion preswyl a oedd yn berchen ar eu heiddo’n llwyr. Mewn cymhariaeth, mae nifer y perchen-feddianwyr sydd â morgais wedi gostwng ychydig gyda’r sector rhentu cymdeithasol yn cofnodi twf cymedrol yn unig ar gyfer yr un cyfnod. Mae'n ymddangos bod hyn yn cefnogi tystiolaeth ehangach sy'n awgrymu heriau o fewn y farchnad dai ar gyfer aelwydydd iau sy'n byw yn lleol, sy'n ceisio opsiynau tai fforddiadwy.

Mae dadansoddiad o fwletin Tai Cymru (Cyfrifiad 2021) gan Lywodraeth Cymru yn dangos bod dosbarthiad anheddau yn ôl nifer yr ystafelloedd gwely yn Sir Benfro yn debyg i’r cyfartaledd ar gyfer Cymru er bod rhai gwahaniaethau.

O gymharu â Chymru, roedd gan Sir Benfro gyfran uwch o anheddau â phedair ystafell wely neu fwy a chyfran is o anheddau â dwy ystafell wely. Mae hyn yn awgrymu bod gan Sir Benfro anheddau mwy o faint na’r cyfartaledd ar gyfer Cymru, sy’n her o ran costau lefel mynediad cymharol wrth gael mynediad at dai rhent preifat neu dai perchen-feddianwyr ac mae’n debyg ei fod yn dangos rhywfaint o danfeddiannu o’i ystyried yn erbyn meintiau aelwydydd tebygol y boblogaeth sy'n heneiddio. Ymhellach, nododd yr Asesiad o’r Farchnad Dai Leol a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2021 fod gan Sir Benfro fwy o anheddau sengl na'r cyfartaledd cenedlaethol ac mai dyma oedd y math mwyaf cyffredin o eiddo yn y sir, gyda llawer llai o dai teras ar gyfartaledd nag a geir ledled Cymru.

Tueddiadau'r boblogaeth

Er bod tueddiadau poblogaeth wedi dangos twf cymharol isel yn y boblogaeth (0.8%) rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021 mae’n bwysig ystyried y goblygiadau i’r farchnad dai a’r goblygiadau cysylltiedig i’r boblogaeth leol.

Wrth gymharu amcangyfrifon poblogaeth 2019 y Swyddfa Ystadegau Gwladol â data o gyfrifiad 2011 mae Asesiad o’r Farchnad Dai Leol 2021 yn amlygu bod y boblogaeth sy'n llifo o Loegr i Sir Benfro wedi cynyddu’n sylweddol mewn graddfa gymharol ers cyfrifiad 2011. Yn benodol, mae’n amlygu cynnydd o 47.2% o’r holl fewnfudwyr i Sir Benfro yn 2011 i 54.6% o fewnfudwyr yn 2019. At hynny, mae’r asesiad yn amlygu bod llif poblogaeth o fannau eraill yng Nghymru hefyd wedi cynyddu ychydig o ran pwysigrwydd, tra bod llifoedd o dramor wedi lleihau’n sylweddol.

Ymhellach, yn 2011 datgelodd y cyfrifiad lefel uchel o hunangynhwysiant yn y sir ac roedd 70.6% o’r bobl a symudodd i gartref newydd yn Sir Benfro yn y flwyddyn hyd at gyfrifiad 2011 wedi byw yn y sir o’r blaen. Mewn cymhariaeth, yn ôl y ddogfen 'Pobl ag ail gyfeiriadau: Bwletin Cyfrifiad 2021', a gynhyrchwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, canran y bobl a symudodd i gartref newydd yn Sir Benfro yn y flwyddyn hyd at gyfrifiad 2021 ac a oedd yn byw yn y sir yn flaenorol oedd 51.8%. Mae hyn yn cymharu â ffigur Cymru gyfan o 64.4% ac yn awgrymu cynnydd sylweddol yn y graddau y mae mewnfudo yn cyfrif am weithgarwch cyffredinol y farchnad dai. Roedd gan Sir Benfro y bedwaredd ganran isaf o bobl a symudodd o fewn y sir ymhlith 22 ardal awdurdod lleol Cymru yn 2021.

Er y gwyddys, yn fwy diweddar, fod effaith Covid-19 wedi cyfrif am gynnydd mewn mudo i ardaloedd gwledig o ganolfannau poblogaeth mwy trefol, mae’r ffigurau cymharol rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021 yn dangos llai o hunangynhwysiant ym marchnad dai Sir Benfro a chynnydd sylweddol mewn mewnfudo o Loegr a mannau eraill yng Nghymru i Sir Benfro, fel cyfran o'r farchnad dai gyffredinol.

Fforddiadwyedd tai

Yn ôl Mynegai Prisiau Tai y DU (Cymru); Medi 2022, pris cyfartalog eiddo yng Nghymru oedd £223,798, sef cynnydd o 12.9% dros y 12 mis blaenorol. Mae hyn yn cynrychioli newid o’r flwyddyn flaenorol i fis Medi 2021 pan gynyddodd prisiau tai yn Sir Benfro 14.3% o’i gymharu â 15.6% ar gyfer Cymru ac sy’n dynodi pwysau cymharol gynyddol yn y farchnad dai a fforddiadwyedd tai yn gwaethygu i drigolion lleol.

Fel arwydd o anwadalrwydd y farchnad roedd y ffigur yn cynrychioli cynnydd o 2% o'i gymharu â'r mis blaenorol. Cynyddodd prisiau tai yng Nghymru ar gyfradd gyflymach na’r DU gyfan (9.5%) dros yr un 12 mis.

Mewn cymhariaeth, pris tŷ yn Sir Benfro ar gyfartaledd oedd £248,315 o'i gymharu â £212,752 ym mis Medi 2021, sy’n cynrychioli cynnydd o 16.7% dros 12 mis. Roedd hyn yn cynrychioli’r chweched cynnydd canrannol mwyaf mewn prisiau cyfartalog ar draws y 22 ardal leol yng Nghymru gan ei fod yn sylweddol uwch na’r ffigur ar gyfer Cymru gyfan (12.9%). Roedd y cynnydd yn Sir Benfro yn uwch nag ar gyfer siroedd cyfagos Sir Gaerfyrddin a Cheredigion dros yr un cyfnod, sef 12.5% a 15.1% yn y drefn honno.

 Mynegai Prisiau Tai y DU - Medi 2022

Awdurdod lleol	Medi 2022	Medi 2021	Gwahaniaeth %
Sir Gaerfyrddin	£207,028	£184,098	12.5%
Ceredigion	£262,535	£228,145	15.1%
Sir Benfro	£248,315	£212,752	16.7%
Cymru	£223,798	£198,146	12.9%

 

Mae data’r Gofrestrfa Tir yn dangos, er bod pandemig Covid-19 wedi arwain at ostyngiad sylweddol yn nifer y gwerthiannau eiddo ledled Cymru, mae’n ymddangos bod y farchnad wedi dychwelyd i'r lefelau a fu cyn y pandemig erbyn diwedd 2020 gyda newidiadau yn y dreth stamp yn arwain at naid sylweddol mewn trafodion yn y 12 mis hyd at fis Gorffennaf 2022 sy'n cyfateb i 199%.

Er nad ydym wedi deall tueddiadau tymor hwy sy’n gysylltiedig ag effaith chwyddiant a chyfraddau llog uwch yn llawn eto, mae’n amlwg bod y farchnad dai wedi bod yn hynod o fywiog yn Sir Benfro ac yn fwy cyffredinol ledled Cymru yn y cyfnod hyd at fis Medi 2022. Mae'n rhaid bod effaith pandemig Covid-19 a’r cynnydd cysylltiedig mewn ymdrech tuag at weithio gartref wedi cyfrannu at y duedd hon.

Pris cyfartalog fesul awdurdod lleol yng Nghymru

 Insert visual

 Ffynhonnell: Mynegai Prisiau Tai y DU, adroddiad Cymru (Medi 2022) Cofrestrfa Tir EF

Caiff fforddiadwyedd tai ei fesur gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol fel cymhareb fforddiadwyedd pris tai a chaiff ei gyfrifo drwy rannu prisiau tai canolrifol â chanolrif enillion gros blynyddol yn seiliedig ar y gweithle. Yn seiliedig ar fwletin Fforddiadwyedd Tai y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer Cymru a Lloegr 2022, y gymhareb fforddiadwyedd ar gyfer Sir Benfro oedd 6.9 yn 2022. Dyma’r un gymhareb ag a adroddwyd yn 2021 ac mae’n golygu bod pris tŷ canolrifol yn Sir Benfro am flynyddoedd yn olynol 6.9 gwaith yr enillion blynyddol canolrifol yn y sir. Roedd hyn yn uwch na'r sefyllfa ar gyfer Cymru (6.2) ac yn is na'r ffigurau ar gyfer y DU gyfan (8.3). Roedd gan Sir Benfro y bedwaredd gymhareb fforddiadwyedd uchaf o blith y 22 ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Mewn cymhariaeth, yn 2016 y gymhareb fforddiadwyedd ar gyfer Sir Benfro oedd 5.3 o gymharu â 6.5 ar gyfer Cymru sy’n dangos bod y sefyllfa fforddiadwyedd wedi gwaethygu’n sylweddol dros y blynyddoedd ers 2016 ac sy’n cadarnhau bod prisiau tai wedi cynyddu ar gyfradd gyflymach nag enillion yn Sir Benfro o gymharu â Chymru.

Er y deëllir bod prisiau eiddo yn amrywio o fewn gwahanol ardaloedd is-farchnad tai, mae gan leoliad arfordirol Sir Benfro a'i hatyniad fel cyrchfan wyliau y potensial i greu gwahaniaethau sylweddol mewn prisiau eiddo sy'n gysylltiedig â phroblemau yn cynnwys perchnogaeth ail gartrefi a mewnfudo. Mae lleoliad y Parc Cenedlaethol, sy'n gysylltiedig â rheolaethau ychwanegol a gysylltir yn gyffredin ar ddatblygiad, yn enghraifft o botensial o'r fath ar gyfer gwahaniaethau fforddiadwyedd tai lleol. Cynhaliodd yr Asesiad o'r Farchnad Dai Leol ddadansoddiad ar-lein o brisiau canolrifol a chwartel isaf ar gyfer tai yn Sir Benfro yn ystod mis Ionawr 2021 gan gymharu prisiau o fewn y Parc Cenedlaethol ac ardaloedd y sir nad ydynt o fewn y Parc Cenedlaethol. Daeth hwn i’r casgliad, er bod adborth gan werthwyr tai lleol yn awgrymu nad yw ffin y Parc Cenedlaethol yn effeithio ar y rhan fwyaf o ddarpar breswylwyr, bod gwahaniaeth clir mewn prisiau rhwng cartrefi y tu mewn a’r tu allan i’r ardaloedd, gyda phrisiau tai ar draws y ddau chwartel yn sylweddol uwch o fewn y Parc Cenedlaethol o gymharu ag ardaloedd nad ydynt o fewn y Parc Cenedlaethol.

Tra bydd pwysau ychwanegol lleol felly yn amlwg o fewn y sir, gyda chymhareb fforddiadwyedd pris tai o 6.9 mae'n amlwg nad yw marchnad dai gyffredinol Sir Benfro yn fforddiadwy i gyfran sylweddol o'r boblogaeth leol.

Eiddo gwag, ail gartrefi a llety gwyliau

Yn gysylltiedig â harddwch naturiol a natur ddeniadol Sir Benfro fel cyrchfan i dwristiaid, mae nifer yr achosion o berchentyaeth ail gartrefi a llety gwyliau yn her sylweddol ac ychwanegol i argaeledd a fforddiadwyedd y farchnad dai i drigolion lleol. Ymhellach, mae’n ymddangos bod effaith Covid-19 wedi gwaethygu’r cynnydd hanesyddol yn nifer y bobl o’r tu allan i’r sir sy’n ceisio perchnogaeth ail gartrefi, gyda chynnydd mewn ail gartrefi o 45% yn Sir Benfro ers 2018 o gymharu â 9% ar gyfer Cymru gyfan.

Mae’r crynodiad uchel o ail gartrefi a llety gwyliau mewn ardaloedd fel Sir Benfro wedi arwain at bryderon ar lefel genedlaethol ynghylch eu heffeithiau economaidd, cymdeithasol a diwylliannol ar gymunedau lleol, gyda risgiau penodol yn ymwneud ag effeithiau ar ardaloedd Cymraeg eu hiaith lle mae teuluoedd lleol yn ei chael hi’n anodd cadw troedle yn eu cymuned, gan felly roi pwysau ar gynaliadwyedd yr iaith Gymraeg a diwylliant Cymraeg y sir. Yn wir, o gymharu data rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021, gwelodd Sir Benfro y gostyngiad ail uchaf (o ddau bwynt canran) yng nghyfran y boblogaeth tair oed neu hŷn sy’n gallu siarad Cymraeg.

Cynllun Tai Cymunedau Cymraeg yw un o ymatebion allweddol Llywodraeth Cymru ac mae’n ystyried sut y gall mentrau eraill ategu ymyriadau cenedlaethol i amddiffyn cymunedau Cymraeg a’r iaith i ffynnu. Bydd llawer o'r mentrau a awgrymir yn y cynllun yn cael eu treialu yn Nwyfor yng ngogledd Cymru ac mae'r llywodraeth wedi bod yn ymgynghori ar sut y gellir ategu'r pecyn o ymyriadau cyfunol ar lefel gymunedol i gefnogi a diogelu'r Gymraeg.

Ar yr un pryd, mae angen ystyried cydbwysedd economaidd anodd mewn cymunedau arfordirol fel Sir Benfro lle mae hefyd yn wir bod llety gwyliau yn debygol o gyfrannu at ffyniant yr economi leol, naill ai drwy berchnogaeth uniongyrchol gan y boblogaeth leol neu drwy ddarparu cyflogaeth leol a thrwy wariant ymwelwyr o fewn yr economi leol. Yng nghyd-destun y strategaeth dai, fodd bynnag, mae'r ystyriaethau'n canolbwyntio ar yr effaith ar fforddiadwyedd ac argaeledd tai a'r goblygiadau anochel i'r boblogaeth leol gan gynnwys gweithwyr allweddol sy'n hanfodol i ddarparu gwasanaethau lleol. O ran eiddo gwag, tra deëllir y gallant gael effaith andwyol ar y gymuned leol, mae hefyd yn wir eu bod yn cynrychioli colled i'r stoc dai gyffredinol a thrwy hynny yn cyfrannu at yr heriau sy'n gysylltiedig â chyflenwad tai a fforddiadwyedd.

Mewn crynodeb o ganfyddiadau adolygiad o dystiolaeth ar ail gartrefi a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2021, nododd Llywodraeth Cymru fod 24,873 o ail gartrefi trethadwy yng Nghymru yn 2021-22, ac eithrio llety gwyliau masnachol. O'i hystyried fel cyfran o'r holl ail gartrefi yng Nghymru, Sir Benfro oedd yr ail safle uchaf o ran awdurdod lleol ar 16% gyda dim ond Gwynedd yn y safle uchaf ar 20%. Yn gyffredinol ar gyfer Cymru, adroddwyd bod 2,005 o ail gartrefi ychwanegol wedi’u cofrestru ers y cofnod cyntaf yn 2017-18, sef cynnydd o 9%. Yn bwysig ddigon, mae’r ymchwil yn dangos bod y cynnydd mwyaf wedi bod yn Sir Benfro (1,267/45% o ail gartrefi ychwanegol)

Yn 2022/23 nododd cofnodion y dreth gyngor fod 60,602 o anheddau trethadwy a 1,729 o anheddau eithriedig yn Sir Benfro. O'r cyfanswm hwn o 62,331 o anheddau, dosbarthwyd 6.8% (4,216) fel ail gartrefi trethadwy, sy'n sylweddol uwch na'r ffigur cenedlaethol (1.8%). Mae cysylltiad annatod rhwng yr her o ran eiddo gwag hirdymor a'r her o ran cartrefi eilaidd yn Sir Benfro gan nad yw eu heiddo ar gael ar hyn o bryd i'w defnyddio fel prif breswylfeydd i ddiwallu anghenion tai lleol. Gall heriau ychwanegol fodoli mewn perthynas ag effaith eiddo gwag lle mae diffyg cynnal a chadw neu ddadfeiliad yn effeithio'n negyddol ar y gymdogaeth gyfagos, yn fwyaf tebygol mewn ardaloedd o ddwysedd tai uchel. Fodd bynnag, yn wahanol i siroedd lle cydnabyddir bod y farchnad dai yn fforddiadwy gyda phrisiau tai isel a lefelau eiddo gwag ar raddfa fawr yn aml, mae’r broblem yn Sir Benfro yn ymwneud â phrinder tai fforddiadwy yn gyffredinol a’r cyfle a gollwyd a gynrychiolir gan eiddo gwag hirdymor. O ganlyniad, mae'r broblem wedi tueddu i gael ei nodi ochr yn ochr ag effeithiau sy'n gysylltiedig â pherchnogaeth ail gartrefi, er enghraifft, ac mae'r ymatebion polisi wedi datblygu law yn llaw. Mae'r rhain wedi canolbwyntio ar gymhwyso premiymau'r dreth gyngor ar eiddo gwag a defnyddio derbyniadau perthnasol i ddatblygu camau gweithredu uniongyrchol ar fynd i'r afael ag eiddo gwag.

Mae casglu data cyson ar lefel eiddo gwag yn gymhleth ac mae cymariaethau cenedlaethol yn heriol. Gall data’r cyfrifiad sy’n casglu deiliadaeth ar ddyddiad penodol ddangos lefelau annisgwyl o eiddo gwag gan y bydd y data’n anochel yn cynnwys, er enghraifft, ail gartrefi a llety gwyliau achlysurol. Er enghraifft, wrth ystyried effaith Covid-19, roedd ffigurau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn nodi bod 8,915 (13.8%) o gyfanswm o 64,400 o anheddau yn Sir Benfro yn wag ar ddiwrnod y cyfrifiad ym mis Mawrth 2021. Nid yw hyn, felly, yn enghraifft ddibynadwy o raddfa eiddo gwag yn y sir. Ceir data mwy dibynadwy drwy gofnodion y dreth gyngor er bod y data yn destun dosbarthiadau gwahanol o dan reolau’r dreth gyngor ar gyfer eithriadau. Fodd bynnag, fel ciplun, ym mis Gorffennaf roedd cofnod bod 1,003 o eiddo wedi bod yn wag am lai na thair blynedd a mwy na 12 mis. Fodd bynnag, bydd y ffigur yn cynnwys eiddo a allai fod wedi’u marchnata am gyfnod hir neu sy’n destun gwaith adnewyddu estynedig neu brosesau profiant a fyddai’n lleihau’r nifer cyffredinol. Nodwyd bod 529 eiddo wedi bod yn wag ers 3 blynedd neu fwy. Ym mis Ionawr 2023, amcangyfrifodd StatCymru fod 1,406 o eiddo gwag y codir tâl amdanynt at ddibenion y dreth gyngor yn Sir Benfro. Yn gyffredinol, at ddibenion nodi eiddo ar gyfer camau gweithredu wedi'u targedu, amcangyfrifir bod oddeutu 750 o eiddo gwag yn Sir Benfro, a allai ddarparu cartrefi i bobl sydd eu hangen ac a allai felly fod yn ffocws i gamau gweithredu wedi’u targedu gan y cyngor wrth ddefnyddio pwerau dewisol a gorfodol. Agwedd bwysig ar ymateb Sir Benfro fydd sicrhau bod data cyfoes o ansawdd da ar leoliad a statws eiddo gwag yn y sir.

Mae dosbarthiad ail gartrefi yn amrywiol ac acíwt ar lefel gymunedol. Mae'n bwysig nodi bod y data'n dangos bod gwahaniaethau sylweddol rhwng gwahanol ardaloedd yn Sir Benfro gyda rhai ardaloedd arfordirol yn adlewyrchu dwyseddau sylweddol uwch o ail gartrefi a phrisiau tai uwch. Mewn rhai ardaloedd, dangosodd dadansoddiad awdurdodau lleol o’r data a oedd ar gael afluniad sylweddol yn y farchnad dai leol oherwydd y galw am ail gartrefi:

‘……Er bod llawer o fentrau polisi eisoes ar waith ledled Cymru a Sir Benfro, mae ffigurau Treth Trafodiadau Tir Cyfradd Uwch Awdurdod Cyllid Cymru yn awgrymu bod dros 70% o werthiannau tai preswyl yn Ninbych-y-pysgod ar gyfer y blynyddoedd 2020-21 a 2021-22 ar gyfer cartrefi nad ydynt yn cael eu defnyddio fel prif breswylfa'r perchennog.  O ystyried y prinder llety rhentu preifat, mae'n debygol bod y mwyafrif o'r rhain yn dai gwyliau neu'n ail gartrefi’.

Briff i’r Cabinet ar effaith bosibl newid deddfwriaethol ar gyfer ail gartrefi a llety gwyliau – Awst 2022

Mae atyniad Sir Benfro fel cyrchfan i dwristiaid yn anochel yn arwain at ddefnyddio cyfran gymharol sylweddol o’r stoc dai fel llety gwyliau, sydd, yn unol â chyfran uchel o berchenogaeth ail gartrefi (ac yn aml yn gysylltiedig yn uniongyrchol â hynny) yn cynyddu’r pwysau ar fforddiadwyedd tai y farchnad dai leol.  Ers dyfodiad marchnad AirBnB yn y DU, mae Sir Benfro wedi gweld cynnydd cyson yn nifer yr eiddo sy'n cael eu defnyddio ar gyfer llety gwyliau tymor byr drwy wefannau llety tymor byr.

Mae asesiad diwygiedig o farchnad dai leol Sir Benfro 2023 (drafft) yn amlygu pwysigrwydd ystyried ail gartrefi a’u heffaith ar y farchnad dai. Mae adroddiad yr asesiad o'r farchnad dai leol hefyd yn cydnabod bod Polisi Cynllunio Cymru yn mynd ymhellach ac wedi'i ddiwygio fel y gall awdurdodau cynllunio weithredu i liniaru effaith ail gartrefi a llety gwyliau. Mae'n nodi ym mharagraff 2.20 o'r asesiad o'r farchnad dai leol (a pharagraff 4.25 o'r ddogfen polisi cynllunio) y dylid casglu tystiolaeth gychwynnol i gadarnhau maint y broblem. Mae'n datgan 'Rhaid ystyried materion  lleol, fel nifer yr ail gartrefi a llety gosod tymor byr sydd mewn ardal benodol wrth ddatblygu’r gofyniad am dai fforddiadwy  a thai’r farchnad agored ac a yw’r  dystiolaeth yn cyfiawnhau polisi lleol  penodol i gefnogi hyfywedd cymunedau. Gallai hynny gynnwys er enghraifft cyflwyno cap neu derfyn ar nifer yr  ail gartrefi neu lety gosod tymor byr’.

Mae’n mynd ymlaen, ym mharagraff 2.21 o’r asesiad o'r farchnad dai leol, sut y gall awdurdodau cynllunio weithredu: ‘Lle bo tystiolaeth leol gadarn wedi  nodi bod ail gartrefi a llety gosod  tymor byr yn effeithio ar y gymuned,  gallai awdurdodau cynllunio ystyried  dulliau cynllunio lleol cydgysylltiedig. Gallai hynny gynnwys enwi’n benodol safleoedd mewn cynlluniau datblygu ar gyfer cartrefi newydd y cyfyngir eu  defnydd i fod yn brif neu unig breswylfa neu i’r farchnad dai leol (gweler paragraff  4.2.9) a/neu gyflwyno cyfarwyddiadau Erthygl 4 mewn ardal benodol lle byddai gofyn am gais cynllunio i newid defnydd prif neu unig breswylfa i fod yn ail gartref neu lety gosod tymor byr’.

Mae'r adroddiad Ail gartrefi: Datblygu polisïau newydd yng Nghymru a gyhoeddwyd yn gynnar yn 2021, yn edrych yn fanwl ar nifer yr ail gartrefi a hefyd nifer y cartrefi a ddefnyddir neu a gofrestrwyd fel busnesau (unedau gwyliau, tai sy’n cael eu gosod allan, Airbnb ac ati), i nodi’n llawn y stoc nad yw ar gael at ddefnydd preswyl yng ngwahanol siroedd Cymru. Roedd hyn yn cofnodi nad oedd tua 9.2% o’r stoc dai ar gael i’w defnyddio yn Sir Benfro yng nghanol 2020, sef yr ail ffigur uchaf a gofnodwyd ar draws Cymru gyfan.

Mae’r ffigur isod (o’r asesiad drafft o'r farchnad dai leol 2023) yn amlygu graddau’r broblem yn Sir Benfro ac amrywiadau ar draws y sir:

Insert visual

Ffynhonnell: Cyngor Sir Benfro, 2021

Er mai’r effaith y cyfeirir ato amlaf o ran lefelau uchel o berchenogaeth ail gartrefi a llety gwyliau yw ar fforddiadwyedd prisiau tai, mae’n bwysig tynnu sylw at y ffaith bod yr effeithiau’n ymestyn y tu hwnt i berchnogaeth tai i gynnwys y sector rhentu preifat ac yn y pen draw ar argaeledd opsiynau tai fforddiadwy o fewn y sector rhentu cymdeithasol.

Er gwaethaf twf sylweddol rhwng 2001 a 2011, mae’r sector rhentu preifat yn Sir Benfro wedi crebachu'n sylweddol sydd, ochr yn ochr ag effeithiau rheoleiddio cynyddol, o ganlyniad i landlordiaid yn symud i ffwrdd o osod tai preswyl tuag at lety gwyliau tymor byr gan gynnwys drwy lwybr AirBnB. Nododd asesiad o'r farchnad dai leol 2021 leihad ym maint y sector rhentu preifat yn ardaloedd Parciau Cenedlaethol y sir, gan amlygu bod cyfran yr anheddau sydd ar gael i breswylio’n barhaol yn is, yn enwedig mewn ardaloedd arfordirol ac ardaloedd o’r Parc Cenedlaethol, o gymharu ag ardaloedd trefol y sir.

‘Mae maint y sector rhentu preifat ym Mharc Cenedlaethol y sir wedi lleihau'n sylweddol yn y degawd diwethaf mewn ymateb i'r twf ym mhoblogrwydd gwefannau llety fel Airbnb’.

Asesiad o Farchnad Dai Leol Sir Benfro 2021

Nododd dadansoddiad o gyfanswm y rhestrau sydd ar gael ar safleoedd archebu llety gwyliau tymor byr yn Sir Benfro fod tua 3,827 o eiddo ar gael ym mis Ebrill 2022 ac er bod amrywiadau tymhorol yn bodoli, nid oes tystiolaeth i awgrymu a ddaw unrhyw eiddo ar gael i’w gosod i breswylwyr y tu allan i'r tymor. Roedd hyn yn dystiolaeth bod twf yn argaeledd llety gwyliau yn Sir Benfro ar draul eiddo a allai fod ar gael i’w rentu’n breifat neu i’w werthu ar y farchnad agored fel arall.

Y sector rhentu preifat yn Sir Benfro

Mae symudiad ymddangosiadol landlordiaid eiddo tuag at y farchnad gosod tai gwyliau tymor byr proffidiol a llai rheoledig yn effeithio’n anochel ar argaeledd eiddo rhentu preifat o fewn marchnad dai leol Sir Benfro gan ei bod yn debygol bod cyfran o’r stoc rhentu breifat wedi cael ei chyfeirio at y dewis arall apelgar hwn. Yn anochel, mae’r cyflenwad cyfyngedig o eiddo rhentu preifat yn effeithio ar werthoedd rhentu a fforddiadwyedd cysylltiedig y sector rhentu i drigolion ac aelwydydd lleol a fyddai fel arfer wedi dibynnu ar y sector hwn fel dewis arall yn lle perchentyaeth, naill ai o ddewis neu o reidrwydd.

Mae’r asesiad drafft diwygiedig o'r farchnad dai leol ar gyfer 2023 yn nodi ffigur canolrif cyffredinol o rent preifat misol o £625 ar draws Sir Benfro a Thyddewi a Saundersfoot yw’r ardaloedd marchnad tai sydd â'r rhent canolrif uchaf, tra bod gan Neyland y rhent canolrif isaf. Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro (Mai 2022) yn amlygu’r ffaith bod y sector rhentu preifat, yn fwy diweddar, wedi gweld rhenti’n codi uwchlaw a thu hwnt i chwyddiant cyflogau yn Sir Benfro gan arwain at bwysau cynyddol ar y galw am dai rhent cymdeithasol a lefelau cynyddol o ddigartrefedd.

Gellir gweld y dystiolaeth ar gyfer hyn drwy gyfeirio at gymhariaeth rhwng lefel y lwfans tai lleol a rhenti lefel mynediad yn y sector preifat. Mae'r lwfans tai lleol yn rhan o’r dull a ddefnyddir i gyfrifo budd-dal tai yn ogystal ag elfen tai’r credyd cynhwysol ar gyfer hawlwyr y tu allan i’r sector rhentu cymdeithasol ac mae wedi’i gyfyngu yn ôl maint a lleoliad eiddo. Yn Sir Benfro mae dwy ardal marchnad rentu eang ac mae cap lwfans tai lleol yn pennu'r lefel uchaf sy'n daladwy o fewn pob ardal marchnad rentu eang yn ôl nifer yr ystafelloedd gwely yn yr eiddo. Felly mae hawlwyr yn atebol am unrhyw rent a godir uwchlaw'r cap perthnasol. Cynhaliwyd dadansoddiad bwrdd gwaith o lefelau cymharol lefelau rhent preifat o gymharu â chyfraddau lwfans tai lleol dros wyth wythnos fel rhan o’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2022-2027.  Fe'i cynhaliwyd o fewn yr ardal marchnad rentu eang sy'n cyfrif am y rhan fwyaf o eiddo yn Sir Benfro, ac adolygodd yr ymarfer y rhent a hysbysebwyd ar gyfer 102 o eiddo oedd ar gael ar Zoopla.com.

 Rhent preifat yn Sir Benfro o'i gymharu â chyfraddau'r lwfans tai lleol

Maint	Rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat (misol)	Rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat (wythnosol)	Gwahaniaeth ar gyfartaledd i gyfradd y lwfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang (misol)	Gwahaniaeth ar gyfartaledd i gyfradd y lwsfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang (wythnosol)
1 ystafell welly	£465.48	£107.42	-£116.68	-£29.17
2 ystafell welly	£622.81	£143.66	-£178.80	-£44.70
3 ystafell welly	£829.81	£191.49	-£282.68	-£70.67
4+ ystafell welly	£1,153.75	£266.00	-£488.64	-£122.16
Cyfartaledd cyffredinol	£664.60	£153.34	-£204.56	-£51.14

 

Canfu’r dadansoddiad nad oedd yr un o’r eiddo a hysbysebwyd ar gyfraddau lwfans tai lleol neu’n is, gyda gwahaniaethau cyfartalog rhwng cyfradd y lwfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang a’r rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat yn amrywio o finws (-) £116.68 y mis calendr ar gyfer eiddo un ystafell wely i finws (-) £488.64 ar gyfer eiddo â phedair neu fwy o ystafelloedd gwely. Mae'r dadansoddiad yn amlygu'r gwahaniaeth rhwng lefelau rhent preifat a chyfraddau'r lwfans tai lleol ac mae'n dangos yr her i fforddiadwyedd y farchnad rhentu breifat yn Sir Benfro ar gyfer aelwydydd ar incwm is nad ydynt yn gallu cystadlu yn y farchnad. Fel yr amlygwyd gan yr Asesiad Llesiant 'mae'r farchnad rhentu breifat yn cael ei nodweddu gan brinder eiddo rhent sy'n diflannu o'r farchnad yn gyflym iawn, ac am brisiau sy'n aml yn uwch na'r rhent fforddiadwy cyfartalog ar gyfer y rhan fwyaf o bobl’.

 

Nid yw’n syndod, yng ngoleuni rheolaethau rheoleiddiol hanesyddol a pharhaus ar renti ar gyfer landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac awdurdodau lleol sydd â stoc dai, fod Asesiad drafft o’r Farchnad Dai Leol 2023 wedi canfod bod costau rhentu ar gyfer y sector rhentu cymdeithasol yn sylweddol is na’r rhai yn y sector rhentu preifat yn ogystal ag o'u cymharu â rhenti cymdeithasol eraill ledled Cymru. Mae’n werth nodi mai lefelau rhenti sy’n eiddo i’r cyngor yn Sir Benfro yw’r isaf ymhlith yr 11 awdurdod sy’n dal stoc yng Nghymru, gyda rhenti landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn y sir (ar gyfartaledd ar draws pob math o lety tai) hefyd yr isaf ar draws pob un o’r 22 ardal awdurdod lleol.

Stoc dai anghenion cyffredinol

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	100.86	101.08
Ynys Môn	98.77	100.23
Sir Ddinbych	101.27	103.74
Sir y Fflint	104.91	105.53
Wrecsam	99.50	106.20
Powys	100.71	100.48
Sir Benfro	91.79	99.23
Sir Gaerfyrddin	95.16	97.23
Abertawe	99.2	98.91
Bro Morgannwg	107.16	109.47
Caerdydd	111.96	100.84
Caerffili	94.80	101.00

 

 Stoc dai gwarchod

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	88.32	90.20
Ynys Môn	89.04	88.72
Sir Ddinbych	88.67	84.21
Sir y Fflint	91.02	95.14
Wrecsam	83.93	93.28
Powys	89.45	88.33
Sir Benfro	81.97	83.74
Sir Gaerfyrddin	77.99	90.77
Abertawe	93.10	93.79
Bro Morgannwg	96.08	94.41
Caerdydd	87.58	101.68
Caerffili	83.65	96.10

 

Stoc arall a gefnogir

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	94.29	108.26
Ynys Môn	-	98.35
Sir Ddinbych	-	108.88
Sir y Fflint	-	115.10
Wrecsam	76.13	112.35
Powys	-	102.03
Sir Benfro	90.12	77.95
Sir Gaerfyrddin	68.13	108.85
Abertawe	-	92.19
Bro Morgannwg	96.37	108.89
Caerdydd	105.22	128.37
Caerffili	-	100.24

 

Stoc gofal ychwanegol

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	-	147.42
Ynys Môn	-	135.17
Sir Ddinbych	-	146.52
Sir y Fflint	-	158.18
Wrecsam	-	150.73
Powys	-	119.18
Sir Benfro	-	156.07
Sir Gaerfyrddin	-	121.79
Abertawe	-	109.85
Bro Morgannwg	-	223.27
Caerdydd	-	164.57
Caerffili	-	143.92

 

 Cyfanswm y stoc ar rent cymdeithasol

 

Lleoliad	Cyfanswm y stoc ar rent cymdeithasol
Cymru	100.46
Ynys Môn	98.79
Sir Ddinbych	100.82
Sir y Fflint	102.92
Wrecsam	100.29
Powys	97.95
Sir Benfro	93.50
Sir Gaerfyrddin	95.42
Abertawe	98.33
Bro Morgannwg	106.91
Caerdydd	111.56
Caerffili	95.99

 

StatsCymru/Tai/Stoc tai cymdeithasol a rhenti

 Insert table

 Stoc tai cymdeithasol a rhenti (yn agor mewn tab newydd)

 

Bydd y gwahaniaeth sylweddol rhwng rhenti’r farchnad a lefelau rhent cymdeithasol yn cynyddu nifer yr aelwydydd lleol sy’n ceisio tai o fewn y sector rhentu cymdeithasol, gan gynyddu’r pwysau ar restrau aros y gofrestr tai lleol (y gofrestr tai). Yn anochel, lle mae'r galw am fynediad i dai cymdeithasol trwy restr aros am dai yn fwy na'r cyflenwad tai mae risg bod lefelau cynyddol o ddigartrefedd i'w weld yn y sir, gyda phwysau sylweddol yn ymestyn i wasanaethau digartrefedd.

Y gofrestr tai a digartrefedd yn Sir Benfro

Yn Sir Benfro, gweinyddir mynediad i'r sector rhentu cymdeithasol drwy system gosod ar sail dewis (Choicehomespembrokeshire@gov.uk) a weithredir gan y cyngor drwy bartneriaeth gyda'r prif landlordiaidcymdeithasol cofrestredig sy'n gweithredu yn yr ardal. Mae eiddo sy'n dod ar gael i'w osod yn cael ei hysbysebu ar-lein a gall ymgeiswyr ar y gofrestr tai fynegi diddordeb trwy gyflwyno cais o ddiddordeb yn erbyn un neu fwy o'r anheddau a hysbysebir. Caiff ymgeiswyr eu bandio yn ôl eu hangen cymharol fel yr aseswyd gan Cartrefi Dewisedig ac mae amseroedd aros yn benderfynydd blaenoriaeth pellach rhwng yr un bandiau.

Mae'r twf yn nifer yr ymgeiswyr sy'n ceisio tai drwy Cartref Dewisedig @ Sir Benfro yn dangos i ba raddau y mae diffyg fforddiadwyedd tai yn effeithio ar y galw am dai cymdeithasol. Rhwng mis Ebrill 2018 a mis Ebrill 2023 cynyddodd nifer yr ymgeiswyr 1,312 (34.7%) gyda’r ffigurau’n sylweddol uwch ym mis Ebrill 2022 (5,545) (46.8%) cyn cynnal adolygiad o’r gofrestr tai a leihaodd y niferoedd. Mewn termau rhifol mae'r galw mwyaf sylweddol am aelwydydd sy'n ceisio llety un ystafell wely er bod y cynnydd canrannol mwyaf ar gyfer eiddo mwy o faint.

 Cartrefi Dewisedig @ Sir Benfro - Cofrestr Tai

Maint yr ystafell wely	Ebrill 2018	Ebrill 2019	Ebrill 2020	Ebrill 2021	Ebrill 2022	Ebrill 2023	% cynnydd ers Ebrill 2018
1 ystafell wely	2,331	2,193	2,337	2,951	3,338	3,037	30%
2 ystafell wely	944	960	908	1,194	1,376	1,262	33%
3 ystafell wely	369	383	401	502	596	574	55%
4 ystafell wely	116	125	143	159	185	159	37%
5+ ystafell wely	16	26	29	38	50	56	250%
Cyfanswm	3,776	3,687	3,818	4,844	5,545	5088	35%

 

Mae'r twf sylweddol hwn yn y rhestr aros am dai yn adlewyrchu'r gwahaniaeth rhwng y galw a'r cyflenwad sydd ar gael, ac er bod rhestrau aros am dai, yn anochel, yn adlewyrchu rhywfaint o 'ddiddordeb' dyheadol mewn tai, yn y blynyddoedd diwethaf mae cyfran yr aelwydydd sydd ag 'angen' brys am dai wedi cynyddu. Nid yw hyn yn syndod yng nghyd-destun yr heriau fforddiadwyedd tai sy'n wynebu'r boblogaeth leol.

Yn fwy diweddar, fodd bynnag, mae effaith Covid-19 ochr yn ochr â newidiadau deddfwriaethol ynghylch darparu llety dros dro a gosod cartrefi wedi rhoi straen ychwanegol sylweddol ar wasanaethau digartrefedd a’r gofrestr tai. O ystyried y dirywiad economaidd parhaus, gwasgariad ceiswyr lloches a thai ffoaduriaid sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin, mae'r farchnad tai cymdeithasol yn Sir Benfro yn wynebu heriau digynsail. Yn Sir Benfro, mae tystiolaeth o hyn mewn sawl maes, gan gynnwys y cynnydd o flwyddyn i flwyddyn yng nghyfran yr aelwydydd yr aseswyd eu bod yn y bandiau angen uwch ond hefyd y graddau y mae'r bandiau uwch hyn yn cyfrif am y rhan fwyaf o'r eiddo cymdeithasol sydd ar osod. Mae’r tabl isod yn dangos y pwysau cynyddol o fewn y gofrestr tai cyn ac ar ôl Covid-19 trwy gymharu bidiau llwyddiannus am eiddo trwy Cartrefi Dewisedig.

 Cynigwyr llwyddiannus cyn ac ôl Covid-19 (Cartrefi Dewisedig)

Disgrifiad	Chwefror 2020	Mai 2023
Cyfanswm yr eiddo a hysbysebwyd	65	55
Eiddo cyfartalog a hysbysebwyd bob wythnos	16.25	13.75
Cyfanswm y cynigion a gafwyd	1,771	2,200
Cynigion cyfartalog yr wythnos	442.8	550
Cynigion cyfartalog fesul eiddo	27.2	40
Nifer yr eiddo a ail-hysbysebwyd	16	0
Niferoedd uchaf o gynigion ar eiddo	101	198

 

Mae nifer gyfartalog y cynigion a wnaed fesul eiddo y mae Cyngor Sir Penfro a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn berchen arnynt hefyd wedi cynyddu'n sylweddol dros y tair blynedd diwethaf tra ar yr un pryd mae nifer yr eiddo sydd ar osod fesul blwyddyn wedi bod yn gostwng. Mae hyn yn arbennig o wir gyda dyraniadau Cyngor Sir Penfro i'w stoc ei hun, lle nad yw dyraniadau wedi dychwelyd i lefelau fel ag yr oeddent cyn y pandemig.

 Nifer o eiddo Cyngor Sir Penfro ar osod y flwyddyn ar draws yr holl stoc

 

Disgrifiad	2018/19	2019/20	2020/21	2021/22	31/12/2022
Pob maint eiddo	471	476	275	333	196

 

Un o ganlyniadau anochel y pwysau cynyddol ar ddigartrefedd fu cynnydd yng nghyfran yr eiddo sydd ar gael sy'n mynd i aelwydydd â'r lefelau angen uchaf. Mae'r siartiau cylch yn dangos i ba raddau y mae'r bandiau uchaf wedi cyfrif am y cynigion llwyddiannus ar eiddo a hysbysebwyd.

Mae’r data a gyflwynir yma yn dangos yn glir y graddau y mae’r sector rhentu cymdeithasol yn adlewyrchu’r pwysau amlwg yn y farchnad dai, gyda chyfran uwch o eiddo ar osod gan Gyngor Sir Penfro a’i bartneriaid cymdeithasol cofrestredig yn mynd i aelwydydd yn y bandiau uchaf o angen, yn anochel yn canolbwyntio ar ddigartrefedd a bregusrwydd. Mae dadansoddiad o Gofrestr Tai Cartrefi Dewisedig yn datgelu, ym mis Rhagfyr 2022, bod bron i draean o’r ymgeiswyr yn y system yn y band ‘aur’ uchaf gyda 56% o ymgeiswyr yn y band hwnnw yn cynnwys aelwydydd llai sydd angen un ystafell wely. Yn y tymor canolig i'r tymor hir bydd y duedd hon yn newid proffil tenantiaethau ar draws y stoc a reolir yn gynyddol tuag at aelwydydd llai, tenantiaid mwy agored i niwed a risg uwch o ddigartrefedd mynych. Yn y tymor byr, mae anallu aelwydydd yn y bandiau is i gael mynediad at dai drwy’r broses o osod eiddo yn cynyddu’r tebygolrwydd y bydd angen cymorth brys ar yr aelwydydd hynny ar ryw adeg. Mae'r pwysau hwn yn amlygu ei hun yn y galw am wasanaethau digartrefedd gan gynnwys yr angen am lety dros dro sy'n rhoi pwysau staffio ac adnoddau ariannol ar y cyngor.

Mae Gwasanaethau Cyngor Tai yn cynrychioli baromedr pwysig o'r pwysau a deimlir o fewn marchnad dai Sir Benfro gan eu bod yn gweithredu ar reng flaen cyfrifoldebau'r cyngor tuag at aelwydydd sydd mewn perygl o ddigartrefedd a'r rhai sydd hefyd yn ddigartref. Mae newidiadau i ddeddfwriaeth ddigartrefedd nid yn unig wedi cynyddu'r rôl o atal digartrefedd ond, yn fwy diweddar, wedi gorfodi cynghorau i sicrhau bod digartrefedd yn brin, yn fyrhoedlog ac yn nad yw'n digwydd eto. Mae hyn wedi cael yr effaith o gynyddu'r galw ar lety dros dro a bu'n ofynnol i'r cyngor sicrhau bod aelwydydd mewn argyfwng tai yn cael eu hailgartrefu cyn gynted â phosibl. Gan ystyried yr heriau allanol a amlygwyd yn flaenorol, megis y dirywiad economaidd presennol, mae’r pwysau amlwg yn y farchnad dai yn Sir Benfro yn golygu bod y gwasanaeth yn mynd i’r afael ag anghenion brys iawn teuluoedd nad ydynt yn gallu cael gafael ar dai neu eu cynnal yn y farchnad dai bresennol ac sy'n cael eu hunain mewn argyfwng tai. Arwydd amlwg o’r argyfwng costau byw yn Sir Benfro yw lefel yr ôl-ddyledion rhent tai ymhlith tenantiaethau Cyngor Sir Penfro, sef cyfanswm o £2,224.810 ar ddiwedd mis Rhagfyr 2022. Er na ellir gorbwysleisio effaith Covid-19 mae’r ffigur yn cynrychioli cynnydd o £949,982 yn 2019/20 ac mae’r duedd ar i fyny yn parhau.

Mae’r tabl isod yn dangos y cynnydd sylweddol yn nifer yr aelwydydd sy’n cael eu cyflwyno i’r Gwasanaeth Cyngor Tai, noder bod 640 o achosion ar agor ganddynt ar hyn o bryd o gymharu â 222 ym mis Mawrth 2021. Er bod y niferoedd wedi bod yn gymharol gyson hyd at fis Mawrth 2020, cynyddodd y galw am wasanaethau cynghori yn sylweddol rhwng mis Mawrth 2021 a mis Medi 2022, ac mae hynny'n gysylltiedig yn rhannol ag effaith barhaus pandemig Covid-19 gyda dynion sengl yn cyfrif am y cynnydd mwyaf sylweddol mewn digartrefedd sy'n gysylltiedig, i raddau helaeth, â'r newidiadau yng nghwmpas y ddyletswydd gan Lywodraeth Cymru o dan y ddeddfwriaeth ddigartrefedd.

 Aelwydydd sydd angen Gwasanaethau Cyngor Tai

Blwyddyn	Mawrth 2018	Mawrth 2019	Mawrth 2020	Mawrth 2021	Medi 2022	Mehefin 2023
Cyfanswm aelwydydd	152	161	158	222	642	640
Nifer cyfartalog o achosion fesul swyddog	19	20	26	22	71	58

 

Yn ogystal, gwelodd y gwasanaeth nifer cynyddol o aelwydydd y mae dyletswydd derfynol a75 i ddarparu llety dros dro yn ddyledus iddynt gyda’r niferoedd wedi cynyddu o 120 yn 2018/19 i 287 yn 2022/23.

 Dyletswydd a 75 derfynol i aelwydydd

2018/2019	2019/2020	2020/2021	2021/2022	2022/2023
120	166	185	305	287

Mae un o'r enghreifftiau mwyaf amlwg o'r pwysau ar wasanaethau digartrefedd i'w weld yn nifer y bobl sy'n cael eu cartrefu dros dro tra'n aros i'r ddyletswydd tai gael ei chyflawni. Er bod 76 o bobl yn cael eu cartrefu dros dro ym mis Mawrth 2019 roedd y nifer wedi cynyddu i 654 erbyn mis Mai 2023.

 Pobl mewn llety dros dro

Llety	Mawrth 2019	Mawrth 2020	Mawrth 2021	Mawrth 2022	Mawrth 2023	Mai 2023
Gwely a brecwast	5	3	35	79	115	140
Stoc Cyngor Sir Penfro	2	16	23	41	56	36
Hostel	17	14	35	37	43	39
Lloches	0	2	3	10	10	7
Digartref gartref	54	46	53	241	386	416
Arall	0	1	5	10	21	16
Cyfanswm	76	82	154	418	631	654

Roedd cyfran sylweddol o’r bobl a gafodd gartref dros dro yn ‘ddigartref gartref’ gyda 416 o bobl yn byw felly o gymharu â 76 ym mis Mawrth 2019. Er ei fod yn uniongyrchol gysylltiedig ag anallu'r gwasanaeth i leoli digon o lety dros dro i gwrdd â maint y galw sy'n amlwg, mae'r defnydd o 'ddigartrefedd gartref' fel math o lety dros dro yn cynrychioli angen sylweddol nas diwallwyd ac mae'n waith parhaus a sylweddol i'r swyddogion digartrefedd wrth iddynt gynnal y trefniadau dros dro hynny. Fodd bynnag, yn wyneb y ffaith bod y cyngor wedi gorfod gweithredu rhestr aros ar gyfer mynediad i lety dros dro mae'n anochel bod digartrefedd gartref wedi dod yn opsiwn angenrheidiol ar gyfer cyfran uchel o aelwydydd mewn angen.

Mae'r ffigurau uchod yn dangos y graddau y mae pwysau digartrefedd a'r galw cysylltiedig am lety dros dro wedi arwain at gynnydd sylweddol yn y defnydd o lety gwely a brecwast a hosteli. Yn ystod 2021/22 roedd gwariant ar ddefnyddio llety gwely a brecwast a gwestai fel llety dros dro i deuluoedd digartref dros £1.2 miliwn ac yn 2022/23 mae hyn wedi codi i dros £2 miliwn. Roedd diffyg argaeledd llety dros dro i gwrdd â maint yr her hefyd wedi gorfodi'r cyngor i ddefnyddio ei stoc dai ei hun fel llety dros dro, a thrwy hynny leihau argaeledd tai i'w hailosod trwy Cartrefi Dewisedig. Er y dylid cydnabod bod pandemig Covid-19 wedi effeithio ar nifer y tenantiaethau newydd a ddechreuwyd yn stoc dai Cyngor Sir Penfro yn ystod y cyfyngiadau symud, gostyngodd cyfanswm nifer y tenantiaethau newydd a ddechreuwyd ym mhob blwyddyn ariannol, o 527 yn 2018/19 i isafbwynt o 284 yn 2022/23 ar ôl cyfnod y cyfyngiadau symud.

Effaith anochel y lefelau uchel o ddigartrefedd yw'r cynnydd sylweddol yn nifer y bobl ar y gofrestr tai sydd yn y bandiau angen uchaf yn rhinwedd y ddyletswydd i ailgartrefu. Yn unol â hynny, mae'r aelwydydd hyn yn cyfrif fwyfwy am gyfran uwch o'r cynigion a wneir drwy'r gofrestr tai. Mae'r tabl isod yn dangos y graddau y mae'r duedd hon wedi datblygu drwy gymharu canran y cynigion sy'n cael eu gwneud o'r gofrestr tai ar gyfer eiddo Cyngor Sir Penfro rhwng aelwydydd nad oedd dyletswydd ddigartrefedd yn ddyledus iddynt, aelwydydd sy'n trosglwyddo i eiddo arall ac aelwydydd y mae dyletswydd ddigartrefedd yn ddyledus iddynt. Mae’r data’n dangos y newid sylweddol yng nghyfran y cynigion sy’n mynd i aelwydydd y mae’r ddyletswydd ddigartrefedd lawn yn ddyledus iddynt, gan arwain at effeithiau sylweddol ar gyfleoedd ailgartrefu aelwydydd mewn bandiau is ar y rhestr aros.

 Canran y cynigion a wnaed am eiddo Cyngor Sir Penfro i gwsmeriaid ar Cartrefi Dewisedig @ Sir Benfro

 

Math o gynnig	2018/2019	2019/2020	2020/2021	2021/2022	31/12/2022
Dim dyletswydd/cofrestr tai	62.00%	36.34%	48.73%	35.44%	14.29%
Dyletswydd ddigartrefedd	13.38%	33.19%	28.73%	40.24%	70.41%
Trosglwyddo tenantiaeth	24.63%	30.46%	22.55%	24.32%	15.31%

 

Mae cyflwyno’r ddeddfwriaeth Rhentu Cartrefi yn golygu bod y cyngor yn rhoi’r gorau i ddefnyddio ei stoc dai ei hun fel llety dros dro, fodd bynnag, bydd dyraniadau uniongyrchol i aelwydydd digartref yn y bandiau uchaf yn parhau i leihau argaeledd stoc ar gyfer aelwydydd mewn bandiau angen is a thrwy hynny bydd yn creu pwysau parhaus ar y rhestr aros am dai. At hynny, mae'n amlwg bod Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i'r dull polisi o 'neb heb help' sy'n cyd-fynd â'r strategaeth ailgartrefu cyflym a fydd yn parhau i roi pwysau ar awdurdodau lleol i ganfod atebion ar gyfer llety parhaol cyn gynted â phosibl.

Mae ymateb y cyngor i'r her ddigartrefedd wedi bod yn amlochrog ac o reidrwydd mae wedi mynnu adnoddau staffio ac ariannol ychwanegol sylweddol gan gynnwys caffael llety dros dro ychwanegol yn uniongyrchol. Yn bwysig ddigon, mae gan Gynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2023-2028 gynllun gweithredu sy’n canolbwyntio ar fesurau i atal digartrefedd, lleihau’r ddibyniaeth ar lety dros dro drud yn ogystal â chynyddu’r defnydd o’r sector rhentu preifat ar gyfer cyflawni dyletswyddau tai. Ymhellach, mae adolygiad o bolisi dyrannu Cartrefi Dewisedig ar y gweill a fydd yn ystyried nifer o newidiadau i’r ffordd y mae mynediad i dai yn cael ei flaenoriaethu yn ogystal ag ystyried dulliau polisi gosod tai lleol mewn perthynas â datblygiadau newydd lle gall trigolion sydd â chysylltiad lleol gael mynediad â blaenoriaeth i gartrefi newydd yn eu hardal gyfagos.

Yr agwedd fwyaf sylfaenol ar yr ymateb, fodd bynnag, yw mynd i'r afael â'r prinder tai fforddiadwy yn Sir Benfro drwy ddatblygu tai newydd i ddiwallu anghenion y presennol a'r dyfodol. Mae'r angen am dai cymdeithasol yn amlwg yn y gofrestr tai ac mae'r bwlch fforddiadwyedd cynyddol yn golygu bod cyfran gynyddol o aelwydydd lleol na fydd tai marchnad newydd yn hygyrch iddynt. Er mwyn helpu i fynd i'r afael â hyn, mae'r cyngor wedi ymrwymo adnoddau sylweddol tuag at raglen datblygu tai ar gyfer tai cymdeithasol newydd yn ogystal â modelau amgen o dai fforddiadwy i'w rhentu neu eu prynu lle mae'r angen mwyaf amlwg.

Cynllun datblygu lleol - asesu'r angen am dai newydd

Mae Cyngor Sir Penfro wedi dechrau adolygiad o’i Gynllun Datblygu Lleol (CDLl2) a fydd yn ceisio gosod targedau tai diwygiedig yng nghyd-destun canllawiau diweddaredig gan Lywodraeth Cymru ar gynnal asesiadau o’r farchnad dai leol. Mae'r asesiadau o'r farchnad dai leol yn darparu’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer strategaethau tai a chynllunio awdurdodau cynllunio lleol ac yn llywio strategaeth y cynllun datblygu lleol ar lefel a dosbarthiad gofodol tai yn ogystal â llywio trafodaethau ar geisiadau unigol a chytundebau a.106 i sicrhau cymysgedd priodol o fathau o dai i gwrdd ag anghenion lleol, gan gynnwys yng nghyd-destun polisi tai fforddiadwy lleol.

Mae polisïau allweddol a fydd yn effeithio ar gyflenwi tai yn Sir Benfro yn cynnwys gofyniad bod yn rhaid i 60% o'r holl dai newydd gael eu darparu mewn ardaloedd trefol a bydd y cynllun wedi'i adneuo yn ceisio nodi'r ardaloedd hyn.

Mae adolygiad o'r asesiad o'r farchnad dai leol wedi'i gynnal gan ddefnyddio'r fethodoleg a'r canllawiau safonol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Mae adroddiad drafft wedi'i gyflwyno sy'n rhoi dealltwriaeth fanwl o'r farchnad dai yn Sir Benfro gan gynnwys Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro. Mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn darparu asesiad o lefel yr angen am dai marchnad a thai fforddiadwy ac mae hefyd yn ystyried anghenion grwpiau penodol gan gynnwys pobl hŷn a phobl ag anableddau.

I grynhoi, mae'r tabl isod yn dangos sut mae'r modelu'n cyfuno'r angen presennol nas diwallwyd, sef dim ond ar gyfer tai fforddiadwy, â'r angen sy'n codi o'r newydd, sy'n cael ei ddiwallu o ran deiliadaeth fforddiadwy a marchnad. Yn Sir Benfro, mae'r angen presennol nas diwallwyd yn sylweddol fwy o ran maint na'r angen sy'n codi o'r newydd (o fewn y prif amcanestyniadau, yr angen presennol nas diwallwyd yw 1,013 y flwyddyn o gymharu ag angen newydd o 57 y flwyddyn). Mae hyn yn golygu bod cyfanswm y ffigurau wedi'u gwyrdroi'n sylweddol tuag at y sector fforddiadwy yn y pum mlynedd gyntaf pan ragdybir y bydd yr angen presennol sydd heb ei ddiwallu yn cael ei ddiwallu. Dengys yr asesiad o'r farchnad dai leol fod 87.3% o'r angen gros blynyddol am dai yn y pum mlynedd gyntaf ar gyfer tai fforddiadwy (1,070/1,225).

Er ein bod wedi dewis y gyfran uchaf posibl o aelwydydd sy’n gymwys ar gyfer deiliadaeth perchen-feddianwyr sy’n penderfynu mynd ymlaen ac yn prynu o fewn yr ystod a argymhellir, mae’n bosibl bod ffigur uwch fyth yn addas. Mae hyn oherwydd mai'r realiti yn Sir Benfro mewn gwirionedd yw bod nifer fawr iawn o bobl wedi ymddeol yn symud i'r ardal a chanddynt ecwiti presennol sy'n wynebu llai o risg o beidio â dod yn berchnogion nag aelwydydd eraill. Gallai cyfran yr aelwydydd sy'n gymwys ar gyfer deiliadaeth perchen-feddiannydd sy'n penderfynu mynd ymlaen ac yn prynu fod hyd yn oed yn uwch yn y sir, tua 90% yn lle 60%. Byddai hyn yn ail-gydbwyso'r angen o fewn y sector marchnad.

Yn yr un modd, mae'r ffigurau perchentyaeth cost isel a gofnodwyd yn y model yn gymharol isel o gymharu â rhent canolradd. Mae hyn oherwydd yr incymau lleol cymharol isel yn Sir Benfro o gymharu â'r prisiau perchentyaeth cost isel tebygol. Os gellir lleihau cost perchentyaeth cost isel byddai'n fwy fforddiadwy ac yn dod yn addas ar gyfer mwy o aelwydydd yn y dyfodol.

Allbwn pellach sydd wedi'i gynnwys yn yr asesiad o'r farchnad dai leol (ond nad yw wedi'i nodi yn y tablau cryno), yw maint llety fforddiadwy i ddiwallu'r angen newydd. Dyma faint y llety y mae'n ofynnol i'r cyngor gynllunio ar eu cyfer dros y tymor hir. Mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn manylu ar yr angen blynyddol crynswth ychwanegol am dai fforddiadwy dros y deng mlynedd sy'n weddill. Dangosir hyn ar gyfer y prif senarios a senarios y fframwaith datblygu lleol yn y tabl isod.

Insert table

 

Ffynhonnell: Offeryn asesu'r farchnad dai leol

Roedd y cyfrifiad o'r angen presennol am dai fforddiadwy yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol yn seiliedig ar ddata'r gofrestr tai a chafodd cyfanswm yr angen hwn ei nodi ar sail flynyddol dros gyfnod o bum mlynedd. Gellir ystyried bod yr angen presennol am dai fforddiadwy yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol yn debyg i'r elfen angen bresennol heb ei ddiwallu o offeryn asesu'r farchnad dai leol. Un gwahaniaeth allweddol rhwng y dull gweithredu yn adroddiad blaenorol yr asesiad o'r farchnad dai leol a’r un a ddefnyddiwyd yn offeryn asesu'r farchnad dai leol, yw bod prawf fforddiadwyedd wedi’i gymhwyso i aelwydydd ar y gofrestr tai yn yr adroddiad blaenorol a phenderfynwyd y byddai rhai o’r aelwydydd hyn yn gallu fforddio llety addas yn y sector marchnad ac nad oedd angen cartref fforddiadwy arnynt. Mewn cyferbyniad, mae'r offeryn asesu'r farchnad dai leol yn rhagdybio bod angen llety fforddiadwy ar bob aelwyd ar y gofrestr tai. Dyma un o'r rhesymau pam mae'r angen am dai fforddiadwy yn ystod pum mlynedd gyntaf cyfnod yr asesiad o'r farchnad dai leol gymaint yn fwy yn allbynnau presennol offer asesu'r farchnad dai leol nag yn y canlyniadau a gyflwynwyd yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol.

Insert table

 

 

Yr angen am lety arbenigol (a gymerwyd o'r asesiad drafft o'r farchnad dai leol 2023) :

O ystyried y twf dramatig yn y boblogaeth hŷn, a’r lefelau uwch o anabledd a phroblemau iechyd ymhlith pobl hŷn, mae’n debygol y bydd mwy o angen am opsiynau tai arbenigol.  Rydym wedi asesu’r angen yn y dyfodol am lety arbenigol ar gyfer pobl hŷn yn ôl deiliadaeth a math. 

Er mwyn asesu'r angen hwn rydym wedi ailadrodd y dull a ddefnyddiwyd yn asesiad 2021 o'r farchnad dai leol a ddefnyddiodd fodel cyfradd yr achosion Tai Strategol i Bobl Hŷn y Rhwydwaith Tai, Dysgu a Gwella. Nododd hyn y cyfraddau achosion lleol ar gyfer gwahanol fathau o dai arbenigol yn Sir Benfro.

Er mwyn sefydlu’r galw posibl am y mathau hyn o lety yn Sir Benfro ar ddiwedd cyfnod y cynllun, mae’r cyfraddau achosion lleol hyn yn cael eu cymhwyso i gyfanswm nifer y bobl 75 oed neu hŷn yn Sir Benfro yn 2036 yn unol â’r proffil oedran a gofnodwyd yn yr amrywiad amcanestyniad a ffefrir.  Yna caiff y galw sy'n deillio o hynny ei gymharu â'r stoc bresennol.  Crynhoir y broses hon yn y tabl isod.

6.1  Yn ôl y data diweddaraf[2], mae 2,034 o unedau tai gwarchod ar gyfer pobl hŷn[3] yn Sir Benfro ar hyn o bryd, ochr yn ochr â 224 o unedau tai gwarchod/gofal ychwanegol uwch[4]. Er mwyn cwrdd â chyfraddau galw lleol yn 2036, mae'r model yn nodi gofyniad am 550 o unedau tai gwarchod ychwanegol ar gyfer pobl hŷn a 141 o unedau gwarchod ychwanegol / gofal ychwanegol ychwanegol yn Sir Benfro dros oes y cynllun. O'r 550 o unedau tai gwarchod newydd ar gyfer pobl hŷn, dylai tua 40% fod yn llety marchnad, a'r gweddill yn fforddiadwy.  O'r 514 o dai gwarchod estynedig / gofal ychwanegol newydd, dylai 40% fod yn rhai marchnad a 60% yn fforddiadwy. Anheddau dosbarth C3 yw'r rhain.

 Tabl 6.1: Rhagamcan o'r gofyniad am lety arbenigol ar gyfer aelwydydd pobl hŷn yn Sir Benfro dros oes y cynllun

Tai gwarchod i bobl hŷn

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	859	1,077	218
Fforddiadwy	1,175	1,507	332
Cyfanswm	2,034	2,584	550

 

Tai gwarchod/gofal ychwanegol uwch

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	96	297	201
Fforddiadwy	128	440	312
Cyfanswm	224	738	514

 

 Pob llety arbenigol ar gyfer aelwydydd pobl hŷn

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	955	1,374	419
Fforddiadwy	1,303	1,947	644
Cyfanswm	2,258	3,322	1,064

 

Yn ogystal â'r angen am dai arbenigol i bobl hŷn, bydd gofyniad ychwanegol am ofal cofrestredig hefyd 

Yn ôl yr amcangyfrifon diweddaraf o’r boblogaeth aelwydydd a’r ffigurau stoc anheddau, mae tua 1,102 o leoedd mewn cartrefi nyrsio a gofal preswyl yn Sir Benfro ar hyn o bryd, ac amcangyfrifir bod ychydig dros draean o’r rhain yn y sector fforddiadwy, gyda’r gweddill yn neiliadaeth y farchnad.

Fel rhan o'r broses o ragamcanu poblogaeth y dyfodol o fewn yr amrywiad amcanestyniad a ffefrir, cyfrifir y boblogaeth a fydd yn byw mewn sefydliadau cymunedol.  Mae'r model yn nodi yn 2036 y bydd 1,308 o bobl 65 oed a throsodd yn Sir Benfro yn byw mewn gofal cofrestredig.  Mae hyn yn awgrymu y bydd angen 206 o leoedd gofal cofrestredig ychwanegol rhwng 2020 a 2036, y dylai 80% ohonynt fod yn y sector fforddiadwy ac 20% o fewn daliadaeth marchnad. Mae'r tabl isod yn manylu ar y cyfrifiadau hyn.

Tabl 6.2 Rhagamcan o'r gofyniad am ofal cofrestredig i bobl hŷn yn Sir Benfro dros oes y cynllun

 

 

Mae’r asesiad o’r farchnad dai leol yn bwysig i’r cyngor yng nghyd-destun datblygu blaenraglen datblygu tai fforddiadwy ond hefyd wrth helpu’r cyngor i arwain partneriaid cyflawni strategol, gan gynnwys partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, yn y math o ddeiliadaeth a maint yr eiddo sydd ei angen mewn datblygiadau tai newydd ar draws y sir. Ar gyfer Sir Benfro mae'r diweddariad a'r fethodoleg ddiwygiedig yn gyfle pwysig i adolygu'r tybiaethau sydd wedi'u cynnwys yn yr asesiad presennol o'r farchnad dai leol. Mae’r pwysau ychwanegol sy’n amlwg yn y gofrestr dai a’r cynnydd sylweddol yn y galw am gymorth digartrefedd a ddaeth i’r amlwg yn ystod pandemig Covid-19 wedi parhau yn Sir Benfro wrth i effeithiau cyfunol y dirywiad economaidd a’r argyfwng costau byw effeithio ar aelwydydd lleol. Bydd yr adolygiad o’r asesiad o’r farchnad dai leol i’r fethodoleg ddiwygiedig yn gallu adlewyrchu unrhyw newidiadau ym mhroffil y galw am dai a darparu asesiad mwy cyfoes o’r farchnad dai i lywio strategaeth y cynllun cyflenwi lleol o ran lefel a dosbarthiad gofodol tai a bydd yn helpu i arwain y gwaith o ddarparu tai fforddiadwy. Gan ystyried y pwysau a nodwyd o fewn y farchnad dai yn Sir Benfro, disgwylir y bydd nifer yr aelwydydd un person, aelwydydd un rhiant a chyplau heb blant yn cynyddu o fewn yr asesiad diwygiedig o'r farchnad dai leol tra rhagwelir y bydd aelwydydd cyplau â phlant yn gostwng.

Er mwyn llywio gwaith cynllunio manwl ar lefel gymunedol, mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn meintioli'r angen am dai marchnad agored a thai fforddiadwy yn ôl ardaloedd cymunedol a nodwyd yn Sir Benfro, a thrwy hynny, yn hysbysu lefel a dosbarthiad gofodol tai ar lefel ardal leol. Fodd bynnag, bydd yr asesiad o'r farchnad dai leol diweddaredig yn lleihau nifer yr ardaloedd cymunedol a allai alluogi mwy o hyblygrwydd wrth drafod datblygiadau tai newydd ar draws ardaloedd cymunedol lleol. Yng nghyd-destun y strategaeth dai, mae hyn yn arf defnyddiol wrth benderfynu lle gall gweithgaredd adfywio lleol gefnogi'r gwaith o ddatblygu tai priodol (neu gael ei gefnogi gan y gwaith hwnnw) gan gynnwys darparu tai fforddiadwy i gwrdd ag anghenion lleol lle mae polisi yn caniatáu hynny. Er nad ydynt yn ddogfennau cynllunio strategol at ddibenion y cynllun datblygu lleol, gallai’r cynlluniau creu lleoedd a baratowyd mewn perthynas â chwe thref yn Sir Benfro o dan Raglen Gyllido Trawsnewid Trefi Llywodraeth Cymru helpu i nodi cyfleoedd ar gyfer darparu tai fforddiadwy i gyfrannu at adfywio ardaloedd lleol yn ehangach.

Bydd yr asesiad o'r farchnad dai leol diwygiedig yn rhoi cyfle i adolygu'r targedau tai presennol a thrwy hynny bydd yn awgrymu bod angen parhau i adolygu targedau'r rhaglen datblygu tai fforddiadwy a chynlluniau buddsoddi ar gyfer y cyngor a'i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Fodd bynnag, her amlwg i Sir Benfro yw'r gwahaniaeth rhwng nifer y tai fforddiadwy sydd eu hangen a'r grant tai cymdeithasol sydd ar gael i ariannu darpariaeth ynghyd â digonedd y safleoedd i gefnogi darpariaeth ar y lefelau gofynnol i ddiwallu anghenion amcangyfrifedig.

Mae cynlluniau'r cyngor ar gyfer buddsoddi mewn tai fforddiadwy newydd wedi'u nodi yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai. Mae Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 2023 – 2053 yn amlygu’r ymrwymiad gwleidyddol cryf i adeiladu tai cyngor ac mae'n nodi cynlluniau i ddarparu hyd at 300 o unedau tai newydd erbyn 2027/28 ynghyd â chynlluniau i symud ymlaen â datblygu tai gwarchod a darpariaeth byw â chymorth i bobl hŷn. Mae darparu tai gwarchod a thai â chymorth yn agwedd hollbwysig ar raglenni datblygu cyffredinol y gall y cyngor a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig eu defnyddio i gefnogi pobl i fyw'n annibynnol yn hirach a helpu i leihau'r pwysau ar ofal cymdeithasol a gwasanaethau iechyd. Mae'r cynllun yn ymrwymo i gyflymu'r broses o ddarparu tai yn ogystal â gweithio gyda phartneriaid i gynyddu'r ystod o brosiectau tai fforddiadwy gan gynnwys datblygu Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol a sicrhau bod lleiniau tir llai o faint y cyngor ar gael i'r rhai sy'n ceisio cyfleoedd hunanadeiladu.  

Yn y flwyddyn 2022/23 mae'r cynllun yn rhagweld gwariant o fwy nag £11 miliwn, gan gynnwys grantiau, ar adeiladu tai newydd a chaffaeliadau. Dros oes Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai mae'r cyngor yn cynnig y dylid benthyca gwerth £271 miliwn i ariannu cynlluniau prynu ac adeiladu o'r newydd.

Ar ben hyn bydd y cyngor yn hyrwyddo mynediad i'r gronfa £50 miliwn a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru, sef y cynllun grant tai gwag sy'n ceisio dod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd. Fel un o’r awdurdodau lleol sy’n cymryd rhan, bydd Sir Benfro yn gweithio gyda darpar berchen-feddianwyr i gael mynediad at grantiau o hyd at £25,000 fesul eiddo (sef 70% o gyllid grant Llywodraeth Cymru) i sicrhau bod eiddo sydd wedi bod yn wag am fwy na 12 mis yn addas i’w feddiannu. Nodwyd eisoes y dylid, yn ddelfrydol, ymestyn ffiniau hyn i gynnwys landlordiaid preifat, lle byddai hawliau enwebu a lefelau rhent fforddiadwy yn rhan o amodau'r grant. Gallai incwm premiwm y cartrefi gwag gyflwyno cyfle i ariannu menter o'r fath. Pan gaiff ei ddefnyddio ochr yn ochr â strategaethau adfywio ehangach sy'n targedu ardaloedd penodol o amddifadedd neu ddirywiad manwerthu, gall buddsoddi mewn eiddo gwag yn gyffredinol - rhai preswyl ac amhreswyl - gefnogi'r gwaith o ddarparu tai fforddiadwy ochr yn ochr â gwelliannau megis adfywio canol trefi.

O dan ddarpariaethau Deddf Tai (Cymru) 2014 mae’n ofynnol i’r cyngor ddarparu ar gyfer anghenion llety sipsiwn a theithwyr. Wrth gefnogi'r gofyniad hwn a llywio datblygiad y cynllun datblygu lleol sy'n dod i'r amlwg, mae'r cyngor wedi cwblhau asesiad llety sipsiwn a theithwyr (GTAA) sy'n nodi'r angen a aseswyd am leiniau yn y sir. Ar hyn o bryd mae'r cyngor yn aros am gymeradwyaeth gan Lywodraeth Cymru a chadarnhad o newidiadau posibl i'r asesiad sipsiwn a theithwyr, fodd bynnag, nododd yr asesiad fod angen 11 o leiniau ychwanegol.  Ers i’r angen hwnnw gael ei nodi, mae chwe llain arall wedi’u caniatáu, gan adael angen heb ei ddiwallu o bum llain, i’w ddiwallu erbyn diwedd 2024.

Amodau tai

Mae effeithiau amodau tai gwael yn eang ac yn effeithio ar ddeilliannau iechyd a lles o bob oed, gan gynnwys ar draws cyrhaeddiad addysgol, disgwyliad oes, iechyd corfforol a meddyliol a chanlyniadau cyflogaeth i enwi dim ond ambell un. Gyda thai gwael yn aml yn gysylltiedig ag effeithlonrwydd ynni annigonol a'r broblem gysylltiedig o dlodi tanwydd, mae canlyniadau iechyd yn cael eu heffeithio'n arbennig o wael, gyda phroblemau anadlu cynyddol ymhlith plant ifanc a mwy o afiachusrwydd a marwolaethau, yn enwedig ymhlith pobl hŷn. O ganlyniad, mae mater tai gwael yn hollbwysig i amcanion strategol iechyd a lles cenedlaethol, rhanbarthol a lleol, gan effeithio'n lleol ar adnoddau'r cyngor a'n partneriaid.

Mae'r adroddiad ar y cyd gan Ymddiriedolaeth BRE, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Llywodraeth Cymru 'Cost Lawn Tai Gwael yng Nghymru' (2019) yn edrych yn fanwl ar y cysylltiadau rhwng amodau tai gwael, 'peryglon yn y cartref' yn yr achos hwn a'u heffaith ar iechyd a llesiant a chost i’r GIG a’r gymdeithas ehangach. Mae'r adroddiad yn canolbwyntio ar beryglon 'Categori 1' o dan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai sy'n effeithio ar ganlyniadau iechyd a llesiant, ac yn peri risg difrifol neu uniongyrchol i iechyd a diogelwch unigolyn. Mae gan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai y fantais ei fod yn cael ei fesur drwy Arolwg Cyflwr Tai Cymru ac arolygon tai cenedlaethol eraill y DU, gan alluogi cymariaethau rhwng gwledydd y DU.

Casglodd Arolwg Cyflwr Tai Cymru 2017-18 wybodaeth am gyflwr ac effeithlonrwydd ynni/perfformiad pob math o dai yng Nghymru gan gynnwys yn erbyn mesuriadau ar gyfer Safon Ansawdd Tai Cymru (SATC), tlodi tanwydd a’r System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai.

Trwy ei ddadansoddiad o ddata Arolwg Tai Cymru, amlygodd adroddiad BRE nifer o ganfyddiadau allweddol wrth ddangos effeithiau ehangach tai gwael yng Nghymru:-

• Amcangyfrifwyd bod 238,000 o anheddau â pheryglon Categori 1 yng Nghymru, sef tua 18% o gyfanswm y stoc dai.
• Canfuwyd bod y peryglon mwyaf cyffredin yn ymwneud â chwympiadau yn y cartref ac effeithiau byw mewn tai oer ar iechyd.
• Nid yw’r math o dai sy’n wael wedi’u dosbarthu’n gyfartal drwy stoc dai Cymru.
• Po hynaf yw annedd, y mwyaf tebygol ydyw o gynnwys risg i iechyd a diogelwch. Mae cartref a adeiladwyd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf saith gwaith yn fwy tebygol o fod â pherygl iechyd a diogelwch sylweddol nag un a adeiladwyd ar ôl 1980
• Amcangyfrifir mai’r gost i leihau’r peryglon yn y cartrefi tlawd hyn i lefel dderbyniol yw £2,455 fesul cartref, ar gyfartaledd – cyfanswm cost o £584 miliwn ar gyfer y stoc gyfan.
• Pe bai gwaith adfer yn cael ei wneud 'ymlaen llaw' i liniaru'r peryglon Categori 1 hyn, amcangyfrifir y byddai'r GIG yn elwa o tua £95 miliwn y flwyddyn.
• Byddai gwaith adfer i liniaru peryglon Categori 1 yn talu amdanynt eu hunain mewn costau is i'r GIG o fewn chwe blynedd.
• Costau gwella cartrefi oer yw rhai o’r drutaf, ond hefyd  y rhai mwyaf effeithiol o ran lleihau costau i’r GIG.  Mae'r costau hyn yn cynrychioli costau triniaeth blwyddyn gyntaf i'r GIG yn unig, yn dilyn damwain neu salwch yn ymwneud â thai.
• Mae’r gost flynyddol i’r GIG yn cynrychioli tua 10% o’r gost economaidd lawn i gymdeithas o adael pobl mewn tai afiach yng Nghymru, yr amcangyfrifir ei bod yn £1 biliwn y flwyddyn. Byddai’r cyfnod o dalu’n ôl i  gymdeithas pe bai modd gwneud yr holl waith adfer ‘o flaen llaw’ oddeutu chwe mis.

Yn ei gasgliadau, nododd yr adroddiad yr angen i sefydliadau gydweithio, gan ddefnyddio adnoddau a gwybodaeth ar y cyd i fynd i'r afael â thai gwael drwy ddulliau integredig o ymdrin â thai ac iechyd.

Gan ystyried effaith eang tai gwael ar ganlyniadau iechyd a llesiant a'r gost gysylltiedig i wasanaethau Sir Benfro ar draws addysg, iechyd a gofal cymdeithasol, mae gwella ein dealltwriaeth o raddfa tai gwael yn y sir yn elfen bwysig o strategaeth dai'r cyngor. Mae hyn hyd yn oed yn fwy hanfodol yng ngoleuni proffil hŷn tai a dosbarthiad gwledig tai yn y sir sy'n cael eu cysylltu ag amodau tai cymharol wael.

Cyn yr Arolwg Cyflwr Tai Cymru roedd bwlch sylweddol yng ngwybodaeth Llywodraeth Cymru am gyflwr tai yng Nghymru a chafwyd y casgliad cynhwysfawr diwethaf o ddata ar gyflwr tai yng Nghymru yn Arolwg Eiddo Byw yng Nghymru 2008. Yn Sir Benfro, er bod data da a monitro parhaus o gyflwr ac effeithlonrwydd ynni’r stoc rhentu gymdeithasol a ddelir gan y cyngor a’i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, ychydig iawn o ddata cyfoes, os o gwbl, sydd ar dai'r sector preifat, sy’n cyfrif am bron i 87% o’r 63,034 o anheddau yn y sir fel yr aseswyd o fewn yr asesiad o'r farchnad dai leol.

Mae gan y cyngor ddyletswydd statudol i fonitro safonau tai ar draws pob deiliadaeth ac i weithredu os canfyddir peryglon sylweddol o dan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai. Er bod cyllid y llywodraeth tuag at fynd i'r afael â chyflwr tai wedi'i leihau'n sylweddol, mae gan y cyngor ystod o bwerau statudol i ymyrryd pan benderfynir bod amodau'n achosi perygl, yn enwedig yn y sector rhentu preifat lle mae gan denantiaid reolaeth gyfyngedig dros safonau ac amodau eiddo. Tîm Diogelu’r Cyhoedd yw’r pwynt cyswllt cyntaf ar gyfer materion sy’n ymwneud â chyflwr tai yn y sector preifat ac ar gyfer camau gorfodi sy’n ymwneud â diffygion mewn safonau tai, gan ymdrin yn aml ag ymholiadau gan denantiaid y sector preifat sy’n pryderu am gyflwr eu tai. Rhwng mis Ionawr 2022 a 31 Rhagfyr 2022 deliodd y gwasanaeth â chyfanswm o 1,396 o geisiadau gwasanaeth ar faterion yn cynnwys amodau mewn anheddau teulu sengl, safonau a materion yn ymwneud â rheoli mewn tai amlfeddiannaeth, trwyddedu tai amlfeddiannaeth ac amodau o fewn cartrefi symudol.  Gall y problemau felly fod yn eang eu cwmpas ac mae'r gwasanaeth yn defnyddio'r pwerau sydd ar gael i'r cyngor i fynd i'r afael â chwynion am dai, gan gynnwys defnyddio pwerau gorfodi. Fodd bynnag, mae'r dull gweithredu yn adweithiol ar y cyfan gyda chyfyngiadau capasiti hanesyddol a diffyg gwybodaeth am gyflwr tai ar draws y sir yn atal dull mwy rhagweithiol o wella safonau tai. Byddai datblygu strategaeth dai ar gyfer y sector preifat, wedi’i llywio gan sylfaen dystiolaeth well ar gyflwr tai yn y sector preifat, yn helpu i ddatblygu ymatebion polisi lleol a strategaethau buddsoddi gyda’r nod o wella safonau a mynd i’r afael â thlodi tanwydd ar gyfer ein trigolion mwyaf agored i niwed.

Mae ein dealltwriaeth o gyflwr stoc rhentu gymdeithasol y cyngor yn llawer mwy cynhwysfawr ac mae ein dulliau buddsoddi wedi'u nodi yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai a gynhyrchir yn flynyddol dan gyfarwyddyd Llywodraeth Cymru. Fel y darparwr tai cymdeithasol mwyaf yn y sir gyda stoc gynyddol o dros 5,700 o eiddo, mae Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 2023-53 y cyngor yn nodi ein dull o reoli, cynnal a gwella ein stoc tai gan gynnwys nodi cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer datblygu cartrefi newydd. Mae’r portffolio tai yn cynnwys stoc dai sy’n heneiddio gyda nifer fawr o ystadau rhwng y rhyfeloedd, anhraddodiadol (ee. concrit wedi'i rag-gastio a atgyfnerthwyd) eiddo a chynlluniau tai gwarchod y 1970au. Mae'r amrywiad hwn mewn mathau o dai, ynghyd â'r angen i gwrdd â safonau heriol a newidiol yn ogystal ag addasu i ddisgwyliadau ac anghenion newidiol ein tenantiaid, yn cyflwyno heriau buddsoddi unigryw.

Mae ansawdd ein cartrefi cyngor yn cael ei asesu yn erbyn Safon Ansawdd Tai Cymru (SATC) a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2002 gyda'r nod o sicrhau bod tai cymdeithasol o ansawdd da ac yn addas ar gyfer anghenion preswylwyr y presennol a'r dyfodol. Gosododd Llywodraeth Cymru darged i bob landlord cymdeithasol wella eu stoc tai i gyrraedd SATC cyn gynted â phosibl, ond erbyn 2020 beth bynnag. Llwyddwyd i gyrraedd SATC ar gyfer ein stoc dai ein hunain yn 2013, fodd bynnag, rydym yn awr yn aros am gyflwyno SATC 2 y disgwylir iddo gynnwys safonau newydd ac uwch gan gynnwys mewn perthynas ag agweddau ar ddatgarboneiddio. Ar hyn o bryd, sgôr SAP ein stoc dai ar gyfartaledd yw 76. Mae tai yng ngweddill y sector rhentu cymdeithasol yn Sir Benfro, sy’n eiddo i’n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac sy’n cael eu rheoli ganddynt, yn bodloni Safon Ansawdd Tai Cymru.

Fel rhan o nod Llywodraeth Cymru i gyflawni allyriadau carbon sero net erbyn 2050, mae wedi gosod targed uchelgeisiol i gynghorau gyflawni Band A EPC erbyn 2033 (gan gydnabod na fydd pob cartref yn gallu cyflawni hyn). Mae hyn yn golygu bod y cyngor nid yn unig yn canolbwyntio ar gynnal ei stoc i SATC ond hefyd yn datblygu strategaeth fuddsoddi gynhwysfawr tuag at ddatgarboneiddio, gan gynnwys trwy fuddsoddi mewn Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. Wrth helpu i lywio'r broses o gyflwyno buddsoddiad fesul cam, rydym yn bwriadu cynnal Asesiad Stoc Dai Gyfan fesul cam y gellir ei ddefnyddio i ddatblygu Llwybrau Ynni Targed.   

Mae'n ofynnol i bob cartref newydd sy'n cael ei adeiladu gan ddefnyddio grant tai cymdeithasol a mathau eraill o gymhorthdal cyhoeddus yng Nghymru fodloni safonau ychwanegol ar ffurf gofynion ansawdd datblygu Llywodraeth Cymru. Mae'r gofynion ansawdd datblygu hefyd yn gosod safonau uchel o ran perfformiad ynni sy'n ei gwneud yn ofynnol i anheddau newydd gyflawni EPC A (SAP92) neu uwch. Er mai dim ond i dai fforddiadwy newydd y mae’r safonau hyn yn berthnasol ar hyn o bryd, argymhellodd yr Adolygiad Annibynnol o’r Cyflenwad o Dai Fforddiadwy (Ebrill 2019) y dylai Llywodraeth Cymru osod nod tymor hwy o 2025 fan bellaf i gael yr un safonau ar gyfer pob cartref, beth bynnag fo’u deiliadaeth. Mae'r holl dai fforddiadwy newydd sy'n cael eu hadeiladu gan Gyngor Sir Penfro a'n partneriaid datblygu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn bodloni gofynion ansawdd datblygu Cymru gan gynnwys cyflawni EPC A neu gyfwerth ar gyfer effeithlonrwydd thermol.

Bydd mynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni stoc dai'r sector preifat yn hollbwysig i gyflawni targedau cenedlaethol ar gyfer lleihau allyriadau carbon gan mai'r sector hwn sy'n cyfrif am y mwyafrif helaeth o dai yn y sir. Mae mynd i'r afael â her tlodi tanwydd yn rhan annatod o'r her hon o gofio'r cysylltiadau rhwng costau tai a thlodi cyffredinol, yn enwedig o ystyried cymhareb fforddiadwyedd tai uchel Sir Benfro.

Gyda chyfran sylweddol o’r tai wedi’u hadeiladu cyn 1919, mae cyflawni targedau a osodwyd yn genedlaethol ar gyfer datgarboneiddio yn fwy heriol oherwydd y lefelau tebygol o effeithlonrwydd ynni gwael a chostau uwch i’w gwella oherwydd dulliau adeiladu. Yn yr un modd, mae natur wledig y sir yn cynyddu cyfran y cartrefi sy'n dibynnu ar systemau gwresogi carbon uchel, aneffeithlon. Gyda 32% o'r stoc dai yng Nghymru wedi'i hadeiladu cyn 1919, mae effeithlonrwydd thermol y stoc dai yng Nghymru ymhlith yr isaf yn y DU ac Ewrop.

Mae ymyriadau cenedlaethol i fynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni a thlodi tanwydd wedi canolbwyntio ar gymorth ariannol a chyngor wedi'u targedu i aelwydydd cymwys ar incwm isel neu sy'n derbyn budd-daliadau prawf modd. Yn Sir Benfro, mae’r rhan fwyaf o’r gwaith wedi digwydd drwy’r cynllun Eco-Flex (Eco4 yn ddiweddarach) a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU gan ddefnyddio cyllid y Rhwymedigaeth Cwmnïau Ynni i fynd i’r afael â’r stoc lleiaf ynni-effeithlon a feddiannir gan aelwydydd agored i niwed neu incwm isel. Er bod Cyngor Sir Penfro’n defnyddio data i nodi aelwydydd cymwys posibl, nid yw atgyfeiriadau’n seiliedig ar unrhyw ddata arolwg empirig ar effeithlonrwydd ynni ar draws stoc dai Sir Benfro ac nid oes unrhyw ddata ar gael ychwaith ar effaith atgyfeiriadau wrth fynd i’r afael â lefelau effeithlonrwydd ynni neu dlodi tanwydd. Mae’r diffyg data hwn yn adlewyrchu diffyg ehangach o wybodaeth am gyflwr ac effeithlonrwydd ynni tai'r sector preifat ar lefel leol.

Safleoedd sipsiwn a theithwyr

Rydym yn rheoli pedwar safle, lle mae 'lleiniau' preswyl ar gael i sipsiwn a theithwyr. Mae’r pedwar safle wedi’u lleoli yma:

• Comin Kingsmoor, Cilgeti
• Chwarel y Castell, Cil-maen
• Llwynhelyg, Hwlffordd
• O Dan y Bryniau, Pont Fadlen, Hwlffordd.

Mae yna hefyd safle presennol yn Waterloo, Doc Penfro, sydd i fod i gau. Mae gan y cyngor gyfrifoldeb i gynnal a chadw cyfleusterau'r safle ac mae'n datblygu rhaglen flynyddol o waith cynnal a chadw ochr yn ochr â gwneud atgyweiriadau ymatebol adweithiol o ddydd i ddydd. Rhagwelir y bydd gwelliannau arfaethedig i’n safleoedd, a ariennir drwy fuddsoddiad cyfalaf a chyllid Llywodraeth Cymru, yn arwain at ostyngiad mewn costau cynnal a chadw, gwell llesiant tenantiaeth a gostyngiad mewn cwynion.

 

Atodiad 2

Egluro'r Cefndir – Blaenoriaethau Polisïau Cenedlaethol, Fframweithiau Statudol a Deddfwriaethol

 

Rhaglen Lywodraethu 2021-2026

Mae diweddariad Rhaglen Lywodraethu (yn agor mewn tab newydd) Llywodraeth Cymru yn ddogfen sy’n amlinellu ymrwymiadau a blaenoriaethau allweddol Llywodraeth Cymru ar gyfer y pum mlynedd nesaf. Cyhoeddwyd y ddogfen gyntaf ym mis Mehefin 2021 ac fe'i diweddarwyd ym mis Rhagfyr 2021 i adlewyrchu'r Cytundeb Cydweithio y cytunwyd arno gyda Phlaid Cymru

Mae'r diweddariad yn cwmpasu pedwar prif faes ffocws: iechyd a gofal cymdeithasol, addysg a sgiliau, yr economi a'r amgylchedd, a chymunedau a diwylliant. Mae’n nodi sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu adeiladu Cymru gryfach, wyrddach a thecach i bawb, yn unol â’i hamcanion llesiant a’r nodau datblygu cynaliadwy.

Mae rhai o’r ymrwymiadau nodedig yn y diweddariad yn cynnwys:

• Adeiladu mwy o dai fforddiadwy, mynd i'r afael â digartrefedd a chryfhau'r iaith Gymraeg a'i diwylliant
• Mae’r diweddariad hefyd yn pwysleisio’r angen am gydweithredu ac integreiddio ar draws pob maes o lywodraeth a chymdeithas, yn ogystal â’r heriau a’r cyfleoedd a ddaw yn sgil y pandemig, Brexit, newid yn yr hinsawdd a thrawsnewid digidol

 

Deddf Tai (Cymru) 2014

Mae Deddf Tai (Cymru) 2014 yn nodi deddfwriaeth at ddiben gwella cyflenwad, ansawdd a safonau tai yng Nghymru. Mae’n cynnwys:-

• Rheoleiddio tai rhent preifat, gan ei gwneud yn ofynnol i bob landlord ac asiant gosod eiddo gofrestru a chael trwydded gan awdurdod trwyddedu dynodedig a chydymffurfio â Chod Ymarfer.
• Rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i adolygu digartrefedd yn eu hardal a datblygu strategaeth i atal digartrefedd.
• Diwygio’r gyfraith ar ddigartrefedd, gan gyflwyno dyletswydd newydd ar awdurdodau tai lleol i atal a lleddfu digartrefedd i unrhyw un sy’n gymwys ac o dan fygythiad o ddigartrefedd neu sy’n profi digartrefedd, a chaniatáu iddynt gyflawni eu dyletswydd drwy lety addas yn y sector rhentu preifat.
• Darparu safleoedd ar gyfer sipsiwn a theithwyr, sy’n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau tai lleol gynnal asesiadau o lety sipsiwn a theithwyr a darparu safleoedd lle mae'r angen wedi’i nodi. Mae’r Ddeddf hefyd yn rhoi’r pŵer i Weinidogion Cymru eu gorfodi i wneud hynny os byddant yn methu.
• Safonau ar gyfer tenantiaid awdurdodau lleol, sy’n pennu terfyn amser ar gyfer awdurdodau tai lleol sydd wedi cadw eu stoc i sicrhau bod pob eiddo presennol yn bodloni ac yn cynnal safon ansawdd tai Cymru.

 

Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016

Mae hwn yn ddarn sylweddol o ddeddfwriaeth tai sy'n effeithio ar y ffordd y mae pob landlord yng Nghymru yn rheoli ei eiddo. Mae’r Ddeddf yn mynd i’r afael â materion allweddol sy’n gysylltiedig â rhentu, rheoli a meddiannu cartrefi ar rent yng Nghymru ac mae’n effeithio nid yn unig landlordiaid preifat ond hefyd landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a landlordiaid awdurdodau lleol gan gynnwys Cyngor Sir Penfro fel landlord 5,700 o gartrefi sy’n eiddo i’r Cyngor.

 

Deddf Rhentu Cartrefi (Diwygio) (Cymru) 2021

Mae’r Ddeddf yn diwygio Deddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016, a fydd yn newid y ffordd y mae landlordiaid a thenantiaid yn rhentu eu heiddo yng Nghymru o 1 Rhagfyr 2022. Mae prif ddarpariaethau’r Ddeddf yn cynnwys:

• Cynnydd yn y cyfnod rhybudd lleiaf ar gyfer troi allan heb fai o ddau fis i chwe mis o dan gontract safonol cyfnodol neu gymal terfynu’r landlord o dan gontract safonol cyfnod penodol
• Cyfyngu ar y defnydd o hysbysiad landlord neu gymal terfynu’r landlord o dan rai amgylchiadau, megis torri rhwymedigaethau statudol, hawliadau meddiant dialgar neu dynnu hysbysiadau blaenorol yn ôl

 

Deddf Tai 2004

Cyflwynodd y Ddeddf nifer o ddarpariaethau sy’n ymwneud â chyfrifoldebau awdurdodau lleol wrth fynd i’r afael â chyflwr tai yn eu hardal a chyflwynodd rai pwerau i helpu i wella a chynnal safonau gan gynnwys:-

• Darpariaeth sy’n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol barhau i adolygu cyflwr tai yn eu hardal gyda golwg ar nodi unrhyw gamau y gallai fod angen eu cymryd.
• System Mesur Iechyd a Diogelwch Tai, a ddisodlodd yr hen safon ffitrwydd ar gyfer amodau tai gydag asesiad yn seiliedig ar risg. Gall cynghorau gymryd amrywiaeth o gamau gorfodi i fynd i'r afael â phroblemau a nodwyd.
• Trwyddedu tai amlfeddiannaeth, sy'n ei gwneud yn ofynnol i rai tai amlfeddiannaeth gael eu trwyddedu gan awdurdodau lleol ac sy'n ceisio sicrhau bod tai amlfeddiannaeth yn bodloni safonau gofynnol o ran rheolaeth, diogelwch ac amwynderau.

 

Strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Rhoi Diwedd ar Ddigartrefedd 2018 a Rhoi Diwedd ar Ddigartrefedd yng Nghymru: Cynllun gweithredu lefel uchel 2021-2026

Mae Strategaeth Rhoi Diwedd ar Ddigartrefedd Llywodraeth Cymru yn nodi egwyddorion allweddol sy'n sail i'w hymagwedd at atal digartrefedd. Roedd y cynllun ei gwneud yn ofynnol i bob awdurdod lleol yng Nghymru ddatblygu a chyflwyno Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym erbyn Medi 2022 a chyflawni'r cynllun hwn fel rhan o'i Strategaethau Rhaglen Cymorth Tai.

Mae polisïau cenedlaethol sy’n berthnasol i bolisïau adnewyddu tai yn cynnwys:

Strategaeth Dai Genedlaethol 'Gwella Bywydau a Chymunedau – Cartrefi yng Nghymru

Strategaeth Cymru ar y Newid yn yr Hinsawdd 2010

Targedau lleihau carbon Cymru a'r DU

Cynllun Strategol Iechyd Cyhoeddus Cymru 2017-2020

Y Strategaeth ar gyfer Pobl Hŷn yng Nghymru 2013-2023 

 

Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015

Nod y Ddeddf hon yw gwella ymateb y sector cyhoeddus yng Nghymru i gam-drin a thrais drwy wella trefniadau i hybu ymwybyddiaeth o drais ar sail rhywedd, cam-drin domestig a thrais rhywiol a'u hatal, ac amddiffyn a chefnogi dioddefwyr. Mae dioddefwyr cam-drin a thrais o'r fath yn grŵp cleient arwyddocaol ar gyfer gwasanaethau tai yn Sir Benfro ac yn un o brif achosion digartrefedd. Mae’r Ddeddf yn pwysleisio’r ffocws ar atal trais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol a dulliau o weithio mewn partneriaeth i wneud hynny.

 

Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014

Mae’r Ddeddf yn cefnogi pobl sydd ag anghenion gofal a chymorth (a’u gofalwyr) i gyflawni canlyniadau llesiant gwell. Mae pobl yn cael dweud eu dweud o ran cymorth y maent yn ei dderbyn a chaiff gwasanaethau eu darparu mewn partneriaeth neu drwy gydweithredu ar draws meysydd gwasanaeth i atal anghenion rhag gwaethygu. Mae’r Ddeddf yn cydnabod yr angen am fwy o wasanaethau ymyrraeth gynnar a chymorth dwys cynhwysfawr. Mae dyletswydd ar awdurdodau lleol i gynnal a gwella llesiant pobl mewn meysydd fel addysg, hyfforddiant a hamdden, llesiant cymdeithasol ac economaidd a llesiant corfforol, meddyliol ac emosiynol.

 

Grant Cymorth Tai Llywodraeth Cymru (HSG)

Daeth y grant cymorth tai i rym ym mis Ebrill 2020. Gan ddisodli'r Rhaglen Cefnogi Pobl flaenorol mae'r grant hwn yn dod â thri grant presennol ynghyd; Rhaglen Cefnogi Pobl, Grant Atal Digartrefedd a Gorfodi Rhentu Doeth Cymru. Mae'r grant wedi'i gynllunio i ariannu gwasanaethau sy'n cefnogi pobl agored i niwed sydd ag anghenion cymhleth o bosibl er mwyn iddynt barhau i fyw'n annibynnol yn ogystal â chefnogi ystod eang o wasanaethau ymyrraeth gynnar sydd wedi'u cynllunio i atal digartrefedd.

Galluogi Sipsiwn, Roma a Theithwyr Llywodraeth Cymru (Mehefin 2018) Mae hwn yn disodli Fframwaith 'Teithio at Ddyfodol Gwell' 2014 ac yn nodi gweledigaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer cynnwys y cymunedau hyn yng nghymdeithas Cymru.

 

Galluogi Sipsiwn, Roma a Theithwyr

Yn cynnwys ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i weithio gydag awdurdodau lleol i ddarparu safleoedd sipsiwn a theithwyr newydd. Daeth yr asesiad o anghenion llety sipsiwn a theithwyr, a’r ddyletswydd i gynnig darpariaeth ar gyfer safleoedd lle mae’r asesiad yn nodi angen, yn ofynion statudol o dan Ddeddf Tai (Cymru) 2014, tra y bydd grant cyfalaf safle Llywodraeth Cymru  yn helpu i fuddsoddi yn safleoedd y cyngor. 

 

Asesiadau o lety sipsiwn a theithwyr

Cyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru o dan a.106 o Ddeddf 2014 i gynorthwyo awdurdodau lleol i lunio asesiad cadarn o anghenion llety sipsiwn a theithwyr yn eu hardal. Mae'r asesiad hwn wedi'i gynhyrchu yn unol â'r canllawiau. Rhaid cynnal asesiad newydd o leiaf bob 5 mlynedd. Bydd yr asesiad hwn yn diweddaru canfyddiadau’r asesiad o anghenion llety sipsiwn a theithwyr a wnaed yn 2015, ac mae’n cael ei gynnal yn 2019 i ddarparu sylfaen dystiolaeth gadarn ar gyfer adolygiad o'r cynllun datblygu lleol.

 

Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 a Deddf Arbed Ynni yn y Cartref 1995

Mae Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn adeiladu ar Ddeddf Arbed Ynni yn y Cartref 1995 a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol adrodd ar eu cynnydd o ran gwella effeithlonrwydd ynni llety preswyl yn eu hardaloedd a nodi mesurau pellach y gellid eu cymryd. Mae'n gosod dyletswydd ar y Llywodraeth i leihau allyriadau carbon, sydd i fod o leiaf 80% erbyn 2050, er bod Llywodraeth Cymru wedi amlinellu ei huchelgais ar gyfer Cymru sero net erbyn 2050.

 

Ail-ddychmygu adeiladu tai cymdeithasol yng Nghymru - Strategaeth Dulliau Modern o Adeiladu ar gyfer Cymru Chwefror 2020

Mae’r strategaeth wedi’i hanelu at landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a landlordiaid awdurdodau lleol yng Nghymru ac mae’n eu hannog i ddefnyddio dulliau adeiladu modern i adeiladu cartrefi gwell, cyflymach a gwyrddach. Mae’r strategaeth yn agwedd bwysig ar ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fuddsoddi mewn adeiladu tai cymdeithasol i’w rhentu. Mae’n nodi’r safonau ansawdd a ddisgwylir ar gyfer cartrefi sy’n derbyn cymhorthdal cyhoeddus ac yn cyflwyno dulliau craffu technegol newydd i fonitro dyluniad, perfformiad a gwerth am arian. Mae'r strategaeth hefyd yn cefnogi'r gwaith o ddatblygu datrysiadau dulliau adeiladu modern, gan ffafrio datblygu cadwyni cyflenwi a sgiliau cysylltiedig yng Nghymru.

 

Safonau Ansawdd Tai Cymru (SATC)

Mae SATC yn safon ansawdd tai a osodwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2002. Ei nod yw sicrhau bod yr holl anheddau tai cymdeithasol o ansawdd da ac yn addas ar gyfer anghenion trigolion y presennol a'r dyfodol. Mae'r SATC yn cwmpasu saith categori: mewn cyflwr da, yn ddiogel, wedi'i wresogi'n ddigonol, yn effeithlon o ran tanwydd ac wedi'i inswleiddio'n dda, yn cynnwys ceginau ac ystafelloedd ymolchi cyfoes, wedi'i reoli'n dda, wedi'i leoli mewn amgylchedd deniadol a diogel. Y dyddiad cau a osodwyd i dai cymdeithasol gyrraedd SATC oedd diwedd Rhagfyr 2020.

 

Deddf Grantiau Tai, Adeiladu ac Adfywio 1996

Mae'r Ddeddf yn nodi darpariaethau ar gyfer dyfarnu grantiau cyfleusterau anabl gorfodol er mwyn darparu addasiadau i bobl anabl yn eu cartrefi.

 

Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio (Cymorth Tai) (Cymru a Lloegr) 2002

Mae’r Gorchymyn yn galluogi awdurdodau lleol i sefydlu eu blaenoriaethau a’u polisïau eu hunain at ddiben cynorthwyo aelwydydd i gynnal ac addasu eu cartrefi i sicrhau eu bod yn ddiogel i fyw ynddynt. Mae’r prif ddarpariaethau’n cynnwys:-

• Disodlir system orfodol o grantiau adnewyddu, grantiau cymorth atgyweirio cartrefi a grantiau rhannau cyffredin â phŵer dewisol i awdurdodau tai lleol ddarparu unrhyw fath o gymorth y maent yn ei ystyried yn briodol at unrhyw ddiben syn ymwneud ag atgyweirio neu wella llety byw
• Diwygio pŵer presennol awdurdodau tai lleol i roi arian ymlaen llaw ar gyfer gwella cartrefi drwy ei ymestyn i gynnwys cychod preswyl a chartrefi mewn parciau, a thrwy ddileu rhai cyfyngiadau ar delerau ac amodau blaensymiau o’r fath

Nod y Gorchymyn yw galluogi awdurdodau tai lleol i fabwysiadu dull mwy strategol a hyblyg o wella cyflwr tai yn eu hardaloedd, a thargedu eu hadnoddau’n fwy effeithiol yn unol ag anghenion a blaenoriaethau lleol.

 

Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai

Mae Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn ofynnol i bob awdurdod lleol ddatblygu Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai bob pedair blynedd. Mae'r ddogfen yn nodi cyfeiriad strategol yr awdurdod lleol ar gyfer gwasanaethau cymorth sy'n ymwneud â thai a ariennir drwy'r grant cymorth tai ac mae'n darparu un dull strategol ar gyfer gwasanaethau cymorth tai ac atal digartrefedd.

 

Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai

Mae Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai yn gynllun rheoli asedau 30 mlynedd a gynhyrchwyd gan awdurdodau lleol sy'n cadw eu stoc dai eu hunain. Mae’n ofynnol i awdurdodau lleol feddu ar Gynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 30 mlynedd yn unol ag adrannau 87 ac 88 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2003. Mae Llywodraeth Cymru yn mynnu bod Cynlluniau Busnes Cyfrif Refeniw Tai yn cael eu diweddaru'n flynyddol a'u cyflwyno iddynt ar y cyd â'r cais am grant Lwfans Atgyweiriadau Mawr. Mae Cyngor Sir Penfro yn cadw stoc dai o tua 5,700 o gartrefi ac felly mae'n ofynnol iddo gynhyrchu a diweddaru Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai.

Mae'r Cyfrif Refeniw Tai yn gweithredu o fewn fframwaith rheoleiddio a deddfwriaethol diffiniedig sydd wedi'i ddatblygu a'i fireinio dros nifer o flynyddoedd ac sy'n cael ei gefnogi gan ganllawiau sy'n ymwneud â rheoli cartrefi cyngor a gweinyddu'r Cyfrif Refeniw Tai. Yn bwysig ddigon, mae egwyddorion sefydledig o ran gwasanaethau 'craidd' a 'di-graidd' sy'n diffinio pa gostau y gellir eu codi a pha rai na ellir eu codi ar y Cyfrif Refeniw Tai. At hynny, mae Llywodraeth Cymru wedi pennu nifer o egwyddorion gweithredu allweddol ar gyfer y Cyfrif Refeniw Tai y mae’n disgwyl i awdurdodau tai lleol weithredu oddi mewn iddynt.

 

Deddf Cydraddoldeb 2010

Mae’r Ddeddf hon yn darparu amddiffyniad i bobl y gwahaniaethir yn eu herbyn oherwydd canfyddir bod ganddynt, neu eu bod yn gysylltiedig â rhywun sydd â nodwedd warchodedig, ac mae’r amddiffyniad yn berthnasol i ddarpariaeth gwasanaethau a swyddogaethau cyhoeddus. Yn 2020 cyflwynwyd Dyletswydd Economaidd-Gymdeithasol newydd sy'n ei gwneud yn ofynnol i gyrff cyhoeddus ystyried sut y gallant helpu i leihau anghydraddoldebau sy’n gysylltiedig ag anfantais economaidd-gymdeithasol pan fyddant yn gwneud penderfyniadau strategol megis penderfynu ar flaenoriaethau a phennu amcanion.

 

Rheoliadau’r Dreth Gyngor (Anheddau Gwag Hirdymor ac Anheddau a Feddiennir yn Gyfnodol) (Cymru) 2022

Diwygiodd Rheoliadau 2022 adrannau 12A ac 12B o Ddeddf 1992 gan gynyddu swm uwch y dreth gyngor y gall awdurdod bilio (cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol) yng Nghymru ei gymhwyso i anheddau gwag hirdymor ac anheddau a feddiennir yn gyfnodol i 300% ar gyfer blwyddyn ariannol 2023-2024 ac ar gyfer blynyddoedd dilynol

Mae'r strategaeth dai felly wedi'i fframio o fewn cyd-destun fframwaith cymhleth, deinamig a chynhwysfawr o ddeddfwriaeth, strategaeth a pholisi cenedlaethol. Mae'r fframwaith eang hwn yn darparu ar gyfer dulliau polisi gorfodol a dewisol ar lefel leol ynghyd â gofynion i gwrdd â thargedau a osodwyd yn genedlaethol sy'n gysylltiedig â blaenoriaethau polisi allweddol a osodwyd gan lywodraeth genedlaethol. O ganlyniad, ochr yn ochr â strategaeth dai gyffredinol Sir Benfro, erys gofyniad cysylltiedig i Sir Benfro ddatblygu strategaethau a chynlluniau unigol i fynd i’r afael â meysydd polisi tai penodol yn amrywio o Atal Digartrefedd i Gynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai, o ran cydymffurfio â rhwymedigaethau statudol ac wrth sicrhau cyllid hanfodol gan y Llywodraeth Genedlaethol. Bydd angen adolygu'r cynlluniau manwl hyn yn rheolaidd nid yn unig i ymateb i newidiadau mewn amgylchiadau lleol ond hefyd i addasu i'r amgylchedd polisi cenedlaethol sy'n datblygu'n barhaus.

Yn yr un modd, wrth ddarparu trosolwg strategol o sefyllfa tai Sir Benfro, mae'r strategaeth dai hon wedi'i gosod dros gyfnod o bum mlynedd i ganiatáu ar gyfer yr amgylchedd deddfwriaethol a pholisi newidiol gyda'r disgwyl y bydd angen cynnal adolygiad blynyddol o gynnydd yn erbyn y cynllun gweithredu.

 

Cynlluniau a phartneriaethau rhanbarthol

Y cyd-destun cynllunio ehangach – gweithio rhanbarthol a chydweithredol

Mae'r Strategaeth Gorfforaethol yn eistedd o fewn cyd-destun set ehangach o gynlluniau sydd o bwys yng nghyd-destun y strategaeth dai. Yn benodol, maent yn berthnasol ar gyfer llunio lle, a meysydd polisi megis datblygu economaidd, trafnidiaeth a defnydd tir lle mae angen inni gydweithio ag awdurdodau lleol eraill.  De-orllewin Cymru yw'r ôl troed diofyn ar gyfer cyflawni hyn.  Mae’r cynllun Cymru gyfan Dyfodol Cymru - Cynllun Cenedlaethol 2040 (sydd ar frig yr hierarchaeth o gynlluniau a ddefnyddir ar gyfer cynllunio defnydd tir) yn cynnwys diagram strategol rhanbarthol sy’n nodi’r cyfleoedd allweddol ar gyfer rhanbarth de-orllewin Cymru.

 

Mae Cyd-bwyllgor Corfforedig De-orllewin Cymru yn bodoli i symleiddio a gwella gwaith cynllunio a chydweithio rhanbarthol ar draws Sir Benfro, Sir Gaerfyrddin, Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe.  Mae Cyngor Sir Penfro yn rhan o'i aelodaeth.  Mae wedi cytuno ar ei Gynllun Corfforaethol yn ddiweddar.

Mae’n ofynnol i Gyd-bwyllgor Corfforedig De-orllewin Cymru lunio ystod o gynlluniau eraill fel yr amlinellir isod: 

1. Cyflawni'r Cynllun Cyflawni Economaidd Rhanbarthol a'r Strategaeth Ynni Ranbarthol ar y cyd, a thrwy hynny wella llesiant economaidd (wedi'i ddatgarboneiddio) de-orllewin Cymru ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol. 
2. Cynhyrchu Cynllun Trafnidiaeth Rhanbarthol ar gyfer de-orllewin Cymru sy’n seiliedig ar gydweithio ac sy’n galluogi darparu system drafnidiaeth sy’n dda i’n cenedlaethau o bobl a chymunedau yn y dyfodol, yn dda i’n hamgylchedd, ac yn dda i’n heconomi a’n lleoedd.  Mae’r  cynllun hwn yn disodli cynlluniau trafnidiaeth lleol a bydd yn cael ei adolygu’n flynyddol gydag adolygiad cynhwysfawr tua 2028. 
3. Cynhyrchu Cynllun Datblygu Strategol cadarn, cyflawnadwy, cydgysylltiedig ac unigryw lleol ar gyfer de-orllewin Cymru, sy'n nodi'n glir raddfa a lleoliad twf y dyfodol ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol.  Unwaith y cytunir arno, bydd y cynllun hwn yn eistedd rhwng fframweithiau cynllunio cenedlaethol Cymru gyfan a chynlluniau datblygu lleol y Cyngor Sir/Parc Cenedlaethol.  Bydd y broses o'i gymeradwyo yn adlewyrchu proses y cynlluniau datblygu lleol a rhagwelir y bydd y cynllun yn cael ei fabwysiadu erbyn 2030.

Yn ogystal â Chyd-bwyllgor Corfforedig De-orllewin Cymru, mae cyrff rhanbarthol eraill yn dylanwadu ar y ffordd yr ydym yn cydweithio ag awdurdodau cyfagos.  Gall y cyrff hyn ddefnyddio olion traed rhanbarthol ychydig yn wahanol.

Gan gwmpasu'r un ardal ddaearyddol â Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, mae Bwrdd Partneriaeth Rhanbarthol Gorllewin Cymru yn goruchwylio'r gwaith parhaus o integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol; ac yn dod â phartneriaid o lywodraeth leol, y GIG, y trydydd sector a'r sector annibynnol ynghyd â defnyddwyr gwasanaethau a gofalwyr. Ei nod yw trawsnewid gwasanaethau gofal a chymorth yng ngorllewin Cymru gyda’r rhanbarth yn cwmpasu ardal Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda ac yn cynnwys ardaloedd awdurdodau lleol Sir Gaerfyrddin, Ceredigion a Sir Benfro.  Mae wedi cyhoeddi Strategaeth Gyfalaf Gorllewin Cymru yn ddiweddar sy’n cyflwyno golwg 10 mlynedd o’n hanghenion buddsoddi cyfalaf yn y rhanbarth. O fewn y fframwaith hwn y daw'r cyllid o dan y Gronfa Tai â Gofal a’r Gronfa Integreiddio ac Ail-gydbwyso Gofal i ddatblygu tai â chymorth a hybiau iechyd a gofal cymunedol integredig.

 

 

Blaenoriaeth 2 Gweithio I Sicrhau Bod Digartrefedd Yn Cael Ei Atal, Ei Fod Yn Brin, Yn Fyrhoedlog Ac Nad Yw'n Digwydd Eto

Beth mae'r dystiolaeth yn ei ddweud

 

‘effaith ddiweddar Covid-19 ac argyfwng costau byw wedi gwaethygu'r pwysau a wynebir gan aelwydydd lleol’

 

‘……mae aelwydydd lleol yn methu â chael tai fforddiadwy…’

 

‘…..risg o lefelau cynyddol o ddigartrefedd yn y sir, gyda phwysau sylweddol yn ymestyn i wasanaethau digartrefedd’

 

‘….yn y blynyddoedd diwethaf, mae cyfran yr aelwydydd sydd ag 'angen' brys am dai wedi cynyddu’

 

‘…cyfran uwch o eiddo ar osod gan Gyngor Sir Penfro a'i bartneriaid cymdeithasol cofrestredig yn mynd i gartrefi sydd yn y bandiau uchaf o ran angen ….’

 

‘…….cynnydd sylweddol yn y defnydd o lety gwely a brecwast a hosteli’

 

‘…mae’r angen am lety dros dro………yn rhoi pwysau ar y cyngor o ran staffio ac arian’

 

‘…cynnydd yn nifer yr aelwydydd y mae dyletswydd derfynol a75 i ddarparu llety dros dro yn ddyledus iddynt…’

 

‘…er bod 76 o bobl yn cael eu cartrefu dros dro ym mis Mawrth 2019 roedd y nifer wedi cynyddu i 654 erbyn mis Mai 2023…’

 

‘……newid sylweddol yng nghyfran y cynigion sy'n mynd i aelwydydd y mae'r ddyletswydd ddigartrefedd lawn yn ddyledus iddynt…’

 

‘…….mae Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i'r dull polisi 'neb heb help' sy'n cyd-fynd â'r strategaeth ailgartrefu cyflym’

Dadansoddiad cryno

Mae'r dystiolaeth a amlinellwyd yn dangos yr heriau sylweddol iawn sydd wedi wynebu gwasanaethau digartrefedd a chynghori tai rheng flaen yn Sir Benfro dros y blynyddoedd diwethaf gan gynnwys delio â lefelau cynyddol o ddigartrefedd a galw digynsail am lety dros dro. Ochr yn ochr â hyn, mae’r galw am dai cymdeithasol wedi gweld twf sylweddol yn y gofrestr eiddo ar osod ar sail dewis, ynghyd â gostyngiad yn nifer yr eiddo ar osod sydd ar gael. Mae Sir Benfro wedi ymateb yn rhagweithiol i'r gwrthdaro yn Wcráin gyda 400 o bobl wedi'u gwasgaru i deuluoedd sy'n cynnig llety i'r ffoaduriaid a llety arall gyda chymorth gan dîm cymorth ymroddedig. Ar yr un pryd mae ymdrechion ar y gweill i nodi llety addas i gartrefu dyraniad disgwyliedig o geiswyr lloches gan Lywodraeth Cymru erbyn Rhagfyr 2023.

Er bod maint yr her wedi'i chwyddo'n sylweddol gan effeithiau Covid-19, mae'r dystiolaeth yn dangos bod pwysau ar y gwasanaethau hyn eisoes yn cynyddu cyn y pandemig. Mae newidiadau yn y farchnad dai sy'n gysylltiedig â'r ffactorau a ddisgrifir yn y strategaeth hon wedi cyfrannu at farchnad dai sydd wedi dod yn fwyfwy anfforddiadwy ac anhygyrch i gyfran sylweddol o boblogaeth Sir Benfro. Mae pwysau ychwanegol gwrthdaro yn Wcráin, newidiadau i Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016 ac argyfwng costau byw ymhlith nifer o ffactorau sydd wedi ymhelaethu ar effeithiau sylweddol Covid-19. At hynny, mae'r cynnydd yn y cyfraddau llog o fewn y 12 mis diwethaf wedi cynyddu costau tai yn uniongyrchol i lawer o aelwydydd sydd ar yr ymylon o ran cynnal eu llety.

Er bod cynyddu’r cyflenwad o dai fforddiadwy yn flaenoriaeth allweddol yn y strategaeth dai hon, nid oes gan yr amserlenni tebygol ar gyfer ail-gydbwyso'r farchnad dai obaith o ysgafnhau'r pwysau ar wasanaethau cynghori ar dai a digartrefedd na’r costau sy’n gysylltiedig â bodloni rhwymedigaethau statudol y cyngor ynghylch darparu llety dros dro. Nid yw’r costau sylweddol yr eir iddynt wrth ddarparu llety dros dro yn gynaliadwy yn y tymor hir ac er eu bod yn cael eu cefnogi gan grantiau sylweddol gan Lywodraeth Cymru nid oes unrhyw sicrwydd am ba mor hir y bydd y rhain yn parhau.  Yn yr un modd, mae maint neu amseriad unrhyw adfywiad economaidd neu ostyngiad mewn cyfraddau llog yn cynrychioli ansicrwydd pellach yn y tymor byrrach sy'n awgrymu pwysau parhaus ar aelwydydd sydd mewn perygl o ddigartrefedd. Felly, mae mynd i'r afael â her sylweddol lefelau uchel o ddigartrefedd yn flaenoriaeth allweddol i'r cyngor.

At hynny, yn unol ag uchelgeisiau Llywodraeth Cymru i roi terfyn ar ddigartrefedd, lansiwyd Papur Gwyn ym mis Hydref 2023.

Ein dull gweithredu

Bydd ein hymagwedd yn unol â dull strategol Llywodraeth Cymru o roi terfyn ar ddigartrefedd.

Dros y blynyddoedd diwethaf mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi nifer o ddatganiadau polisi allweddol sydd wedi disgrifio’r uchelgais i atal a mynd i’r afael â digartrefedd yng Nghymru ac wedi nodi’r cyfeiriad y dymunant weld gwasanaethau digartrefedd awdurdodau lleol yn ei gymryd i gyflawni’r uchelgais hwnnw. Roedd y Strategaeth ar gyfer Atal a Rhoi Terfyn ar Ddigartrefedd, a gyhoeddwyd ym mis Hydref 2019 yn rhagddyddio pandemig Covid-19 ond cafodd ei negeseuon allweddol a’i hegwyddorion polisi eu nodi a’u datblygu ymhellach o fewn Rhoi Terfyn ar Ddigartrefedd yng Nghymru - Cynllun Gweithredu Lefel Uchel 2021-26 gan ystyried yr hyn a ddysgwyd o'r pandemig ac argymhellion y grŵp gorchwyl a gorffen arbenigol ar ddigartrefedd.

Mae'r cynllun gweithredu lefel uchel yn amlygu ymrwymiad y Llywodraeth i ddau gam gweithredu allweddol a fydd yn hanfodol i ddod â digartrefedd i ben. Yn gyntaf, drwy ymrwymiad i ddiwygio gwasanaethau digartrefedd yn y bôn i ganolbwyntio ar atal ac ailgartrefu cyflym, ac adeiladu 20,000 o gartrefi cymdeithasol carbon isel newydd i'w rhentu. Mae strategaeth dai Sir Benfro yn cynnwys ymrwymiad i raglen uchelgeisiol o ddatblygu tai fforddiadwy, ochr yn ochr â thrawsnewid ein gwasanaethau digartrefedd er mwyn atal digartrefedd a dilyn egwyddorion ailgartrefu cyflym.

Mae ailgartrefu cyflym yn ddull gweithredu a arweinir gan dai ar gyfer digartrefedd sy’n cydnabod effaith negyddol digartrefedd ar deuluoedd ac unigolion ac yn benodol mae’n ceisio mynd i’r afael ag effeithiau gwthio pobl i'r ymylon a'u hansefydlogi pan fyddant yn ddigartref ac yn aros am gyfnodau hir mewn trefniadau llety brys a/neu dros dro.

Mae cynllun gweithredu lefel uchel Llywodraeth Cymru yn nodi newidiadau sylfaenol i’r systemau a’r prosesau sy’n atal digartrefedd, gan ganolbwyntio ar gamau ataliol cynnar ar draws gwasanaethau cyhoeddus a chadarnhau’r newid trawsnewidiol a ddisgwylir gan awdurdodau lleol tuag at ailgartrefu cyflym. Mae’n cynnig newid radical fel bod y rhan fwyaf o achosion o ddigartrefedd yn cael eu hatal gyda’r disgwyl y bydd unrhyw un sy'n profi digartrefedd yn cael seibiant cyflym iawn, gan wneud y profiad hwnnw’n fyr, ac y bydd cymorth ar gael sy’n galluogi pobl i gael mynediad i gartrefi addas, hirdymor a sefydlog fel nad yw digartrefedd yn cael ei ailadrodd bellach. Mae’r strategaeth yn glir bod atal digartrefedd yn flaenoriaeth draws-sector sy’n berthnasol i iechyd, gwasanaethau cymdeithasol, addysg, cyfiawnder troseddol, gwasanaethau cymunedol a’n heconomi ehangach ac mae’n nodi disgwyliad y bydd gwasanaethau cyhoeddus yn cydweithio i atal digartrefedd. Mae’r strategaeth yn ailadrodd nifer o egwyddorion o strategaeth 2019 sy’n sail i ddull Llywodraeth Cymru o atal digartrefedd y disgwylir iddynt arwain gwaith yr holl wasanaethau sy’n ymwneud â darparu gwasanaethau digartrefedd: 

• Yr ataliadau cynharaf sydd fwyaf effeithiol a mwyaf cost effeithiol a dyma ddylai fod y dewis cyntaf bob amser.
• Mae mynd i'r afael â digartrefedd a'i atal yn broblem i'r gwasanaethau cyhoeddus, yn hytrach nag yn 'broblem tai'.
• Dylai pob gwasanaeth roi’r unigolyn wrth ei wraidd a chydweithio mewn ffordd sy’n seiliedig ar drawma.
• Dylai’r dyletswyddau yn Rhan 2 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014 fod y llinell amddiffyn olaf – nid y gyntaf – a dylai pob gwasanaeth weithredu yn ysbryd y ddeddf ac nid yn ôl llythyren y gyfraith yn unig.
• Dylai polisïau, darparu gwasanaethau ac ymarfer gael eu llywio a'u siapio mewn modd cyd-gynhyrchiol a chan y rhai sydd â phrofiad byw.

Wrth osod y cynllun at gyflawni’r newid trawsnewidiol yn y dull o ailgartrefu’n gyflym, mae’r cynllun gweithredu lefel uchel yn nodi cyfres o gamau gweithredu y bydd angen i’r holl asiantaethau sy’n gysylltiedig â digartrefedd eu cymryd, gan gynnwys Llywodraeth Cymru. Mae rhai o’r camau gweithredu yn benodol i Lywodraeth Cymru ond mae llawer yn benodol i awdurdodau lleol a’u partneriaid. Bydd y camau gweithredu hynny, ynghyd â'n blaenoriaethau ein hunain ar gyfer gweithredu, megis y rhai a nodir yng Nghynllun Ailgartrefu Cyflym Sir Benfro 2022-2027 a Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai 2022-2026 yn sail i'n dull o gyflawni uchelgais y cyngor, sef bod 'digartrefedd yn cael ei atal, ei fod yn brin, yn fyrhoedlog ac nad yw'n digwydd eto', blaenoriaeth sy’n adlewyrchu’r ymrwymiad a nodir yn y rhaglen weinyddu a chynllun gweithredu lefel uchel Llywodraeth Cymru 2021-26.  Bydd angen cryn ymdrech ac adnoddau i gyflawni’r trawsnewid a nodir yn ein cynllun pontio ailgartrefu cyflym, y mae llawer ohonynt heb eu cwmpasu’n fanwl eto, ac mae’n glir y bydd gweithredu'r cynllun yn llawn yn brosiect tymor hwy er bod hyd a lled y cynllun yn sylfeini ar gyfer ailgartrefu cyflym.

Mae Rhan 2 o Ddeddf Tai (Cymru) 2014 yn rhoi dyletswydd statudol ar bob awdurdod lleol yng Nghymru i gynnal adolygiad o ddigartrefedd a llunio strategaeth ddigartrefedd. Mae strategaeth ddigartrefedd, o dan adran 50 o’r Ddeddf, yn strategaeth ar gyfer cyflawni’r amcanion canlynol yn ardal yr awdurdod tai lleol:

• Atal digartrefedd
• Sicrhau bod llety addas ar gael, ac y bydd ar gael, i'r rhai sy'n ddigartref neu y gallent ddod yn ddigartref
• Sicrhau bod cefnogaeth foddhaol ar gael i'r rhai sy’n ddigartref neu y gallent ddod yn ddigartref.

Cyflawniadau allweddol 

• Rydym wedi datblygu Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2022-2027 i nodi ein cynlluniau i ddarparu dull a arweinir gan dai i fynd i’r afael â digartrefedd
• Rydym bron â chwblhau’r adolygiad o Bolisi Dyrannu Cartrefi Dewisedig i sicrhau bod ein polisïau ar gyfer cyrchu cymorth tai cymdeithasol yn deg ac yn briodol yng nghyd-destun anghenion tai lleol.

Ein camau gweithredu â blaenoriaeth

B2.1    Cyflawni’r blaenoriaethau a nodir yng Nghynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym Cyngor Sir Penfro 2022-2027 

• B2.2    Sicrhau bod Sir Benfro'n parhau i fanteisio i'r eithaf ar gyllid brys a throsiannol Llywodraeth Cymru i gefnogi'r gwaith o symud tuag at ailgartrefu cyflym
• B2.3    Datblygu cynllun hyfforddi'r gweithlu ar gyfer staffio digartrefedd a chyngor ar dai a galluogi mynediad i hyfforddiant a ddatblygwyd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r gwaith o bontio tuag at ailgartrefu cyflym
• B2.4    Gweithredu'r blaenoriaethau strategol a nodir yn Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai 2022-26 sy'n cryfhau capasiti a gallu'r gwasanaethau cymorth sy'n ymwneud â thai i gyflawni canlyniadau i gefnogi ailgartrefu cyflym
• B2.5    Datblygu systemau gwell ar gyfer cydweithredu aml-asiantaeth yn enwedig o ran nodi pobl ifanc sydd mewn perygl o fod yn ddigartref
• B2.6    Datblygu dull o fonitro a gwerthuso'r trawsnewid tuag at ailgartrefu cyflym ac ar gyfer gwneud argymhellion ar gyfer gwella.

Ni ellir gorbwysleisio maint yr her o drawsnewid gwasanaethau digartrefedd o’r sefyllfa bresennol o ystyried y dylanwadau allanol eang sy’n effeithio ar yr economi genedlaethol a'r economi leol, graddfa'r llety dros dro a ddefnyddir ar hyn o bryd ynghyd â chyfyngiadau capasiti’r cyngor a'i bartneriaid.

Heriau wrth gyflenwi

• Mae'r argyfwng costau byw parhaus a'r cyfraddau llog uchel yn creu risgiau o ran gallu aelwydydd i dalu costau tai gan gynyddu’r risg o ddigartrefedd
• Mae amserlenni ar gyfer datblygu tai fforddiadwy newydd ar raddfa fawr a chyfraddau trosiant isel mewn tai cymdeithasol yn creu anawsterau i symud aelwydydd i lety sefydlog.
• Mae prisiau tai uwch parhaus yn parhau i atal aelwydydd newydd y mae angen eu hailgartrefu i fynd i mewn i'r farchnad dai a thrwy hynny mae'n cynyddu'r risgiau ynghylch digartrefedd
• Bydd ôl-groniad o alw am dai ar y gofrestr tai yn cymryd amser i'w glirio ac ar gyfer rhai aelwydydd mewn angen mae'n golygu mai prin iawn fydd y siawns o gael llety, os o gwbl.
• Y gallu cyfyngedig yn y sector rhentu preifat ar hyn o bryd i gefnogi ymdrechion i ailgartrefu aelwydydd mewn llety dros dro oherwydd bod landlordiaid yn gadael y sector rhentu preifat
• Capasiti o fewn y timau cyngor ar dai i reoli'r galw tra'n cyflawni newid trawsnewidiol sylweddol
• Capasiti'r grant tai cymdeithasol i dalu'r costau cymorth sy'n gysylltiedig â chymorth mwy pendant a dwys ar gyfer atal digartrefedd ochr yn ochr â'r angen am gymorth tai lefel isel cyffredinol.
• Effaith barhaus Covid-19 a gynyddodd  raddfa’r her y mae’n rhaid i ni ei hwynebu yn sylweddol o ran ailgartrefu cyflym ac sydd wedi effeithio'n andwyol ar fregusrwydd llawer o drigolion am gyfnodau hir pan oedd y cyfyngiadau symud ar waith.

Manylion y camu gweithredu

Mae Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym Cyngor Sir Penfro yn cynnwys gweledigaeth a chwe blaenoriaeth allweddol sydd wedi'u pennu i sicrhau bod modd gweithredu'r cynllun ailgartrefu cyflym yn llwyddiannus. Gellir crynhoi’r blaenoriaethau i’r pedair blaenoriaeth a ganlyn a nodir yn Adran 7 y cynllun o dan Cynllunio Adnoddau: 

Blaenoriaeth 1 Cynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy

Mae'r elfen hon o'r cynllun hefyd yn un o flaenoriaethau allweddol Strategaeth Dai 2024-29 ac mae'r cyngor wedi nodi blaenraglen ddatblygu uchelgeisiol ar gyfer tai fforddiadwy ochr yn ochr â phartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig y cyngor gan arwain at raglen ddangosol o tua 700 o anheddau newydd hyd at 2028/29. Rydym hefyd wedi nodi trefniadau ariannu i gefnogi'r gwaith o gaffael eiddo newydd, datblygiadau newydd sbon, buddsoddi mewn cartrefi gwag a chyllid i gefnogi'r broses o lesio tai rhent preifat drwy Gynllun Lesio Cymru. Wrth ddarparu tai newydd bydd angen i ni gadw mewn cof yr angen am ddulliau sy'n cefnogi ein strategaeth i leihau nifer yr aelwydydd mewn llety dros dro a lleihau ein dibyniaeth ar lety gwely a brecwast anaddas.

Blaenoriaeth 2   Atal digartrefedd

Mae'r cynllun yn nodi'r angen i gyfeirio'r rhai sydd angen cymorth cysylltiedig â thai i'r broses asesu symlach, y Porth Asesu, a fydd yn cael ei chyflwyno fesul cam i bob darparwr cymorth tai. Bydd mynediad i system Northgate yn cael ei alluogi ar gyfer y tîm grant cefnogi tai a byddwn yn codi ymwybyddiaeth i sicrhau bod pobl yn ymwybodol o'r cymorth sydd ar gael ar draws y gwasanaethau cymorth sy'n cael eu comisiynu a'r gwasanaethau cymorth nad ydynt yn cael eu comisiynu.

Blaenoriaeth 3   Cynnal tenantiaeth

Bydd hyrwyddo a hwyluso cymorth tenantiaeth yn cael ei flaenoriaethu i bobl mewn angen drwy'r Porth i sicrhau bod y cymorth cywir yn ei le cyn ac yn ystod eu tenantiaeth lle bo'r angen. Byddwn hefyd yn ceisio canfod ffordd o gael pecynnau ar gyfer tenantiaethau parod i oresgyn y problemau sydd fel arfer yn gysylltiedig â symud pobl i lety heb ddodrefn yn y sector rhentu preifat

Blaenoriaeth 4   Lleihau'r nifer mewn llety dros dro

Wrth nodi’r flaenoriaeth hon mae’r cynllun yn cydnabod y bydd yn debygol o gymryd mwy o amser na'r amserlen pum mlynedd a nodir yn y cynllun pontio i leihau nifer y bobl mewn llety dros dro yn sylweddol. Ymhellach, mae'r cynllun yn nodi'r baich ariannol ychwanegol sylweddol y byddai Cyngor Sir Penfro yn ei wynebu wrth gwrdd â chostau llety gwely a brecwast pe bai'r lefelau cyllid presennol gan Lywodraeth Cymru drwy  gronfa caledi COVID, er enghraifft, yn cael ei leihau neu'n dirwyn i ben. Mae'r cynllun hefyd yn nodi'r lefelau cymharol isel o arian grant cymorth tai a dderbyniwyd gan y cyngor o gymharu ag awdurdodau cyfagos. Gyda'i gilydd bydd angen rheoli'r risgiau hyn yn ystod y cynllun pontio, fodd bynnag, mae cynllun gweithredu lefel uchel Llywodraeth Cymru yn awgrymu y bydd cefnogaeth barhaus ar gael ar gyfer trefniadau brys yn ystod y cyfnod pontio.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn defnyddio cyllid o’r gronfa gyffredinol, rhaglen gyfalaf ar gyfer llety trosiannol Llywodraeth Cymru a’r grant tai cymdeithasol i wneud y canlynol: 

• B2.1.1  Cwblhau'r adolygiad o'r Polisi Dyraniadau ar Sail Dewis Cartrefi Dewisedig gan sicrhau bod y cynllun dyrannu yn cefnogi'r gwaith o gyflawni'r amcanion ailgartrefu cyflym gan gynnwys cyflawni dyletswyddau ailgartrefu statudol a galluogi aelwydydd i gael eu hailgartrefu mewn llety dros dro. (Blwyddyn 1)
• B2.1.2 Wrth gynllunio unedau tai newydd a ddarperir drwy ein blaenraglen ddatblygu gyfunol a'n rhaglen galluogi tai ehangach, byddwn yn sicrhau ein bod yn ystyried yr angen am well darpariaeth o lety dros dro i gefnogi gostyngiad cyflym yn y defnydd o lety gwely a brecwast. (Blwyddyn 1-3)
• B2.1.3  Sicrhau bod atal digartrefedd yn agwedd graidd o'n gwasanaeth digartrefedd gan gynnwys sicrhau bod Gateway yn cael ei gyflwyno i bob darparwr cymorth tai a bod gan dîm grantiau cymorth tai fynediad at system Northgate. (Blwyddyn 1-2)
• B2.1.4  Sicrhau bod cynnal tenantiaethau yn agwedd graidd o’n gwasanaeth digartrefedd drwy sicrhau bod y cymorth cywir ar gael ar yr amser iawn i’r rhai sydd ei angen. Byddwn hefyd yn mynd ar drywydd trefniadau addas ar gyfer cefnogi aelwydydd i gael llety heb ddodrefn trwy ddefnyddio pecynnau tenantiaethau parod a mentrau eraill. (Blwyddyn 1-2)
• B2.1.5  Cynnal adolygiad o'r holl lety dros dro i sicrhau bod unrhyw leihad graddol yn gadael stoc weddilliol sy'n diwallu ein hanghenion gweithredol ac sy'n cefnogi'r gwaith o roi'r gorau i ddefnyddio llety gwely a brecwast yn raddol. (Blwyddyn 1-2)
• B2.1.6  Ymgysylltu â phartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i bennu’r cwmpas ar gyfer cynyddu eu rôl o ran darparu cyflenwad addas o lety dros dro. (Blwyddyn 1-2)

Mae Cyngor Sir Penfro yn cael cyllid grant ychwanegol sylweddol gan Lywodraeth Cymru i gefnogi llety digartrefedd a chostau eraill, y mae llawer ohono mewn ymateb i’r costau ychwanegol sy’n gysylltiedig ag ymateb i bandemig Covid-19. Erbyn diwedd trydydd chwarter 2022/23 roeddem wedi cael dros £1.6 miliwn gan gynnwys cyllid caledi COVID a grant cymorth tai ychwanegol. Er mai'r gobaith yw y bydd trefniadau ariannu yn parhau, mae angen i ni sicrhau ein bod yn gwneud y mwyaf o unrhyw arian ychwanegol a roddir tuag at drosglwyddo i ailgartrefu cyflym, gan gynnwys gwneud y mwyaf o'r grant cymorth tai.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn defnyddio grant neb heb help Llywodraeth Cymru, grant atal digartrefedd Llywodraeth Cymru, cronfa gyffredinol Cyngor Sir Penfro, taliad disgresiwn at gostau tai, a rhaglen gyfalaf llety drosiannol Llywodraeth Cymru i wneud y canlynol:

B2.2.1    Sicrhau bod cynllun wedi’i gostio’n cael ei ddatblygu ar gyfer pontio tuag at ailgartrefu cyflym i gefnogi’r gwaith o ddatblygu ceisiadau am gyllid ar sail tystiolaeth i gronfeydd cyllid disgresiwn posibl a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru gan gynnwys mentrau Gwario i Arbed a allai fod yn sail i gyfleoedd cyllid corfforaethol mewnol. (Blwyddyn 1-2)

Mae’r cynllun gweithredu lefel uchel yn cynnwys ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i gomisiynu gwaith gyda phartneriaid i ddatblygu fframwaith recriwtio, hyfforddi a datblygu’r gweithlu ar gyfer staff digartrefedd a chymorth tai. Mae hyn yn cydnabod pwysigrwydd sicrhau bod timau tai awdurdodau lleol yn meddu ar y sgiliau cywir i ddarparu gwasanaethau sy'n canolbwyntio ar atal a'r dull ailgartrefu cyflym. 

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn defnyddio grant atal digartrefedd Llywodraeth Cymru, cronfa gyffredinol Cyngor Sir Penfro i wneud y canlynol: 

• B2.3.1 Sicrhau bod prosesau adolygu a datblygu blynyddol ar gyfer staff yn cynnwys asesiad o’u hanghenion hyfforddi ynghyd ag ymgysylltu â Llywodraeth Cymru i sicrhau ein bod yn manteisio i’r eithaf ar gyfleoedd ar gyfer cyrsiau hyfforddi a sefydlwyd i gefnogi ailgartrefu cyflym ac atal digartrefedd. (Blwyddyn 1)
• B2.3.1 Gweithredu’r argymhellion o asesiad anghenion y rhaglen cymorth tai sy’n ymwneud â’r angen am hyfforddiant gorfodol i’r holl staff mewn gofal cymdeithasol, yn benodol ar Ddeddf Tai 2014, i sicrhau ymwybyddiaeth o ddyletswyddau’r awdurdod lleol mewn perthynas ag anghenion tai unigolyn. (Blwyddyn 1-2)

Mae Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai 2022-26 yn nodi nifer o flaenoriaethau strategol allweddol ar gyfer gweithredu a fydd yn cefnogi effeithiolrwydd gwasanaethau cymorth sy'n ymwneud â thai wrth fynd i'r afael â'r her drawsnewidiol sy'n wynebu gwasanaethau digartrefedd yn Sir Benfro. Mae'r rhain yn canolbwyntio ar ymyrraeth gynnar, cymorth arbenigol i atal digartrefedd a sicrhau mynediad at y llety mwyaf priodol fel rhan o'r dull ailgartrefu cyflym. Mae’r rhain yn cynnwys mesurau sy’n cefnogi grwpiau allweddol sydd mewn angen gan gynnwys iechyd meddwl a chamddefnyddio sylweddau, pobl ifanc, a mynd i’r afael â’r galw mewn perthynas â thrais yn erbyn menywod, trais domestig a thrais rhywiol. Yn bwysig, maent hefyd yn mynd i’r afael â rhai o’r argymhellion allweddol a nodir yng nghynllun gweithredu lefel uchel Llywodraeth Cymru sy’n ymwneud â sicrhau bod gwasanaethau cymorth tai mor effeithiol â phosibl. Mae gan bob un o'r blaenoriaethau strategol nifer o gamau gweithredu a nodir yn Rhaglen Cymorth Tai 2022-26.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn defnyddio cyllid grant cymorth tai i wneud y canlynol:

• B2.4.1  Cryfhau gwasanaethau ymyrraeth gynnar ac atal a chymorth arbenigol i atal digartrefedd a ddarperir drwy'r Rhaglen Cymorth Tai. (Blwyddyn 1-3)
• B2.4.2  Sicrhau bod pobl sy’n ddigartref neu dan fygythiad o ddigartrefedd yn cael mynediad i’r cartref iawn ar yr amser iawn ac yn y lle iawn fel rhan o’n dull ymateb cyflym, er enghraifft, trwy ddatblygu model Tai yn Gyntaf ar gyfer mwy o bobl ag anghenion cymhleth fel y nodir yn Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai. (Blwyddyn 1-3)
• B2.4.3 Cydweithio ar draws yr holl asiantaethau i ddarparu cymorth cyfannol sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn gydag ymyriadau arbenigol effeithiol lle bo angen. (Blwyddyn 1-3)
• B2.4.4 Gweithredu'r argymhellion o dudalen 25 o'r Asesiad o Anghenion y Rhaglen Cymorth Tai sy'n hyrwyddo arferion da ac yn gwella canlyniadau i unigolion a theuluoedd sy'n profi anawsterau tai. (Blwyddyn 1)

Mae’r ddogfen Rhoi Terfyn ar Ddigartrefedd yng Nghymru – cynllun gweithredu lefel uchel 2021-26 yn amlygu’r angen i awdurdodau lleol gryfhau systemau ar gyfer nodi pobl ifanc sydd mewn perygl o fod yn ddigartref yn llawer cynharach. Er y bydd rôl rhianta corfforaethol awdurdodau gwasanaethau cymdeithasol yn aml yn sicrhau bod adnoddau atal digartrefedd yn cael eu canolbwyntio ar y rhai sy'n gadael gofal, mae effeithiau dadsefydlogi ac effeithiau hirdymor digartrefedd yn arwyddocaol i bob person ifanc. Bydd sicrhau bod cymorth addas yn cael ei roi ar waith ar gyfer y rhai a nodir yn golygu adeiladu llwybrau atgyfeirio ar draws nifer o asiantaethau gan gynnwys addysg, llesiant a’r sector gwirfoddol i sicrhau bod pobl ifanc sydd mewn perygl o fod yn ddigartref yn cael eu hadnabod a’u cefnogi’n briodol.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn gwneud y canlynol:

• B2.5.1 Ymgysylltu â phartneriaid perthnasol sydd mewn cysylltiad â phobl ifanc gan gynnwys sefydliadau trydydd sector i godi ymwybyddiaeth a datblygu llwybrau atgyfeirio sy’n cefnogi’r gwaith o adnabod, ymyrryd a thargedu mesurau atal digartrefedd yn gynnar ar gyfer pobl ifanc

Mae cynllun pontio ailgartrefu cyflym Sir Benfro yn ogystal â chynllun gweithredu lefel uchel Llywodraeth Cymru yn ei gwneud yn glir y bydd trawsnewid gwasanaethau digartrefedd yn Sir Benfro i'r model ailgartrefu cyflym yn her sylweddol a fydd yn cymryd nifer o flynyddoedd i'w chyflawni. Mae'r niferoedd uchel mewn llety dros dro sy'n cyd-fynd â'r heriau ym marchnad dai Sir Benfro a ffactorau economaidd parhaus yn anochel yn golygu y bydd angen i wasanaethau barhau i ymateb i lefelau uchel o alw am wasanaethau cynghori ar ddigartrefedd ochr yn ochr â gwneud y newid trawsnewidiol sydd ei angen. Mae'n bwysig felly ein bod yn cytuno ar ddull o fonitro'r cynllun ailgartrefu cyflym i sicrhau goruchwyliaeth sefydliadol a gwleidyddol a sicrhau bod argymhellion yn cael eu gwneud o ran mynd i'r afael â'r heriau a gwneud gwelliannau.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

• B2.6.1  Sefydlu cynllun cyflawni prosiect lefel uchel gyda thargedau sy’n adlewyrchu cynnydd tuag at agweddau trawsnewidiol allweddol y cynllun pontio ailgartrefu cyflym, gan gynnwys lleihau costau llety dros dro a'r defnydd a wneir ohono a sefydlu gweithgor, gan gynnwys cynrychiolaeth o aelodau i gefnogi'r gwaith o weithredu cynllun y prosiect, monitro cynnydd a gwneud argymhellion i gyflawni'r cynllun yn llwyddiannus.

Blaenoriaeth 3 - Gwella Ansawdd Cyffredinol Tai Yn Sir Benfro

Beth mae'r dystiolaeth yn ei ddweud

‘…..mae tai gwael o bwys sylweddol i amcanion strategol iechyd a lles ar lefel genedlaethol, ranbarthol a lleol…’

 

‘….amcangyfrifir bod o 238,000 o anheddau â pherygl categori 1 yng Nghymru, sef tua 18% o gyfanswm y stoc dai.’

 

‘….mae proffil hŷn tai a dosbarthiad gwledig tai yn y sir…….yn gysylltiedig ag amodau tai cymharol dlotach……’

 

‘….mae cartref a adeiladwyd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf saith gwaith yn fwy tebygol o fod yn berygl sylweddol i iechyd a diogelwch nag un a adeiladwyd ar ôl 1980.’

 

‘….data da a monitro cyflwr ac effeithlonrwydd ynni'r stoc rhentu cymdeithasol a gedwir gan y cyngor yn barhaus.’

 

‘…….wedi cyrraedd safonau ansawdd tai Cymru ar gyfer ein stoc dai ein hunain yn 2013…’

 

‘……ychydig neu ddim data cyfoes ar dai'r sector preifat, sy'n cyfrif am bron i 87% o'r 63,034 o anheddau yn y sir.’

 

‘…..diffyg gwybodaeth am gyflwr tai ar draws y sir yn atal dull mwy rhagweithiol o wella safonau tai.’

 

‘….mae cyllid y llywodraeth tuag at fynd i'r afael â chyflwr tai wedi'i leihau'n sylweddol..’

 

‘….mae tai o fewn gweddill y sector rhentu cymdeithasol yn Sir Benfro, sy'n eiddo i'n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac sy'n cael eu rheoli ganddynt, yn bodloni safon ansawdd tai Cymru.’ 

Dadansoddiad cryno

Mae Uned Penderfynyddion Iechyd Ehangach Iechyd Cyhoeddus Cymru yn nodi bod ansawdd tai yn cael ei gydnabod fel un o benderfynyddion allweddol iechyd ochr yn ochr â ffactorau fel addysg a sgiliau, arian ac adnoddau ac argaeledd gwaith da, teg.

'Mae tai yn un o’r blociau adeiladu sylfaenol ar gyfer bywyd iach ac mae pob agwedd ar ein cartrefi ac mae ble rydym yn byw yn effeithio ar ein hiechyd a’n llesiant corfforol a meddyliol'

Iechyd Cyhoeddus Cymru – Tai Iach 

Gwyddom fod effeithiau tai gwael yn effeithio ar bob oed ond gwyddom hefyd y gall pobl hŷn a phlant fod yn fwy agored i anawsterau anadlol ochr yn ochr â llesiant meddwl gwael a mwy o ddamweiniau oherwydd peryglon fel oerfel, lleithder a llwydni. Gall cwympiadau oherwydd peryglon baglu arwain at farwolaethau cynnar ymhlith yr henoed ac mae tai oer yn effeithio ar bob oedran a cheir chanlyniadau economaidd ychwanegol i aelwydydd incwm isel y mae tlodi tanwydd yn her economaidd sylweddol iddynt. Mae tai o ansawdd da yn bwysig i sicrhau bod plant yn Sir Benfro yn cael dechrau iach mewn bywyd. Lle mae tai yn wael mae'n arwain at blant yn dioddef o anghydraddoldebau iechyd a chanlyniadau gwaeth yn gyffredinol mewn addysg a chynhwysiant cymdeithasol. Gall effeithiau tai o ansawdd gwael arwain at ganlyniadau hirdymor ac uniongyrchol i iechyd a llesiant ar draws nifer o ddangosyddion.

Mae’r costau i wasanaethau cyhoeddus hefyd yn sylweddol gyda ffigurau a adroddwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn awgrymu bod tai o ansawdd gwael yng Nghymru yn costio mwy na £95 miliwn y flwyddyn i’r GIG o ran costau triniaeth yn y flwyddyn gyntaf yn unig a bod y gost i gymdeithas yng Nghymru dros £1 biliwn.

• Rhagwelir y bydd nifer y bobl dros 65 oed sy’n cael eu derbyn i’r ysbyty oherwydd cwymp yn cynyddu o 15,024 yn 2017 i 24,429 yn 2035.
• Mae 30% o bobl dros 65 oed a 50% o bobl dros 80 oed yn cwympo bob blwyddyn.
• Mae alergenau a gwiddon llwch, sy’n tyfu’n gyflymach mewn amgylcheddau llaith a gwlyb, yn un o'r achosion pwysig o asthma i rai dan 14 oed
• Gall gorlenwi arwain at drallod seicolegol ac anhwylderau meddwl, yn enwedig y rhai sy'n gysylltiedig â diffyg preifatrwydd a datblygiad plentyndod.
• Amcangyfrifir y gellir priodoli 10% o farwolaethau ychwanegol y gaeaf yng Nghymru a Lloegr yn uniongyrchol i dlodi tanwydd.
• Mae marwolaethau oherwydd clefyd cardiofasgwlaidd yn fwy tebygol o ddigwydd mewn tymheredd oer. (Ruse a Garlick, 2018)

Mae’n amlwg bod cyfoeth o dystiolaeth i ddangos bod tai gwael yn cael effaith sylweddol ar ganlyniadau iechyd a llesiant y boblogaeth a hefyd ei fod yn gost sylweddol i wasanaethau cyhoeddus gan gynnwys iechyd, gofal cymdeithasol ac addysg. Yn unol â hynny, gall gwella cyflwr tai arwain at ganlyniadau iechyd a llesiant gwell i’n poblogaeth gan ddwyn buddion cysylltiedig i wasanaethau cyhoeddus amrywiol. Fodd bynnag, er mwyn datblygu strategaethau i fynd i'r afael â chanlyniadau tai o ansawdd gwael yn Sir Benfro mae angen i ni ddeall cyflwr tai yn y sir.

Nid oedd yr arolwg diwethaf o gyflwr tai Cymru a gynhaliwyd yn 2018 yn adrodd ar lefel awdurdodau lleol, fodd bynnag, ymhlith ei benawdau allweddol canfuwyd y canlynol:

• Methodd 23% o gartrefi â chyrraedd safon ansawdd tai Cymru
• Roedd 9% o gartrefi mewn cyflwr gwael
• Roedd gan 5% o gartrefi broblemau lleithder
• Roedd gan 7% o gartrefi broblemau cyddwysiad
• Roedd gan 6% o gartrefi broblemau llwydni
• Mae cartrefi hŷn yn fwy tebygol o fod mewn cyflwr gwael na chartrefi mwy newydd.
• Mae'n anoddach cadw cartrefi hŷn yn gynnes
• Canfuwyd bod 34% o gartrefi a adeiladwyd cyn 1919 yn cynnwys perygl System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai (HHSRS) Categori 1.
• Tai rhent preifat oedd y tai tlotaf yng Nghymru

Mae data defnyddiol yn arolwg cyflwr tai Cymru i nodi tueddiadau a risgiau penodol mewn perthynas ag oedran eiddo a nifer yr achosion o amodau gwael. Er enghraifft, er nad yw tai gwael wedi’u dosbarthu’n gyfartal drwy stoc dai Cymru, gwyddom fod siroedd gwledig, gan gynnwys Sir Benfro, yn cynnwys cyfran gymharol uchel o eiddo cyn 1919 o gymharu ag ardaloedd mwy trefol. Mae yna hefyd lawer o dystiolaeth i awgrymu y gall amodau yn y sector rhentu preifat, yn enwedig o fewn tai amlfeddiannaeth, fod yn waeth nag yn y sector perchen-feddiannaeth. Gallwn felly gydnabod y risg debygol y bydd cyfran uchel o’n preswylwyr yn profi amodau tai gwael oherwydd oedran ein stoc dai, eu deiliadaeth tai a’r math o lety maent yn byw ynddo. Yng ngoleuni pwysau sylweddol yr ymchwil sy’n seiliedig ar dystiolaeth sydd ar gael, gallwn hefyd ddod i'r casgliad bod aelwydydd sy’n meddiannu’r tai o ansawdd gwaeth yn Sir Benfro yn debygol o fod yn profi’r anghydraddoldebau iechyd a’r canlyniadau llesiant gwaeth sy’n gysylltiedig â’r tai hynny.

Fodd bynnag, yn Sir Benfro, er bod gennym wybodaeth dda am ansawdd cyffredinol tai cymdeithasol yn y sir, ychydig iawn o wybodaeth sydd ar gael, os o gwbl, mewn perthynas â phroffil oedran neu gyflwr tai o fewn stoc y sector preifat i'n galluogi i ddatblygu strategaeth gynhwysfawr i wella amodau tai yn y sector preifat neu i ddeall yr arbedion posibl i gostau iechyd a chymdeithasol Sir Benfro.

Ein dull gweithredu

Felly, agwedd bwysig ar ein dull o wella ansawdd tai yn Sir Benfro fydd gwella ein dealltwriaeth o gyflwr tai yn y sector preifat ar draws y sector perchen-feddianwyr a’r sector rhentu preifat. Yna gallwn benderfynu ar yr opsiynau ar gyfer ceisio mynd i’r afael â’r materion a nodwyd yn amrywio o ystyried cymorth ariannol uniongyrchol i ddefnyddio camau gorfodi statudol neu ddarparu cyngor ac arweiniad i berchen-feddianwyr a landlordiaid.

Oherwydd y gostyngiad sylweddol yn y cyllid cyfalaf sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru yn y blynyddoedd diwethaf, mae awdurdodau lleol wedi gweld bod angen lleihau faint o arian sydd ar gael ar gyfer tai a grantiau eraill i fynd i’r afael â chyflwr tai. Roedd hyn yn cyd-daro â newidiadau deddfwriaethol, gan gynnwys drwy’r Gorchymyn Diwygio Rheoleiddio, a aeth i’r afael â diwedd y grantiau adnewyddu gorfodol drwy annog awdurdodau lleol i ddefnyddio eu pwerau disgresiwn tuag at bolisïau cymorth mwy hyblyg. Cyflwynodd Sir Benfro Bolisi Cymorth Ariannol Grantiau a Benthyciadau Tai diweddaredig ym mis Mawrth 2022 yn nodi ein hymagwedd at ddyfarnu cymorth ariannol gorfodol a dewisol. Er i ni nodi ein cefnogaeth ar gyfer grantiau gorfodol a dewisol cyfleusterau i bobl anabl o dan Hwyluso, mae’r polisi’n amlinellu ystod o gymorth arall sydd ar gael gan gynnwys:-

• grantiau cartrefi gwag i ddod â thai gwag yn ôl i ddefnydd i helpu i adfywio cymunedau a darparu tai fforddiadwy
• benthyciadau gwella cartrefi i gefnogi amrywiaeth o welliannau sy'n cyfrannu at wneud eiddo'n gynnes, yn ddiogel neu'n saff
• benthyciadau oes dewisol i gefnogi'r gwaith o fynd i’r afael â pheryglon Categori 1 sylweddol mewn eiddo lle na all y deiliad fodloni’r prawf modd ar gyfer benthyciad gwella cartref
• Troi Tai’n Gartrefi (benthyciad eiddo gwag) i ddod ag eiddo gwag hirdymor yn ôl i ddefnydd ar gyfer eu gwerthu neu eu rhentu.
• Cymorth Ategol Iechyd a Thai sy'n dibynnu ar argaeledd cyllid gofal integredig, er enghraifft, ac y gellir ei ddefnyddio ar ffurf benthyciad ad-daladwy i'w ddefnyddio mewn ymyriadau sy'n ymwneud â byw'n annibynnol.

Mae amcanion y polisi yn canolbwyntio ar hybu byw'n annibynnol, cynyddu'r ddarpariaeth o gartrefi at ddefnydd preswyl yn ogystal â gwella cyflwr a diogelwch tai gyda'r prif nod o ystyried iechyd a llesiant preswylwyr. Darperir cyllid drwy gymysgedd o grantiau gan Lywodraeth Cymru a chyllid y cyngor gan gynnwys gwneud defnydd o’r cyllid o ardoll y dreth gyngor i helpu i ddod â thai gwag yn ôl i ddefnydd. Yng nghyd-destun adnoddau ariannol cyfyngedig mae'r polisi yn ceisio gwneud y defnydd gorau o'r adnoddau hynny i wella cartrefi'r rhai sydd â'r angen mwyaf. Felly bydd y cyngor yn parhau i ganolbwyntio ei adnoddau ar alluogi annibyniaeth a mynd i'r afael ag amodau tai'r rhai mwyaf agored i niwed trwy ddefnyddio grantiau a benthyciadau a nodir yn ein polisi cymorth ariannol. Fodd bynnag, mae angen inni sicrhau ein bod yn defnyddio cyfleoedd i nodi’r aelwydydd sydd â’r angen mwyaf drwy ein gwaith partneriaeth ar draws iechyd a thai gan gynnwys drwy’r sector gwirfoddol. Mae hyn yn arbennig o bwysig o ran sicrhau'r canlyniad gorau o adnoddau cyfyngedig. Ymhlith yr enghreifftiau lle mae hyn eisoes wedi cynorthwyo ymyrraeth mae ein gwaith o nodi aelwydydd agored i niwed sy'n gymwys ar gyfer y cynllun grant ynni ECO-Flex sy'n golygu y bu modd gosod mesurau arbed ynni i fynd i'r afael â thlodi tanwydd a lleihau carbon.

Mae llawer o waith ein tîm diogelu’r cyhoedd (sy’n cynnwys 2 swyddog cyfwerth ag amser llawn ar gyfer safonau tai) yn ymwneud ag ymateb yn adweithiol i adroddiadau o amodau tai gwael neu reolaeth tai gwael ac felly ni allwn fesur effaith ein hymyriadau ar amodau tai yn gyffredinol na thargedu ein gwaith mewn ffordd fwy cynlluniedig a rhagweithiol. Ers 2020, mae'r ddau swyddog wedi delio â 3,510 o geisiadau am wasanaeth sy'n cwmpasu materion yn ymwneud â throi allan, adfeiliad, lleithder a llwydni neu ymholiadau cyffredinol am yr eiddo. Yn anochel, er ein bod wedi cynyddu lefelau staffio yn yr adran Diogelu’r Cyhoedd yn fwy diweddar i gynnwys Swyddog Tai Gwag, capasiti yw’r cyfyngiad mwyaf.  Fodd bynnag, rydym yn ffyddiog ein bod yn defnyddio ein capasiti yn y ffordd orau posibl wrth dargedu materion sydd â'r risg uchaf, er enghraifft, rydym yn defnyddio ein pwerau statudol i orfodi safonau mewn tai rhent preifat gan gynnwys tai amlfeddiannaeth. Byddwn hefyd yn defnyddio ein gwybodaeth leol ynghyd â gwybodaeth ategol, er enghraifft o gyfrifiad 2021, i nodi ardaloedd lle gallem fod eisiau targedu ymyriadau neu aelwydydd agored i niwed fesul ardal, gan ganolbwyntio’n benodol ar ein capasiti lle mae arwyddion o lefelau uwch o amddifadedd a nodi aelwydydd penodol sydd angen cyngor a chymorth i wella amodau tai gwael.  I gefnogi’r dull hwn byddwn yn datblygu cyhoeddusrwydd, gan gynnwys ar-lein, i godi ymwybyddiaeth o sut y gall tenantiaid yn y sector rhentu preifat gael cymorth gan wasanaethau diogelu’r cyhoedd i fynd i’r afael ag amodau byw gwael. Gellir gwella safonau tai ymhellach drwy ymgysylltu'n rhagweithiol â gweithgareddau adfywio a gwasanaethau cynllunio i sicrhau bod addasiadau a datblygiadau preswyl eraill yn bodloni safonau tai perthnasol. Bydd hyn yn ei gwneud yn ofynnol i’r broses cyn ymgeisio gynnwys ymgynghori â Diogelu'r Cyhoedd i sicrhau bod materion megis ffyrdd o ddianc o rannau cyffredin adeilad neu storio gwastraff yn cael eu hystyried a’u trin yn gynnar yn y broses.

Fel rhan o'n hymgysylltiad â landlordiaid preifat byddwn yn parhau i ddefnyddio'r Fforwm Landlordiaid fel llwybr y gallwn ei ddefnyddio i annog safonau eiddo a safonau rheoli uwch a helpu landlordiaid i gydymffurfio â gofynion rheoleiddiol a chyfreithiol trwy ddarparu arweiniad a chyngor.

Mae gennym gyfleoedd posibl ar gyfer camau gweithredu wedi'u targedu ochr yn ochr â mentrau adfywio sy'n deillio o'r Cynlluniau Creu Lleoedd sydd wedi cael eu datblygu yn nifer o ganol trefi Sir Benfro drwy raglen gyllido Trawsnewid Trefi Llywodraeth Cymru. Gall rôl Diogelu'r Cyhoedd wrth sicrhau bod tai amlfeddiannaeth ac anheddau eraill a rennir yn cael eu rheoli'n briodol gefnogi'r gwaith o wella canol trefi lle mae anheddau preswyl mewn cyflwr gwael neu'n effeithio ar amwynder yr ardal. Byddwn felly’n ymgysylltu â chynlluniau adfywio economaidd a chynlluniau buddsoddi sy’n deillio o gynlluniau Creu Lleoedd fel rhan o’n dull wedi’i dargedu o wella safonau a chynyddu’r cyflenwad o dai fforddiadwy newydd.

Rydym yn cydnabod y cyfle a gollwyd o ran tai gwag ond rydym hefyd yn deall yr effaith negyddol y gall cartrefi gwag ei chael ar yr amgylchedd lleol ac effaith eiddo gwag yn fwy cyffredinol, gan gynnwys gofod uwchben siopau yn rhai o ganol ein trefi lle mae cynlluniau Creu Lleoedd wedi’u datblygu. Wrth gyfrannu at wella ansawdd cyffredinol tai ac wrth gefnogi buddsoddiad mewn adfywio ardaloedd o'r sir byddwn yn parhau i weithredu'r camau a nodir yng Nghynllun Gweithredu Tai Gwag 2021-25.

Wrth sefydlu ein dull strategol a gweithredol i wella ansawdd tai yn Sir Benfro byddwn yn datblygu cynllun cyflenwi tai sector preifat wedi'i lywio gan yr wybodaeth a gawn am gyflwr ein stoc tai sector preifat. Mae’r ystod o gamau gweithredu a allai ddeillio o’r cynllun yn cynnwys:

• Ein hymagwedd at leihau nifer y peryglon Categori 1 yn ein hardaloedd mwyaf difreintiedig gan gynnwys sut y byddwn yn ymgysylltu â landlordiaid ac yn gweithio gyda nhw
• Datblygu cyngor a chymorth sy’n briodol i berchen-feddianwyr, tenantiaid a landlordiaid ynghylch rhwymedigaethau cynnal a chadw cyffredinol, benthyciadau gwella cartrefi, gwybodaeth am ryddhau ecwiti, hawliau a chyfrifoldebau cyfreithiol, cyrchu grantiau addasu ac ati.
• Sut y byddwn yn rheoleiddio landlordiaid a'u hasiantau o ran mathau penodol o ddeiliadaeth megis tai amlfeddiannaeth gan gynnwys manylion am ddulliau a rhwymedigaethau cofrestru a thrwyddedu
• Cyngor wedi'i dargedu ar atal cwympiadau ac atal damweiniau sy'n cynnwys plant yn y cartref
• Canllawiau ar y mentrau sydd ar gael i gefnogi byw'n annibynnol gan gynnwys benthyciadau gwella cartrefi a grantiau a benthyciadau Hwyluso
• Cyngor ac arweiniad ar ein dulliau o ddod â thai gwag yn ôl i ddefnydd gan gynnwys manylion ynghylch sut y gall landlordiaid weithio gyda landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a'r cyngor i greu cartrefi fforddiadwy
• Manylion am y cyngor a'r cymorth uniongyrchol sydd ar gael i fynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni a thlodi tanwydd.

Bydd datblygu cynllun cyflenwi tai yn y sector preifat yn helpu i sicrhau bod y cyngor yn cyflawni ei rôl strategol o ran deall a cheisio mynd i'r afael â chyflwr tai lleol yn Sir Benfro.

Byddwn yn parhau i wella ansawdd a'r gwaith o reoli ein stoc dai ein hunain drwy ein cynllun busnes cyfrif refeniw tai sy'n cael ei adnewyddu'n flynyddol. Mae’r cynllun yn nodi ein hymrwymiadau o ran buddsoddi mewn cartrefi newydd, fodd bynnag, wrth fynd i’r afael ag ansawdd tai mae’n nodi ein dull buddsoddi wrth adfywio ein hystâd bresennol a sut rydym yn datblygu ein dull buddsoddi tuag at ddatgarboneiddio ein cartrefi er mwyn cyrraedd targedau a osodwyd gan y llywodraeth ar gyfer cartrefi cyngor. Mae’r penawdau cynnal a chadw a buddsoddi allweddol canlynol wedi’u nodi yn y strategaeth:

• Cynnal safonau ansawdd tai Cymru drwy fuddsoddi £28.1 miliwn dros y pum mlynedd nesaf i adnewyddu ceginau, gwresogi, trydan, ail-doi ac ailosod ystafelloedd ymolchi
• Paratoi ar gyfer cyflwyno WHQS2 sy’n debygol o osod gofynion ychwanegol megis datgarboneiddio.
• Buddsoddi yn ein stoc anrhaddodiadol/anodd eu trin drwy raglen fuddsoddi sy’n cynnwys mynd i’r afael â datgarboneiddio drwy’r Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio.
• Datblygu cynllun graddol ar gyfer y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio yn dilyn asesiad o'r stoc gyfan.

Er bod gennym wybodaeth dda am ein stoc dai ein hunain, mae datblygu rhaglen fanwl i gynnwys y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio yn gofyn am gynnal asesiad o'r stoc gyfan i sicrhau bod y rhaglen wedi'i chostio'n llawn ac wedi'i hasesu o ran risg gan ystyried targedau heriol y llywodraeth ar gyfer datgarboneiddio. Mae’r gwariant a’r capasiti cyflawni sydd eu hangen i gyflawni rhaglen ddatgarboneiddio yn sylweddol ac, yn absenoldeb cyllid ychwanegol, bydd yn effeithio ar gynlluniau gwariant gan gynnwys y potensial i leihau’r capasiti benthyca sydd ar gael i’w fuddsoddi mewn cartrefi newydd.

Mae ein cynllun busnes cynllun refeniw tai yn amlygu her y dyfodol o gyrraedd safonau diwygiedig safonau ansawdd tai Cymru ar ein stoc dai bresennol, gan gynnwys cyrraedd targedau datgarboneiddio a fydd hefyd yn berthnasol i’n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig sy’n gweithredu yn Sir Benfro. Yn yr un modd, mae sicrhau bod datblygiadau newydd yn parhau i fodloni safonau gofynion ansawdd datblygu Llywodraeth Cymru ac ystyried cyfleoedd i ddefnyddio dulliau adeiladu modern yn berthnasol ar draws y sector tai fforddiadwy. Bydd cyfleoedd i gydweithio i wneud y mwyaf o effeithlonrwydd a chost-effeithiolrwydd ein dulliau o fynd i’r afael â’r heriau hyn gan gynnwys rhannu arferion gorau wrth gyflwyno atebion technegol a chost-effeithiol yn ogystal â nodi cyfleoedd ar gyfer gweithredu strategaethau dulliau adeiladu modern. Felly byddwn yn sefydlu fforwm ar y cyd gyda'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig lle gallwn weithio gyda'n gilydd i sicrhau bod arferion gorau'n cael eu datblygu a'u darparu ar draws y gwaith o gynnal a chadw, rheoli a datblygu ein stoc dai.

Cyflawniadau allweddol

• Rydym wedi ariannu’r gwaith o recriwtio Swyddog Safonau Tai ychwanegol i gefnogi gwaith ym maes diogelu’r cyhoedd ac yn enwedig i gefnogi'r gwaith o ddarparu grantiau eiddo gwag
• Rydym wedi dyrannu cyllid cyfatebol o £298,554 tuag at raglen grant eiddo gwag
• Rydym wedi cynnal dau fforwm i landlordiaid yn ystod 2023 gan roi cyngor ac arweiniad ar amrywiaeth o faterion gan gynnwys rheoleiddio a safonau yn y sector.
• Rydym wedi sefydlu a darparu fforwm i asiantau gosod tai i helpu i wella safonau rheoli a chynnal a chadw trwy roi cyngor ac arweiniad
• Rhwng 1Ionawr 2022 a 31Rhagfyr 2022 fe wnaethom ymateb i 1,396 o geisiadau gwasanaeth i Ddiogelu'r Cyhoedd ynghylch cyflwr tai a materion tenantiaeth gan gynnwys mewn perthynas â thai amlfeddiannaeth, anheddau teulu sengl a rheoli tenantiaethau.

Ein camau gweithredu â blaenoriaeth

• B3.1    Gweithio i wella ein dealltwriaeth o dai sector preifat a’u cyflwr ar draws y sector perchen-feddianwyr a’r sector rhentu preifat.
• B3.2    Datblygu Cynllun Cyflenwi Tai Sector Preifat ar sail yr wybodaeth a gawn am gyflwr ein stoc tai sector preifat
• B3.3    Defnyddio ein capasiti i’r effaith orau wrth dargedu materion sy’n peri’r risg fwyaf, er enghraifft, wrth ddefnyddio ein pwerau statudol i orfodi safonau mewn tai rhent preifat gan gynnwys tai amlfeddiannaeth.
• B3.4    Ymgysylltu ag adfywio economaidd a chynlluniau buddsoddi sy’n deillio o gynlluniau creu lleoedd fel rhan o'n hymagwedd wedi'i thargedu at wella safonau a chynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy newydd.
• B3.5    Gwella ansawdd cyffredinol tai a chefnogi buddsoddiad mewn adfywio ardaloedd y sir drwy weithredu'r camau a nodir yng Nghynllun Gweithredu Tai Gwag 2021-25.
• B3.6    Parhau i ffocysu ein hadnoddau ar alluogi annibyniaeth a mynd i'r afael ag amodau tai'r rhai mwyaf agored i niwed drwy ddefnyddio grantiau a benthyciadau a nodir yn ein Polisi Cymorth Ariannol.
• B3.7    Parhau i wella ansawdd a rheolaeth ein stoc dai ein hunain drwy'r dulliau buddsoddi a amlinellir yn ein Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai a adnewyddir yn flynyddol
• B3.8    Rhannu arferion gorau gyda'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig lle gallwn weithio gyda’n gilydd i sicrhau bod arferion gorau’n cael eu datblygu a’u darparu ar draws y gwaith o gynnal a chadw, rheoli a datblygu ein stoc dai.

Heriau wrth gyflenwi

• Materion o ran capasiti o fewn ein gwasanaethau i ymateb i ymholiadau adweithiol tra hefyd yn gweithio'n rhagweithiol
• Diffyg cyllid gan Lywodraeth Cymru i fynd i’r afael â safonau gwael yn y sector preifat
• Risg o niferoedd ychwanegol o landlordiaid sector preifat yn dewis gadael y sector oherwydd trwyddedu, cofrestru neu rwymedigaethau eraill yn cael eu gosod ar eu heiddo
• Sicrhau bod camau gweithredu seiliedig ar le yn dod â’r partneriaethau a’r cyllid angenrheidiol ynghyd i’r eithaf
• Ansicrwydd ynghylch goblygiadau cyllid/cyllideb y gwaith datgarboneiddio sydd ei hangen ar ein stoc

Manylion y camau gweithredu

Gan ystyried natur lefel uchel y data sydd yn Arolwg Cyflwr Tai Cymru 2018 a’n rôl strategol o ran deall cyflwr tai yn ein hardal leol, byddwn yn ymchwilio i oblygiadau cost ac ariannu comisiynu Arolwg o Gyflwr Tai Sir Benfro gyfan. Byddai hyn yn cefnogi'r gwaith o ddatblygu ein strategaethau ar gyfer gwella ansawdd tai yn y sector preifat.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn rydym yn nodi cwmpas y cyllid sydd ar gael ar gyfer y canlynol:

B3.1.1  Cynnal gwerthusiad o opsiynau ar gyfer comisiynu Arolwg o Gyflwr Tai Sir Benfro (blwyddyn 1-2)

Er ein bod wedi datblygu Cynllun Gweithredu Eiddo Gwag nid oes gennym strategaeth gynhwysfawr sy'n seiliedig ar dystiolaeth ar gyfer mynd i'r afael ag amodau yn y sector preifat.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

B3.2.1  Datblygu Cynllun Tai Sector Preifat Sir Benfro (blwyddyn 2-3)

Mae capasiti cyfyngedig ein Tîm Diogelu’r Cyhoedd yn golygu bod yn rhaid i ni flaenoriaethu a thargedu ein hymyriadau tuag at fynd i’r afael â’r stoc fwyaf problemus. Mae’r dull hwn sy’n seiliedig ar risg yn sicrhau y gallwn fynd i’r afael ag amodau tai a phryderon ynghylch rheolaeth a chydymffurfiaeth reoleiddio yn y modd mwyaf effeithiol gan gynnwys drwy orfodi neu drwy roi arweiniad a chyngor. Fodd bynnag, gallwn ddefnyddio strategaethau tebyg wrth nodi aelwydydd agored i niwed ac aelwydydd eraill sydd fwyaf mewn perygl o fyw mewn tai gwael yn rhinwedd dangosyddion eraill gan gynnwys ar sail ardal gan ddefnyddio data amddifadedd a gwybodaeth am dderbyn budd-daliadau prawf modd ac ati. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau llwyddiannus i’n tenantiaid ein hunain a thenantiaid y sector preifat ar atal a mynd i’r afael â lleithder a chyddwysiad yn y cartref a gellir defnyddio’r enghreifftiau hyn yn ehangach i roi cyngor a chymorth.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

• B3.3.1 Cymryd ymagwedd sy’n seiliedig ar risg tuag at ddefnyddio ein pwerau gorfodi a rheoleiddio gan gynnwys tai amlfeddiannaeth neu lle mae arwyddion o lefelau uwch o amddifadedd drwy nodi aelwydydd penodol sydd angen cyngor a chymorth i wella amodau tai gwael. (Blwyddyn 1-2)
• B3.3.2 Defnyddio cyfleoedd i nodi'r aelwydydd mwyaf anghenus drwy ein gwaith partneriaeth ar draws iechyd a thai gan gynnwys drwy ein gwasanaethau grant cymorth tai a'r sector gwirfoddol. (Blwyddyn 1-3)
• B3.3.3 Datblygu cyhoeddusrwydd, gan gynnwys ar-lein, i godi ymwybyddiaeth o sut y gall tenantiaid yn y sector rhentu preifat gael cymorth gan y Gwasanaethau Tai/Diogelu'r Cyhoedd i fynd i'r afael ag amodau byw gwael. (Blwyddyn 1-2)
• B.3.3.4 Parhau i ddefnyddio'r Fforwm Landlordiaid fel llwybr y gallwn ei ddefnyddio i annog safonau eiddo a safonau rheoli uwch a helpu landlordiaid i gydymffurfio â gofynion rheoleiddiol a chyfreithiol trwy ddarparu arweiniad a chyngor.  (Blwyddyn 1-2)
• B.3.3.5 Datblygu gweithdrefnau i sicrhau y ceisir cyngor Diogelu'r Cyhoedd yn ystod y cam cyn ymgeisio ar gyfer gwneud addasiadau neu gynlluniau datblygu preswyl perthnasol eraill er mwyn sicrhau y bodlonir safonau priodol. (Blwyddyn 1-2)

Mae'r strategaeth dai wedi nodi bod cyfleoedd yn bodoli ar gyfer ymyriadau ar sail ardal ar gyfer buddsoddi mewn tai fforddiadwy newydd neu adfywio. Mae cyflwr tai yn chwarae rhan arwyddocaol yng nghanlyniadau iechyd a llesiant economaidd cymunedau a dylent fod yn sail i fuddsoddiad adfywio mewn canol trefi a dargedir. Byddwn hefyd yn parhau i hyrwyddo ein cynllun prydlesu sector preifat (Cynllun Lesio Cymru) sy’n galluogi’r awdurdod lleol i ymgymryd â'r gwaith o reoli eiddo rhent preifat ond hefyd i fuddsoddi mewn gwelliannau i safonau eiddo.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

B3.4.1  Sicrhau bod y gwaith o fynd i’r afael â chyflwr tai, gan gynnwys cyfleoedd i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd, yn cael ei ymgorffori mewn cynlluniau buddsoddi sy’n deillio o Creu Lleoedd neu gynlluniau adfywio eraill. (Blwyddyn 1-3)

Er y dylid adolygu’r camau gweithredu a nodir yn y Cynllun Gweithredu Eiddo Gwag a’u hymgorffori mewn unrhyw Strategaeth Tai Sector Preifat, byddwn yn parhau i gyflawni cynllun gweithredu 2021-25

Mae'r polisi Cymorth Ariannol yn nodi manylion cymhwysedd ar gyfer yr ystod lawn o gynlluniau benthyciadau a grantiau a weithredir gan y cyngor a'r ffordd o gael mynediad iddynt. Byddwn yn diweddaru'r polisi i sicrhau ei fod yn adlewyrchu unrhyw newidiadau i'r grantiau sydd ar gael neu ychwanegiadau i'r cynlluniau sydd ar gael. Byddwn hefyd yn ymgysylltu â’n partneriaid ym maes comisiynu iechyd i ymchwilio i gyfleoedd i gyd-ariannu grantiau a benthyciadau ataliol sy’n cefnogi annibyniaeth drwy fynd i’r afael â pheryglon yn y cartref.

Mae manylion y cynlluniau buddsoddi gan gynnwys y rhaglen fuddsoddi gyffredinol a'r cyllid cysylltiedig wedi'u nodi yng Nghynllun Busnes y Cynllun Refeniw Tai. Bydd y Gweithgor Cynllun Refeniw Tai yn  parhau i fonitro a gwerthuso cynnydd yn erbyn y cynlluniau buddsoddi a nodir yng Nghynllun Busnes y Cynllun Refeniw Tai a bydd y Cabinet a'r Cyngor Llawn yn monitro'r gyllideb a pherfformiad yn rheolaidd.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn gwneud y canlynol:

• 3.7.1    Parhau i sicrhau bod pob datblygiad tai fforddiadwy newydd yn bodloni safonau ansawdd datblygu Cymru gan gyfrannu at ansawdd cyffredinol tai yn Sir Benfro.
• 3.7.2    Trwy’r cynlluniau buddsoddi a nodir yn y Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai byddwn yn sicrhau ein bod yn cynnal ein stoc dai i fodloni SATC ac yn paratoi ar gyfer gweithredu SATC2

Rydym wedi ymrwymo i archwilio cyfleoedd ar gyfer gweithio mewn partneriaeth â'n cyd-ddarparwyr tai fforddiadwy i sicrhau ein bod yn gwneud y defnydd mwyaf o'n hadnoddau, arbenigedd a phrofiad a rennir wrth godi ansawdd tai er budd ein tenantiaid. Mae hyn yn arbennig o bwysig wrth ddatblygu dulliau gwerth gorau o gyrraedd targedau datgarboneiddio ynghyd â datblygu'r modelau gorau ar gyfer darparu cartrefi newydd drwy ddulliau adeiladu modern a dulliau o fodloni safonau ansawdd ar gyfer cartrefi newydd a chartrefi presennol. Mae'r heriau hyn yn rhoi cyfle da ar gyfer ffurfio partneriaethau agos rhwng y cyngor a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig Sir Benfro.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

3.8.1    Sefydlu Fforwm Technegol lle gall Gwasanaethau Tai Cyngor Sir Penfro a’n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ddatblygu a rhannu arferion gorau a gwerth gorau wrth ddarparu cartrefi o safon i’w preswylwyr

Blaenoriaeth 4 - Cefnogi Pobl I Fyw'n Annibynnol Am Fwy O Amser Yn Eu Cartrefi Eu Hunain

Beth mae'r dystiolaeth yn ei ddweud

 

‘……mae gan dai â chymorth a thai arbenigol rôl hollbwysig i'w chwarae wrth helpu aelwydydd sy'n agored i niwed i fyw'n annibynnol yn Sir Benfro…..’

 

‘Gall cymorth sy'n ymwneud â thai fod ar sawl ffurf yn ei ystyr ehangaf…..’

 

‘….mae elfen fawr o gymorth sy'n ymwneud â thai yn Sir Benfro wedi'i chyfeirio at fynd i'r afael â'r risg o ddigartrefedd a'i atal drwy ee ymyriadau mewn argyfwng….’

 

‘Yn Sir Benfro rydym yn ymgymryd â rhaglen sylweddol o ailfodelu ein cynlluniau tai gwarchod i'w codi i safonau mwy modern…’

 

‘….rydym yn dibynnu ar ein comisiynwyr yn y gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol i nodi'r anghenion llety……’

 

‘Efallai y bydd gan lawer o'r rhai sy'n cael cymorth o'r fath anghenion lluosog a gall y graddau a'r math o gymorth sydd ei angen amrywio.’

 

‘….mae angen i'r Strategaeth GCT a'r Cynllun Datblygu Lleol sydd ar y gweill gael eu halinio'n strategol’

 

‘mae pobl wedi oedi cyn ceisio cymorth yn ystod y pandemig a bellach mae ganddynt broblemau iechyd llawer mwy cymhleth’

 

‘……..galw cynyddol am addasiadau o ganlyniad i ddileu'r prawf modd ar gyfer addasiadau ar raddfa fach a chanolig….’

 

‘…….capasiti yn y sector adeiladu wedi achosi oedi pellach i'r broses ar gyfer cael amcangyfrifon a chwblhau gwaith….’

 

‘…..mae'n bwysig cydnabod goblygiadau cyllidebol ychwanegol poblogaeth hŷn Sir Benfro sy'n tyfu.’

 

‘……mae pwysau'n i'w deimlo o ran y galw am addasiadau i bobl anabl sy'n denantiaid cyngor….’

 

‘…….mae angen inni barhau i archwilio cyfleoedd ar gyfer defnyddio cyllidebau ar draws ein partneriaethau iechyd a gofal mewn ffordd greadigol …..’

 

Dadansoddiad cryno

Mae gan wasanaethau cymorth tai rôl hollbwysig i'w chwarae wrth alluogi mynediad i dai, atal colli tai a chefnogi pobl i barhau i fyw'n annibynnol oherwydd bregusrwydd newydd neu fregusrwydd sy'n bodoli eisoes. Gan gydnabod y gall ein hanghenion tai newid yn ystod ein hoes, mae gwasanaethau cymorth tai yn agwedd hollbwysig ar ymdrechion i atal digartrefedd, atal allgau cymdeithasol neu unigedd yn ogystal â chefnogi pobl i fyw'n annibynnol ac yn iach am gyfnod hwy. Felly mae gan wasanaethau cymorth tai rôl i’w chwarae o ran ymyriadau a all helpu i gynnal annibyniaeth ac atal yr angen am ymyriadau iechyd a gofal costus, yn ogystal â galluogi pobl i gael mynediad at dai na fyddent o bosibl yn gallu cadw eu hannibyniaeth heb y gefnogaeth honno. 

Gall cymorth cysylltiedig â thai yn ei ystyr ehangaf fodoli ar sawl ffurf, gan gynnwys gwasanaethau a all atal neu gefnogi pobl trwy argyfwng megis digartrefedd hyd at ddarparu addasiadau i gefnogi annibyniaeth. Er bod y llwybrau ariannu ar gyfer addasiadau a’r Grant Cymorth Tai yn amrywio, mae’r ddau ymyriad yn chwarae rhan wrth helpu i gynnal neu adennill tai addas.

Mae Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai (RCT) yn nodi’n benodol ein dull o sicrhau y darperir ystod o wasanaethau a gomisiynir ar y cyd, gan gynnwys ymyriadau tymor byr sy’n helpu i atal digartrefedd a gwasanaethau cymorth mwy cyffredinol sy’n ymwneud â thai sy’n cefnogi pobl i fyw’n annibynnol yn y gymuned. Felly, mewn rhai achosion mae’r cymorth fel y bo’r angen a ariennir gan y rhaglen cymorth tai yn ategu gwasanaethau cymorth statudol drwy gynnal annibyniaeth pobl ag anghenion arbenigol a allai fod angen rhyw fath o ofal preswyl fel arall, tra mewn achosion eraill gallai’r cymorth fod yn fyrdymor i atal digartrefedd. Yn y pen draw, dylai’r gwasanaethau leihau’r angen am ymyrraeth gostus gan wasanaethau cyhoeddus eraill gan gynnwys iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a chânt eu hadolygu’n gyfnodol i sicrhau, er enghraifft, ansawdd a gwerth am arian. Mae strategaeth y rhaglen cymorth tai yn cyd-fynd â'n cynllunio corfforaethol ehangach i sicrhau bod y rhaglen cymorth tai yn ein cefnogi i gyflawni ein huchelgeisiau cyffredinol ar gyfer ein sir, yn enwedig trwy ein cynllun corfforaethol. Mae Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai 2022–26 yn ceisio adeiladu ar y strategaeth ddigartrefedd a’i hategu ac mae’n ystyried ei chwe amcan allweddol.

Er mwyn deall yr angen am wasanaethau cymorth cysylltiedig â thai, rhaid i awdurdodau lleol gynnal asesiad cynhwysfawr o anghenion bob pedair blynedd a chynnal adolygiad llai manwl bob dwy flynedd. Cyhoeddwyd yr asesiad diweddaraf o anghenion y rhaglen cymorth tai, a gynhaliwyd gan Hugh Irwin Associates, ym mis Ionawr 2022 a llywiodd y gwaith o ddatblygu a llunio blaenoriaethau strategol Strategaeth y Rhaglen Cymorth Tai  2022-2026. Yn ogystal ag ymgysylltu ag adrannau'r cyngor, roedd yr asesiad o anghenion yn cynnwys ymgynghori ag amrywiaeth o randdeiliaid gan gynnwys partneriaid statudol megis iechyd a'r gwasanaeth prawf, partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig y cyngor yn ogystal â darparwyr cymorth a ariennir gan y grant cymorth tai. Cafodd yr asesiad ei lywio hefyd gan ystod eang o ddata gan gynnwys o asesiad llesiant yr awdurdod lleol, ystadegau digartrefedd a rhestrau aros, data anghenion gan ddarparwyr yn ogystal â data asesiad anghenion cynhwysfawr a gynhyrchwyd ar lefel ranbarthol gan gynnwys drwy Bartneriaeth Gofal Gorllewin Cymru ac mewn perthynas â Thrais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol. Nododd strategaeth y rhaglen cymorth tai bedwar blaenoriaeth allweddol:

• Blaenoriaeth Strategol 1 - Cryfhau gwasanaethau ymyrraeth gynnar ac atal a chymorth arbenigol i atal digartrefedd
• Blaenoriaeth Strategol 2 - Sicrhau bod pobl sy’n ddigartref neu dan fygythiad o ddigartrefedd yn cael mynediad i’r cartref cywir ar yr amser cywir ac yn y lle cywir, fel rhan o’n dull ailgartrefu cyflym
• Blaenoriaeth Strategol 3 - Cryfhau gwasanaethau cymorth tai ymhellach
• Blaenoriaeth Strategol 4 - Cydweithio i ddarparu cymorth cyfannol sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn gydag ymyriadau arbenigol effeithiol lle bo angen

Mae'r gwaith o weithredu strategaeth y grant cymorth tai yn cael ei oruchwylio gan y Bwrdd Cynllunio Cymorth Tai sy'n cyfarfod bob chwarter ac sy'n gyfrifol am gyflawni'r amcanion strategol yn ogystal â bod yn gyfrifol am yr adnoddau cysylltiedig a ddyrennir gan Lywodraeth Cymru o dan y rhaglen cymorth tai. O ran cyllid ar gyfer y rhaglen cymorth grant tai yn Sir Benfro, darparodd Llywodraeth Cymru ddyraniad dangosol o £3,738,664.79 ym mhob un o’r tair blynedd 2022-23, 2023-24 a 2024 – 2025.

Daw’r tabl isod o’r asesiad o anghenion ac mae’n nodi’r ystod eang o lety â chymorth a gwasanaethau cymorth fel y bo’r angen a’u darparwyr ar adeg yr asesiad:

 

ATEB

• Categori'r cleient: Gwasanaeth larwm gan gynnwys llety gwarchod/gofal ychwanegol
• Math o gymorth: Gwasanaethau larwm sefydlog
• Categori'r cleient: Pobl dros 55 oed
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

 

 CAIS

• Categori'r cleient: Camdefnyddio sylewddau
• Math o gymorth: Llety â sylweddau
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

 

Care in Hand

• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

 

Celtic Care

• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Elliots Hill

• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Cymdeithas Tai Teulu

• Categori'r cleient: Pobl dros 55 oed
• Math o gymorth: Llety â chymorth

 

Goleudy

• Categori'r cleient: Pobl â hanes o droseddu
• Math o gymorth: Llety â chymorth

 

Hafal

• Categori'r cleient: Pobl â phroblemau iechyd meddwl
• Math o gymorth: Llety â chymorth
• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Hafan Cymru

• Categori'r cleient: Merched sy'n cael eu cam-drin yn ddomestig
• Math o gymorth: Lloches i fenywod a gwasanaeth symud ymlaen
• Categori'r cleient: Teuluoedd
• Math o gymorth: Llety â chymorth

 

MIND

• Categori'r cleient: Pobl â phroblemau iechyd meddwl
• Math o gymorth: Llety â chymorth
• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Ymwelwyr cymunedol - Cyngor Sir Penfro

• Categori'r cleient: Cymorth cyffredinol
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Cymdeithas Gofal Sir Benfro

• Categori'r cleient: Cymorth cyffredinol
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen

 

Cyngor Sir Penfro

• Categori'r cleient: Iechyd meddwl/anableddau dysgu
• Math o gymorth: Llety cymorth

 

Pobl yn Gyntaf Sir Benfro

• Categori'r cleient: Pobl ag anableddau dysgu
• Math o gymorth: Cwrs symud ymlaen

 

Ieuenctid Sir Benfro

• Categori'r cleient: Pobl ifanc
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen
• Math o gymorth: Llety â chymorth

 

Gofal a chymorth pobl

• Categori'r cleient: Teuluoedd
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen
• Categori'r cleient: Pobl sy'n cael eu cam-drin yn ddomestig
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen
• Categori'r cleient: Pobl sydd mewn perygl o fod yn ddigartref
• Math o gymorth: Llety argyfwng

 

Cymdeithas Tai Wales and West

• Categori'r cleient: Pobl dros 55 oed
• Math o gymorth: Cymorth lle bo'r angen 

 

Gwneir atgyfeiriadau ar gyfer gwasanaethau cymorth fel y bo'r angen a llety â chymorth drwy wasanaeth porth y grant cymorth tai a ddatblygwyd i ddarparu modd o reoli atgyfeiriadau unigolion i wasanaethau priodol ond hefyd i sicrhau bod y broses yn effeithlon ar gyfer defnyddwyr gwasanaethau.

Mae strategaeth y rhaglen cymorth tai yn amlygu bod Gofal Cymdeithasol i Oedolion yn defnyddio cyllid grant cymorth tai yn Sir Benfro i ddarparu’r cymorth canlynol sy’n ymwneud â thai i gleientiaid gwasanaeth:

• Cymorth llety i bobl ag anabledd dysgu lle mae tîm gwaith cymdeithasol anableddau dysgu yn cynnal adolygiad blynyddol o'u cefnogaeth i ddefnyddwyr y gwasanaethau er mwyn sicrhau bod y cydbwysedd cywir rhwng cymorth grant tai a gwasanaethau gofal cymdeithasol i oedolion ar waith.
• Cymorth fel y bo'r angen ym maes iechyd meddwl arbenigol.  Mae gwaith yn mynd rhagddo i ddatblygu prosesau cam-i-lawr a gynlluniwyd i sicrhau bod y cymorth yn mynd i'r afael ag anghenion diffiniedig a'i fod yn gyfyngedig o ran amser. At hynny, mae gwasanaeth galw heibio yn cael ei ddatblygu i ddiwallu anghenion y rhai sydd angen cymorth iechyd meddwl arbenigol.

Er bod llawer o'r cymorth dwysaf a ddarperir drwy'r grant cymorth tai yn canolbwyntio ar ddigartrefedd, mae'r grant cymorth tai hefyd yn cefnogi unigolion sydd ag anghenion cymorth sy'n gysylltiedig â thai ond nad yw'r anghenion hynny'n canolbwyntio ar ddigartrefedd ond yn hytrach yn ymwneud yn fwy â chynnal annibyniaeth. Tai gwarchod yw un o’r mathau mwyaf cyffredin o dai cymorth lle gall preswylwyr gael cymorth gwasanaethau warden sy’n darparu cymorth lefel isel i’w helpu i barhau i fyw’n annibynnol. Yn Sir Benfro rydym yn cynnal rhaglen sylweddol o ailfodelu ein cynlluniau tai gwarchod i'w codi i safonau mwy modern wrth i ni gydnabod pwysigrwydd y math arbennig hwn o lety â chymorth wrth gefnogi anghenion ein poblogaeth sy'n heneiddio. Mae tai gofal ychwanegol yn enghraifft arall o fyw â chymorth i bobl hŷn sy’n darparu lefel fwy dwys o gymorth y gellir ei datblygu i ddiwallu anghenion amrywiol pobl hŷn wrth iddynt heneiddio. Mae hwn yn faes, wedi'i ategu gan dystiolaeth o'r asesiad o'r angen am dai arbenigol a llety ar gyfer pobl hŷn yng ngorllewin Cymru, a gynhaliwyd ar gyfer Partneriaeth Gofal Gorllewin Cymru, y byddwn yn edrych i'w ehangu yn Sir Benfro.

Mae’n bosibl y bydd gan lawer o bobl sy’n cael cymorth tai anghenion lluosog a gall y graddau a’r math o gymorth sydd ei angen amrywio gyda grant cymorth tai yn ariannu amrywiaeth o gymorth fel y bo’r angen, lloches llety â chymorth a gwasanaethau larwm. Mae’r asesiad o anghenion yn amlygu y derbyniwyd y nifer uchaf o atgyfeiriadau ar gyfer y grwpiau canlynol:

• Cefnogaeth generig / fel bo'r angen / peripatetig (gwasanaethau cymorth tenantiaeth sy'n cwmpasu ystod o anghenion defnyddwyr)
• Pobl â phroblemau iechyd meddwl
• Pobl dros 55 oed heb wasanaeth larwm
• Pobl â hanes o droseddu

Wrth ddangos yr ystod eang o anghenion a gefnogir drwy'r grant cymorth tai, mae’r tabl isod yn disgrifio’r math o anghenion a’r niferoedd a gyfeiriwyd rhwng mis Ionawr a mis Rhagfyr 2020:

math o anghenion	niferoedd a gyfeiriwyd rhwng mis Ionawr a mis Rhagfyr 2020
Cefnogaeth generig / fel bo'r angen / peripatetig (gwasanaethau cymorth tenantiaeth sy'n cwmpasu ystod o anghenion defnyddwyr)	979
Pobl â phroblemau iechyd meddwl	593
Pobl dros 55 oed (rhaid peidio â chynnwys gwasanaeth larwm)	216
Pobl â hanes o droseddu	160
Pobl ag anableddau corfforol a/neu synhwyraidd	134
Merched sy’n cael eu cam-drin yn ddomestig	95
Gwasanaethau larwm (gan gynnwys gwarchod / gofal ychwanegol)	86
Pobl ifanc ag anghenion cymorth (16-24)	82
Pobl â phroblemau alcohol	74
Pobl ag anableddau dysgu	62
Teuluoedd ag anghenion cymorth	58
Pobl â phroblemau camddefnyddio sylweddau	54
Pobl â salwch cronig (gan gynnwys HIV/Aids)	46
Teuluoedd rhiant sengl ag anghenion cymorth	36
Dynion sy’n cael eu cam-drin yn ddomestig	10
Pobl ag anhwylderau datblygiadol (hy awtistiaeth)	6
Pobl sengl ag anghenion cymorth nad ydynt wedi’u rhestru uchod (25-54)	3
Pobl ifanc sy'n gadael gofal	3
Pobl â statws ffoadur	1

 

Fodd bynnag, mae’n bwysig cydnabod y gall cymorth i helpu pobl i aros yn annibynnol fod ar sawl ffurf ac er bod elfen sylweddol o gymorth yn cael ei darparu drwy'r grant cymorth tai, mae trefniadau cymorth eraill ar waith drwy wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol neu, er enghraifft, drwy ofalwyr, sy'n hanfodol i helpu pobl i barhau i fyw gartref.

Ein dull gweithredu

At ddibenion y strategaeth dai felly, y flaenoriaeth allweddol o ran dull Sir Benfro o ymdrin â'r grant cymorth tai yw drwy gyflawni'r pedair blaenoriaeth a'r 12 cam gweithredu yn Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai 2022-26. Mae'n bwysig cydnabod bod nifer o'r camau gweithredu a'r gweithgareddau cysylltiedig yn canolbwyntio ar themâu sy'n ymwneud â chydweithio gwell â phartneriaid gan gynnwys Gofal Cymdeithasol i Oedolion a gwasanaethau'r GIG, er enghraifft, yn ymwneud â rhannu gwybodaeth a gwella mynediad at gymorth tîm iechyd meddwl.

Mae'r strategaeth yn amlygu'r angen am aliniad strategol rhwng strategaeth y grant cymorth tai a'r cynllun datblygu lleol sydd ar y gweill er mwyn sicrhau bod datblygiadau tai yn y dyfodol yn cynnwys digon o lety un ystafell wely i ddiwallu anghenion llety cleientiaid sydd angen cymorth cysylltiedig â thai ac sy'n ei dderbyn. Mae angen adlewyrchu hyn yn rhaglenni datblygu tai fforddiadwy'r cyngor a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ar draws anghenion llety tymor byr a llety tymor hir. Mae enghreifftiau'n amrywio o ddarparu llety i gefnogi anghenion tai hirdymor pobl ag anabledd dysgu i gefnogi anghenion llety mwy tymor byr i gefnogi dulliau atal digartrefedd. Yn yr un modd, mae angen inni ystyried yr anghenion tai a nodwyd yn yr asesiadau o'r angen am dai a gynhaliwyd, er enghraifft, drwy Bartneriaethau Gofal Gorllewin Cymru lle mae'n bosibl bod llawer o gleientiaid yn cael cymorth unigol gan ddarparwyr gofal cymdeithasol ond nad ydynt yn cael grant cymorth tai. Byddwn yn ystyried yr asesiadau allweddol hyn wrth gynllunio a chyflawni ein rhaglen tai fforddiadwy ar gyfer adeiladau newydd a chaffaeliadau er mwyn sicrhau bod datblygiadau newydd yn cefnogi anghenion iechyd a gofal ein cymunedau lleol ac yn cefnogi’r economi iechyd a gofal cymdeithasol ehangach. Felly bydd angen llywio'r rhaglen datblygu tai fforddiadwy drwy ymgysylltu â'r Bwrdd Cynllunio Cymorth Tai yn ogystal â'r Grŵp Llety Gofal Cymdeithasol i ddiwallu anghenion amrywiol pobl sy'n cael cymorth gan y grant cymorth tai a dulliau ariannu eraill. Nid yw’r Fforwm Darparwyr, a fu’n gweithredu fel llwyfan pwysig ar gyfer ymgysylltu rhwng comisiynwyr a darparwyr, wedi cyfarfod ers pandemig Covid-19 a’n nod yw ail-lansio cyfarfodydd fel llwybr pwysig i ddatblygu gwasanaethau o safon i ddiwallu ein hanghenion yn Sir Benfro.

Mae Asesiad Poblogaeth Gorllewin Cymru Partneriaeth Gofal Gorllewin Cymru (Mehefin 2022) yn darparu’r dadansoddiad strategol lefel uchel diweddaraf o anghenion gofal a chymorth preswylwyr ac anghenion cymorth gofalwyr ledled gorllewin Cymru ac mae’n dilyn yr asesiad blaenorol a gyhoeddwyd ym mis Mawrth 2017. Mae’n asesu i ba raddau y mae’r anghenion hynny’n cael eu diwallu ar hyn o bryd ac yn nodi lle mae angen gwelliant a datblygiad pellach i sicrhau bod unigolion yn cael y cymorth cywir ac yn gallu byw bywyd bodlon. Cynhaliwyd yr asesiad i fodloni gofynion newydd o dan Ran 2 o Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 (Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant). Mae adran 14A o’r Ddeddf yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol (ALlau) a Byrddau Iechyd Lleol (BILlau) gynnal asesiad ar y cyd o’r anghenion am ofal a chymorth, ac anghenion cymorth gofalwyr, yn ardal yr ALl.

Yn bwysig, at ddibenion y strategaeth dai, mae'r asesiad yn ffynhonnell bwysig ar gyfer nodi meysydd allweddol lle mae tai wedi'u nodi fel problem i drigolion a gofalwyr ag anghenion cymorth o dan bob maes o angen. Hefyd, at ddibenion asesu anghenion cymorth cyfoes sy’n ymwneud â thai, mae’r asesiad yn darparu dadansoddiad pwysig o effeithiau Covid-19 ac i ba raddau y mae hynny arwain at arwahanrwydd cymdeithasol eang, gyda goblygiadau parhaol ar iechyd meddwl pobl hŷn. Mae’r adroddiad hefyd yn amlygu bod pobl wedi oedi cyn ceisio cymorth yn ystod y pandemig a bellach mae ganddynt broblemau iechyd llawer mwy cymhleth.

Er ei bod yn amlwg bod elfen fawr o gymorth sy'n ymwneud â thai yn Sir Benfro wedi'i chyfeirio at fynd i'r afael â'r risg o ddigartrefedd a'i atal drwy ymyriadau mewn argyfwng, er enghraifft, mae hefyd yn dod ar ffurf amrywiaeth o gymorth arall sydd wedi'i gynllunio i gefnogi pobl i fyw'n annibynnol gartref yn hirach. Mae gwasanaeth larwm cymunedol Sir Benfro yn wasanaeth ffôn brys a chanddo nodweddion arbennig i weddu i bobl â nam ar eu golwg, pobl sy'n drwm eu clyw a phobl ag anableddau symudedd ac anableddau eraill. Mae'n galluogi unigolion i gael sylw cyflym mewn argyfwng. Gall Gwasanaethau Teleofal gynnwys synwyryddion amgylcheddol a diogelwch ychwanegol a all gefnogi pobl â rhai mathau o namau gwybyddol i aros gartref yn ddiogel, a gall gwasanaeth achubiaeth a theleofal ychwanegol ddarparu gwasanaethau tawelu meddwl gan gynnwys gwiriadau lles, neu fynediad at dîm ymateb rhag ofn y bydd argyfwng.

Mae Gwasanaeth Offer Cymunedol Sir Benfro, a ariennir ar y cyd gan Gyngor Sir Penfro a Bwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda, yn darparu ystod o offer gan gynnwys comodau, codwyr dodrefn a theclynnau codi i alluogi pobl i gynnal annibyniaeth gartref ac mae'r cyfarpar yn cael ei ddarparu am ddim am gyhyd ag y bo’n briodol.

Mae darparu addasiadau sy'n cefnogi unigolion i reoli neu dderbyn gofal yn eu cartrefi eu hunain yn fath arall pwysig o gymorth ar gyfer byw'n annibynnol. Grantiau Cyfleusterau i'r Anabl yw'r brif ffynhonnell cymorth i bobl anabl sy'n berchen-feddianwyr neu sy'n byw mewn llety rhent preifat sy'n darparu cyllid tuag at addasiadau bach, canolig neu fawr. Er y gall addasiadau llai gynnwys eitemau fel rheiliau gafael a rampiau, gall addasiadau mwy gynnwys gwaith mwy sylweddol gan gynnwys newidiadau i gynllun eiddo ac estyniadau. Yn gyffredinol, mae addasiadau ar raddfa ganolig yn cynnwys darparu lifftiau grisiau a chyfleusterau cawodydd cerdded i mewn.

Mae awdurdodau lleol o dan ddyletswydd statudol i ddarparu Grantiau Cyfleusterau i’r Anabl a darperir cymorth ariannol gan Lywodraeth Cymru drwy ddyraniad cyfalaf ac, yn y blynyddoedd diwethaf, y dyraniad Hwyluso ychwanegol i fodloni’r galw cynyddol am addasiadau yn sgil dileu’r prawf modd ar gyfer addasiadau ar raddfa fach a chanolig. Yn Sir Benfro rydym yn darparu grantiau a benthyciadau i gefnogi annibyniaeth drwy'r Gwasanaeth Grantiau a Benthyciadau Tai. Mae'r gwasanaeth yn delio ag ymholiadau gan aelodau o'r cyhoedd ac arbenigwyr iechyd a gofal ac yn gweinyddu ystod o grantiau a benthyciadau gorfodol a dewisol trwy Bolisi Cymorth Ariannol y cyngor.

Y gyllideb ar gyfer Grantiau Cyfleusterau i’r Anabl yn 2022/23 yw £750,000 gyda grant Hwyluso ychwanegol o £241,000 ac mae’r galw am y grant yn sylweddol uwch na’r gyllideb a ddyrannwyd. Roedd effaith Covid-19 ar gyflenwi Grantiau Cyfleusterau i'r Anabl yn sylweddol gydag ôl-groniad yn y galw a achoswyd gan effeithiau’r cyfyngiadau symud a gafodd effaith ddifrifol ar lwyth gwaith a chapasiti’r tîm grantiau sy’n gweinyddu’r system a therapyddion galwedigaethol yn cynnal asesiadau o’r addasiadau gofynnol. Yn yr un modd, roedd capasiti yn y sector adeiladu wedi oedi pellach i'r broses o gael amcangyfrifon a chwblhau gwaith. Ym mis Ebrill 2023, dileodd Llywodraeth Cymru y gofyniad prawf modd ar gyfer addasiadau bach a chanolig o lai na £10,000 ac er bod dyraniad cynyddol o gyllid Hwyluso i awdurdodau lleol helpu i fynd i’r afael â'r effaith, mae'r cynnydd yn y galw am grantiau bach a chanolig drwy Gymorth Dewisol i’r Anabl, er enghraifft, wedi bod yn sylweddol ac wedi rhagori ar y grant ychwanegol gyda gorwariant wedi’i nodi ar gyfer 2022/23 a phwysau ariannu disgwyliedig ar gyfer y dyfodol.

 

 Grantiau Cyfleusterau i’r Anabl yn 2022/23

• Cariwyd ymlaen o 21/22: £581,503
• Cymeradwywyd 2022/23: £1,167,259
• Talwyd 2022/23: £1,117,252
• Blaen ym rwymiad 2023/24: £1,231,490
• Gorwariant: -£126,076

Grant	Cyllideb 22/23
Grant LIC	£750,000
Hwyluso	£241,176
Cyfanswm	£991,176

 

Wrth ystyried effeithiau Covid-19 a chael gwared ar y prawf modd, mae hefyd yn bwysig cydnabod goblygiadau cyllidebol ychwanegol poblogaeth hŷn Sir Benfro sy'n tyfu, sy'n debygol o gyfrif am ran sylweddol o'r pwysau cynyddol ar gyllidebau o ran y Grant Cyfleusterau i'r Anabl gorfodol a dewisol yn y sir. Mae'r cyngor yn ystyried y goblygiadau cyllidebol ar gyfer y blynyddoedd i ddod ond nid yw'n glir ar hyn o bryd a fydd cyllid ychwanegol yn dod drwy ddyraniad cyllid Hwyluso Llywodraeth Cymru yn y dyfodol.

Ar yr un pryd, teimlir pwysau tebyg o ran y galw am addasiadau i'r anabl ar gyfer ein tenantiaid cyngor. Yn ystod 2022/23 gwnaethom 211 o addasiadau ar gyfer tenantiaid sy’n byw mewn cartrefi sy’n eiddo i’r cyngor gan wario cyfanswm o £900,000. Roedd y gwaith a wnaed yn amrywio o ddarparu canllawiau cydio i wneud addasiadau mwy i wneuthuriad yr eiddo. Mae’r un problemau o ran diffyg argaeledd contractwyr ynghyd â chapasiti mewnol wedi achosi oedi i’r amseroedd aros ar gyfer addasiadau i’n tenantiaid ein hunain gydag amseroedd aros cyfartalog ar gyfer addasiadau bach yn cynyddu o 127 diwrnod i 171 diwrnod yn 2022/23. Byddwn yn adolygu ac yn monitro'r amserlenni cyflawni ar gyfer addasiadau i'n tenantiaid a byddwn yn datblygu trefniadau caffael newydd a fframweithiau cytundebol gyda chontractwyr i sicrhau y gallwn gynyddu'r capasiti i wneud addasiadau yn gynt.

Rydym hefyd yn cydnabod y rôl ataliol bwysig y gall benthyciadau a grantiau gwella cartrefi ei chael drwy wneud gwaith sy’n goresgyn risg i iechyd neu ddiogelwch neu sy'n galluogi gwelliannau yn y cartref a all helpu i gynnal annibyniaeth am gyfnod hwy. Mae ein cynllun Benthyciad Gwella Cartrefi yn cael ei flaenoriaethu i berchnogion tai a landlordiaid a gall ddarparu benthyciadau o hyd at £35,000 i'w had-dalu dros hyd at 10 mlynedd ac mae wedi'i gynllunio i wneud yr eiddo'n gynnes, yn ddiogel ac yn saff. Yn yr un modd, gall y cynllun Benthyciadau Gydol Oes Dewisol gefnogi perchnogion tai sydd angen unioni peryglon Categori 1 ond na allant fodloni’r meini prawf cymhwyster ariannol ar gyfer Benthyciad Gwella Cartrefi. Mae’r cynllun Cymorth Ategol Iechyd a Thai yn fath o gymorth ariannol a all helpu i wneud y gwaith i dawelu pryderon iechyd y cyhoedd neu wneud gwaith brys arall sy’n diogelu iechyd a diogelwch y preswylydd. Mae pob un o'r mathau hyn o gymorth wedi'u cynllunio i alluogi ymyriadau sy'n helpu pobl i fyw'n ddiogel ac yn annibynnol yn hirach ac maent yn arfau ychwanegol pwysig sydd gan y cyngor i gefnogi'r flaenoriaeth allweddol hon. Yn anochel ddigon, cyllid yw'r her, ac yn absenoldeb grantiau a ariennir yn ganolog mae'r nifer sy'n manteisio ar gymorth benthyciad yn isel. Mae cymorth ariannol drwy’r cynllun Cymorth Ategol Iechyd a Thai yn dibynnu ar argaeledd cyllid priodol megis cyllid gofal integredig ac mae angen inni barhau i archwilio cyfleoedd ar gyfer defnyddio cyllidebau mewn ffordd greadigol ar draws ein partneriaethau iechyd a gofal, i gefnogi mentrau sy’n galluogi ein preswylwyr i fyw yn annibynnol yn hirach. Gan ystyried ein poblogaeth hŷn sy'n tyfu, mae'r potensial i ddatblygu gwasanaethau tasgmon y codir tâl amdanynt yn gyfle i drigolion hŷn helpu eu hunain drwy drefnu mân atgyweiriadau ac addasiadau gyda'r hyder o wybod bod y gwasanaeth yn cael ei gymeradwyo a'i gefnogi gan y cyngor.

Cyflawniadau allweddol

• Rydym wedi datblygu Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai 2022-26 i nodi ein dull o helpu pobl i fyw'n annibynnol yn y gymuned.
• Sefydlwyd hwb cymunedol mewn ymateb i bandemig ym mis Mawrth 2020 i roi cyngor a chymorth i aelwydydd agored i niwed yr oedd angen cymorth a chyngor arnynt yn ystod y cyfyngiadau symud.
• Sefydlwyd gwasanaeth porth fel un pwynt atgyfeirio ar gyfer rheoli atgyfeiriadau ar gyfer gwasanaethau cymorth a ariennir gan y grant cymorth tai i wella effeithlonrwydd y system a sicrhau bod y broses atgyfeirio yn canolbwyntio ar anghenion y defnyddiwr gwasanaeth.
• Ymdriniwyd â 2,698 o atgyfeiriadau ar gyfer gwasanaethau cymorth a ariennir gan y grant tai cymdeithasol rhwng mis Ionawr a mis Rhagfyr 2020
• Cymeradwywyd gwerth dros £1.1 miliwn o Grantiau Cyfleusterau i’r Anabl yn ystod 2022/23
• Gwnaed 211 o addasiadau yng nghartrefi ein tenantiaid yn 2022/23, gwerth cyfanswm o £900,000
• Rydym wedi dechrau adolygiad o'n cynllun warden tai gwarchod

Ein camau gweithredu â blaenoriaeth

• B4.1  Cyflenwi cynllun gweithredu (12 cam gweithredu a 50 o weithgareddau a nodir o dan y pedair blaenoriaeth) Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai 2022-26
• B4.2    Rhoi cymorth i bobl gynnal ac addasu eu cartrefi er mwyn eu helpu i barhau i fyw'n annibynnol        
• B4.3    Gwneud y mwyaf o fynediad i gartrefi sydd wedi'u haddasu'n briodol ar gyfer pobl ag anghenion arbenigol

Heriau wrth gyflenwi

• Mae dyraniad y grant tai â chymorth i Gyngor Sir Penfro yn isel o gymharu ag awdurdodau cyfagos sy’n effeithio ar allu gwasanaethau cymorth i fynd i’r afael â’r anghenion a nodwyd
• Lefelau uchel parhaus o ddigartrefedd a diffyg llety symud ymlaen, yn enwedig ar gyfer pobl sengl, gan greu galw parhaus sylweddol am wasanaethau cymorth cysylltiedig â thai
• Prinder staffio yn effeithio ar wasanaethau a ariennir gan y grant cymorth tai
• Effaith Covid-19 yn arwain at alw cynyddol am addasiadau yn ogystal â mwy o angen am gymorth cysylltiedig â thai.
• Gallu asiantaethau partner i ymgysylltu'n llawn â chleientiaid sy'n derbyn gwasanaethau cymorth cysylltiedig â thai
• Yn sgil dileu'r prawf modd ar gyfer addasiadau bach i ganolig bu cynnydd sylweddol yn y galw am Grant Cyfleusterau i’r Anabl ac mae hynny wedi rhoi mwy o bwysau ar y gyllideb
• Lefelau staffio yn effeithio ar amserlenni ar gyfer asesiadau therapi galwedigaethol a darparu Grantiau Cyfleusterau i'r Anabl
• Chwyddiant costau adeiladu yn effeithio ar gostau cyfartalog gwneud gwaith i gefnogi byw'n annibynnol trwy Grantiau Cyfleusterau i'r Anabl.

Manylion y camau gweithredu

Mae strategaeth y rhaglen cymorth tai wedi'i fframio dros gyfnod o 4 blynedd a bydd y gwaith o'i weithredu'n llwyddiannus yn gofyn am gydweithrediad ac ymrwymiad ystod eang o bartneriaid a rhanddeiliaid i'w chyflenwi, ond hefyd i'w monitro ac adolygu ei chynnydd. Mae 12 o gamau gweithredu a 50 o weithgareddau wedi'u nodi o fewn y pedair blaenoriaeth a ddisgrifir yn y cynllun gweithredu, a bydd y Bwrdd Cynllunio Cymorth Tai yn goruchwylio'r broses o'u rhoi ar waith. Ochr yn ochr â chyflawni’r cynllun gweithredu byddwn yn parhau i geisio sicrhau cydraddoldeb ag awdurdodau lleol cyfagos mewn perthynas â dyraniad Grant Tai â Chymorth i Sir Benfro.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

• B4.1.1 Cyflwyno cynllun gweithredu strategaeth y rhaglen cymorth tai a sicrhau ei bod yn cael ei monitro'n barhaus drwy gyfarfodydd chwarterol y Bwrdd Cynllunio Cymorth Tai.
• B4.1.2 Cynnal adolygiad canolbwynt ffurfiol o strategaeth y rhaglen cymorth tai yn ystod 2024.
• B4.1.3 Sicrhau bod aliniad strategol rhwng strategaeth y rhaglen cymorth tai a'r polisïau tai sydd wedi'u cynnwys yn y cynllun datblygu lleol sy'n cael ei ddatblygu 

 Byddwn yn parhau i ddatblygu, darparu a hyrwyddo gwasanaethau sy'n cefnogi pobl i barhau i fyw gartref cyhyd â phosibl trwy ddarparu addasiadau a hefyd trwy ddarparu cymorth ariannol ataliol.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

• B4.2.1 Sicrhau bod addasiadau i’r anabl yn cael eu darparu’n effeithlon ac yn effeithiol ar draws pob deiliadaeth.
• B4.2.2  Pennu targedau ar gyfer gwella'r amserlenni ar gyfer grantiau cyfleusterau i'r anabl o'r ymchwiliad cyntaf hyd at gyflawni addasiadau ar draws pob deiliadaeth.
• B4.2.3 Ymgysylltu â phartneriaid ar draws iechyd a gofal cymdeithasol i archwilio’r opsiynau ar gyfer sicrhau cyfraniadau cyllidebol i gefnogi grantiau ataliol a benthyciadau a ddarperir drwy’r polisi cymorth ariannol.
• B4.2.4 Cynnal astudiaeth ddichonoldeb ar ehangu gwasanaethau tasgmon y codir tâl amdanynt yn Sir Benfro gan ystyried potensial darpariaeth fewnol a rôl bosibl partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig lleol/gwasanaeth gofal a thrwsio.
• B4.2.5 Ymgysylltu ag awdurdodau eraill yng Nghymru i ganfod effaith cael gwared ar y prawf modd ar gyfer addasiadau bach a chanolig er mwyn llywio trafodaethau gyda Llywodraeth Cymru ar lefelau cyllid ar gyfer grantiau cyfleusterau i’r anabl.

Er mwyn cyflawni yn erbyn y cam hwn byddwn yn:

• B4.3.1  Datblygu cofrestr o gartrefi hygyrch i integreiddio â Chofrestr Tai Cartrefi Dewisedig i sicrhau bod cartrefi sydd wedi'u haddasu yn cael eu rhoi i'r aelwydydd sydd â'r angen mwyaf am yr addasiadau. (Blwyddyn 1)
• B4.3.2  Cynnal astudiaeth ddichonoldeb ar greu Tŷ Arddangos sy'n ymgorffori ystod o addasiadau a systemau teleofal i hyrwyddo'r opsiynau sydd ar gael i bobl ag anghenion arbenigol gan gynnwys pobl hŷn. (Blwyddyn 1-2)
• B4.3.3  Adolygu a diweddaru cyngor ac arweiniad yn rheolaidd ar wefan y cyngor i sicrhau ei fod yn helpu pobl i gael mynediad at gymorth priodol i barhau i fyw'n annibynnol. (Blwyddyn 1-3)
• B4.3.4  Gan ystyried y boblogaeth sy'n heneiddio yn Sir Benfro, sicrhau bod yr angen am lety gwarchod ychwanegol a gofal ychwanegol yn cael ei ddeall a'i gyfrif yn y flaenraglen ddatblygu (Blwyddyn 1-2)

Blaenoriaeth 5 - Lleihau Allyriadau Carbon A Mynd I'r Afael  Thlodi Tanwydd

Beth mae'r dystiolaeth yn ei ddweud

‘Bydd mynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni stoc dai'r sector preifat yn hanfodol i gyflawni targedau cenedlaethol ar gyfer lleihau allyriadau carbon…..’

‘…..mae cyfran sylweddol o'r tai wedi'u hadeiladu cyn 1919, ac mae cyflawni targedau a osodwyd yn genedlaethol ar gyfer datgarboneiddio yn fwy heriol oherwydd y lefelau tebygol o effeithlonrwydd ynni gwael….’

‘….Gyda 32% o'r stoc dai yng Nghymru wedi'i hadeiladu cyn 1919, mae effeithlonrwydd thermol y stoc dai yng Nghymru ymhlith yr isaf yn y DU ac Ewrop.’

‘……mae diffyg data yn adlewyrchu diffyg ehangach o wybodaeth am gyflwr ac effeithlonrwydd ynni tai sector preifat ar lefel leol …’

‘. ..…..angen i'r cyngor ymateb i'r her sylweddol a osodwyd gan Lywodraeth Cymru i'r holl dai cymdeithasol gyrraedd safonau effeithlonrwydd thermol EPC A erbyn 2033…..’

‘……rydym eisoes yn gweithio i dargedu safonau ar gyfer anheddau newydd o dan Ofyniad Ansawdd Datblygu Cymru …..’

‘……her tlodi tanwydd sy'n gysylltiedig ag effeithlonrwydd ynni gwael a chostau gwresogi sy'n effeithio fwyaf ar iechyd a llesiant ein trigolion….’

‘…..rhagwelodd astudiaeth y gallai hyd at 45% (614,000) o aelwydydd fod mewn tlodi tanwydd yn dilyn y cynnydd yn y cap pris ym mis Ebrill 2022…..’

‘……mae’r her o fynd i’r afael ag allyriadau carbon a lleihau tlodi tanwydd yn Sir Benfro yn un angenrheidiol, ond mae’n sylweddol ac amlochrog’

‘mae'r wybodaeth yn anghyflawn ac ar hyn o bryd yn annigonol i nodi llwybr clir wedi'i gostio i gyflawni targedau datgarboneiddio drwy'r Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio’

‘…..anawsterau gyda gallu'r sector adeiladu yn lleol i ymateb i brosesau caffael a thendro……’

‘…….felly mae'r her o ran lleihau allyriadau carbon a mynd i'r afael â thlodi tanwydd yn Sir Benfro yn bodoli ar sawl lefel……’

 

Dadansoddiad cryno

Mae’r ystyriaethau strategol ar gyfer y strategaeth dai o dan y flaenoriaeth hon yn ddeublyg yn yr ystyr eu bod yn ceisio ymateb i’r her a gyflwynir i’r sector tai wrth gyfrannu at leihau allyriadau carbon tra hefyd yn ceisio mynd i’r afael ag effaith tlodi tanwydd ar drigolion lleol ar draws stoc eiddo'r cyngor a'r sector preifat fel ei gilydd.

Adlewyrchir arwyddocâd newid yn yr hinsawdd mewn dulliau polisi rhyngwladol a chenedlaethol, yn enwedig yn dilyn y Ddeddf Newid yn yr Hinsawdd, gyda llywodraeth y DU yn cyhoeddi ymrwymiad i gyflawni gostyngiad o 78% mewn allyriadau carbon erbyn 2035 a Llywodraeth Cymru yn targedu cyflawni 89% erbyn 2040 ac allyriadau carbon sero net erbyn 2050. Roedd deddfwriaeth benodol yn targedu rhwymedigaethau effeithlonrwydd ynni yn cynnwys Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 sy’n adeiladu ar Ddeddf Arbed Ynni yn y Cartref 1995 a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol adrodd ar eu cynnydd o ran gwella effeithlonrwydd ynni llety preswyl yn eu hardaloedd a nodi mesurau pellach y gellid eu cymryd. Mae'n gosod dyletswydd ar y Llywodraeth i leihau allyriadau carbon.

Cyhoeddodd Cyngor Sir Penfro Argyfwng Hinsawdd ym mis Mai 2019 yn dilyn yr enghraifft a osodwyd gan Lywodraeth Cymru ac ymrwymodd i gefnogi taith Sir Benfro i garbon sero net erbyn 2050 drwy ddatblygu’r ‘Cynllun Gweithredu tuag at ddod yn Awdurdod Carbon Sero-net erbyn 2030’. Mae tai yn faes allweddol o ran cyfrannu at gyrraedd y targed.

Mae ein Cynllun Llesiant 2023-2028 yn cynnwys yr amcanion canlynol sy’n cysylltu’n uniongyrchol â newid yn yr hinsawdd ac effeithiau tlodi tanwydd ar drigolion lleol.

• A3 Byddwn yn galluogi'r gwaith o ddarparu cartrefi sy’n fforddiadwy, sydd ar gael, y gellir eu haddasu ac sy'n defnyddio ynni'n effeithlon.
• A5 Byddwn yn hybu ac yn cefnogi mentrau i ddatgarboneiddio, rheoli’r broses o ymaddasu i newid hinsawdd a mynd i’r afael â’r argyfwng natur.

Mae blaenoriaethau strategol Cyngor Sir Penfro yn cyd-fynd â'r cynllun llesiant trosfwaol ar gyfer Sir Benfro ac yn cyfrannu ato. Mae Amcanion Llesiant Bwrdd Gwasanaethau Cyhoeddus Sir Benfro, a gyhoeddwyd ym mis Mai 2023, yn cynnwys ymrwymiadau allweddol yn ymwneud â newid yn yr hinsawdd:

• Cefnogi twf, swyddi a ffyniant a galluogi newid i economi gwyrddach a mwy cynaliadwy
• Gweithio gyda’n cymunedau i leihau anghydraddoldebau a gwella llesiant
• Hyrwyddo a chefnogi mentrau i gyflawni datgarboneiddio, rheoli ymaddasu i’r newid hinsawdd a mynd i’r afael â’r argyfwng ym myd natur

Mae Rhaglen Weinyddu'r Cabinet yn cynnwys ymrwymiad i uchelgeisiau sero net Sir Benfro ac mae'n cynnwys blaenoriaeth tai sy'n canolbwyntio ar ddatgarboneiddio ein stoc dai ein hunain yn ogystal â chefnogi deiliaid tai preifat i wella effeithlonrwydd ynni eu cartrefi. Mae hyn yn adlewyrchu'r angen i'r cyngor ymateb i'r her sylweddol a osodwyd gan Lywodraeth Cymru i'r holl dai cymdeithasol gyrraedd safonau effeithlonrwydd thermol EPC C erbyn 2029 a chael llwybrau ynni targed a chynllun cynhesrwydd fforddiadwy erbyn 2026 tra hefyd yn tynnu sylw at yr angen i ystyried y dull o fynd i'r afael â safonau effeithlonrwydd ynni yn y sector preifat lle nad oes targedau penodol wedi'u pennu. Fel yr amlygwyd yn ein cynllun corfforaethol, ni fyddwn yn cyflawni ein huchelgeisiau o ran newid yn yr hinsawdd oni bai ein bod yn gwella effeithlonrwydd ynni tai yn gyffredinol, gan fod 38% o'r trydan a ddefnyddir yn y DU gan ddefnyddwyr domestig.

Ochr yn ochr ag ymdrechion i wella effeithlonrwydd ynni tai ledled Sir Benfro felly, mae angen inni hefyd fynd i’r afael ag ôl troed carbon yr holl dai yn Sir Benfro. Un o amcanion allweddol SATC 2 diwygiedig yw gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi cymdeithasol yng Nghymru er mwyn sicrhau fforddiadwyedd a lleihau tlodi tanwydd, yn ogystal â gwella perfformiad amgylcheddol cartrefi. Drwy amrywiaeth o fesurau technoleg carbon isel, ôl-ffitio a gwelliannau, mae'r safon yn cynnig y dylai pob cartref cymdeithasol gyrraedd y sgôr tystysgrif perfformiad ynni uchaf. Ochr yn ochr â mwy o effeithlonrwydd ynni, un o elfennau allweddol y safon arfaethedig yw lleihau allyriadau carbon o gartrefi. Er bod y safonau hyn yn canolbwyntio ar y dull o ymdrin â’r stoc bresennol o dai cymdeithasol, rydym eisoes yn gweithio i dargedu safonau ar gyfer anheddau newydd o dan ofyniad ansawdd datblygu Cymru sy’n berthnasol i dai cymdeithasol a ddatblygwyd gyda grant tai cymdeithasol gan y cyngor a’n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Mae'r holl dai cymdeithasol newydd a fforddiadwy, sy'n cael eu hadeiladu trwy ein cynlluniau datblygu rhaglen gan ddefnyddio'r grant tai cymdeithasol, yn cael eu hadeiladu i safonau diweddaraf gofynion ansawdd datblygu Cymru ac nid ydynt yn cynnwys systemau gwresogi tanwydd ffosil. Bydd yn bwysig bod y gwaith o ddysgu o weithrediad, cynnal a chadw ac effeithlonrwydd systemau gwresogi newydd yn cael ei gynnwys yn natblygiad ein Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. 

Mae Bargen Ddinesig Bae Abertawe wedi sefydlu prosiect gyda’r nod o ddatblygu dull ‘Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer’ gyda’r nod o ymchwilio i integreiddio dylunio ynni effeithlon a thechnolegau adnewyddadwy mewn adeiladau newydd a’r stoc dai bresennol ar draws yr holl ddeiliadaethau tai. Mae Cyngor Sir Penfro yn bartner ar y rhaglen Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer a’r gobaith yw y bydd adnoddau ychwanegol a chapasiti’r gadwyn gyflenwi yn cael eu defnyddio. Mae’r Fargen Ddinesig yn cael ei hariannu, yn amodol ar gymeradwyo achosion busnes prosiect, gan Lywodraeth Cymru, Llywodraeth y DU, y sector cyhoeddus a’r sector preifat. Nod prosiect Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer yw profi’r cysyniad yn y sector cyhoeddus ar raddfa gymharol fach gyda’r bwriad wedyn o gynyddu gweithgarwch mewn sectorau eraill ar draws Dinas-ranbarth eang Bae Abertawe. Bydd y prosiect yn cael ei gysylltu â rhaglenni gwella tai eraill i optimeiddio effeithlonrwydd y ddarpariaeth gan gynnwys Y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio, sy’n rhan o’r Rhaglen Tai Arloesol, a fydd yn lleihau ôl troed carbon tai cymdeithasol presennol yng Nghymru.

Mae hefyd yn bwysig cyfeirio at Gynllun Ynni Lleol Sir Benfro, a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2022, sy'n nodi gweledigaeth ar gyfer sut y gallai system ynni di-garbon edrych yn 2050, ac sy'n disgrifio camau gweithredu allweddol ar unwaith i'r cyngor gefnogi ein taith. Er nad yw’n strategaeth allyriadau carbon yn benodol ar gyfer y sector tai, mae’n gosod gweledigaeth ar gyfer system ynni Sir Benfro yn y dyfodol i gyflawni system ynni sero-net erbyn 2050. Mae hefyd yn nodi nifer o feysydd lle gall cydweithrediad rhwng y cyngor, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac asiantaethau eraill sy'n gysylltiedig â'r cynllun ynni lleol helpu i gyflawni amcanion y cynllun ar gyfer Sir Benfro. Yn bwysig, mae’n amlygu y bydd angen ymyriadau carbon isel ar raddfa fawr ar draws y sector tai, yn ogystal â chludiant a chyflenwad ynni, er mwyn trawsnewid system ynni Sir Benfro yn llwyr erbyn 2050.

Er bod lleihau carbon yn darged yn bennaf ar gyfer mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd, her tlodi tanwydd sy'n gysylltiedig ag effeithlonrwydd ynni gwael a chostau gwresogi sy'n effeithio fwyaf ar iechyd a llesiant ein trigolion. Mae tlodi tanwydd yn codi pan nad yw aelwyd yn gallu fforddio gwresogi ei gartref i safon ddigonol neu’n byw mewn cartref ag inswleiddio neu wres annigonol. Gall yr effeithiau fod yn bellgyrhaeddol a hirhoedlog gan gynnwys cynnydd mewn afiechydon anadlol a mathau eraill o salwch, yn enwedig ymhlith plant a’r henoed gyda phwysau cysylltiedig ar y GIG a'r gwasanaethau cymdeithasol i ymateb i’r problemau meddygol. Mae tlodi tanwydd yn cyfrannu at lefelau uwch o ddyled, pryder cymdeithasol ac unigedd a straen seicolegol ac amcangyfrifir ei fod yn cyfrannu at 27,000 o farwolaethau ychwanegol y gaeaf bob blwyddyn ledled Cymru a Lloegr.  Roedd yr Amcangyfrifon Tlodi Tanwydd wedi’u Modelu ar gyfer Cymru, a gynhyrchwyd gan Lywodraeth Cymru ym mis Hydref 2021, yn amcangyfrif bod 196,000 o aelwydydd yng Nghymru yn byw mewn tlodi tanwydd, sy’n cyfateb i 14% o aelwydydd. Amcangyfrifwyd bod 153,000 o aelwydydd eraill mewn perygl o dlodi tanwydd, sy’n cyfateb i 11% o aelwydydd. Gan gymryd amcangyfrifon tlodi tanwydd wedi’u modelu ar gyfer 2021, a’u hadolygu gan ddefnyddio prisiau tanwydd (trydan, nwy o’r prif gyflenwad, ac olew gwresogi) o 1 Ebrill 2022, a chan gymryd bod pob cartref ar y cap pris, rhagwelodd yr astudiaeth y gallai hyd at 45% (614,000) o aelwydydd fod mewn tlodi tanwydd yn dilyn y cynnydd yn y cap pris ym mis Ebrill 2022.

Mae’n amlwg, felly, fod yr her o fynd i’r afael ag allyriadau carbon a lleihau tlodi tanwydd yn sir Benfro yn un angenrheidiol, ond yn un sylweddol ac amlochrog. Mae gennym heriau penodol i fynd i’r afael â hwy o ran ein stoc o 5,700 o gartrefi ond gallwn fuddsoddi’n uniongyrchol mewn gwelliannau o fewn cyfyngiadau ein rhaglen gyfalaf flynyddol tra bod ein cyrhaeddiad a’n gallu i sicrhau newid yn llai sicr o fewn y sector preifat. Mae'n amlwg, fodd bynnag, y bydd cyflawni dyheadau heriol Llywodraeth Cymru ar gyfer gwella effeithlonrwydd ynni a datgarboneiddio ar draws yr holl dai yn gofyn am fuddsoddiad sylweddol y tu hwnt i'r lefelau presennol ar draws y ddau sector.

O ran ein stoc dai ein hunain, rydym yn elwa o gael data o ansawdd gwell ar y lefelau presennol o effeithlonrwydd ynni ond mae'r wybodaeth yn anghyflawn ac ar hyn o bryd yn annigonol i nodi llwybr clir wedi'i gostio i gyflawni targedau datgarboneiddio drwy'r Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. Yn yr un modd, mae llawer o’r dechnoleg sy’n gysylltiedig â systemau newydd a fyddai’n rhan o unrhyw raglen ôl-osod yn gymharol newydd a heb ei phrofi ac mae hynny’n creu risgiau o ran rhaglennu cynnal a chadw parhaus ac mae angen inni ddeall yr effeithiau ar denantiaid. At hynny, disgwylir i gostau Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio fod yn sylweddol ac mae angen i ni ddeall effeithiau posibl unrhyw Raglen Datgarboneiddio ar ein huchelgeisiau cyffredinol yng nghyswllt cynllun busnes y cyfrif refeniw tai. Mae gennym hefyd nifer sylweddol o eiddo anodd eu trin sy'n cynnwys mathau o adeiladu ansafonol sy'n aneffeithlon o ran ynni ond sydd hefyd yn cyflwyno heriau penodol o ran dod â lefelau effeithlonrwydd ynni i fyny i safonau'r targed. Er bod ein stoc dai bresennol yn bodloni SATC presennol mae'n rhaid i ni gynllunio ar gyfer buddsoddiad sylweddol i gynnal y safon honno tra'n aros am y disgwyliadau ychwanegol a ddaw i'r amlwg o gyhoeddi SATC2. Mae angen inni gofio’r ffaith bod pwysau chwyddiant yn y sector adeiladu yn parhau i gael effaith amlwg ar adeiladu a chostau cynnal a chadw adeiladau ac felly’n lleihau cyrhaeddiad cyllidebau gwella cyfalaf. Yn yr un modd, rydym wedi cael anawsterau o ran capasiti'r sector adeiladu lleol i ymateb i brosesau caffael a thendro sy’n effeithio ar ein rhaglenni presennol ond a fydd sicr yn effeithio ar unrhyw fuddsoddiad ychwanegol sylweddol drwy raglenni ôl-osod yn y dyfodol.

Yn absenoldeb data ar lefel sirol ar gyflwr ac effeithlonrwydd ynni stoc dai'r sector preifat, prin yw'r wybodaeth sydd gennym ar gyfer datblygu cyngor a strategaethau buddsoddi ar gyfer y mwyafrif o gartrefi yn Sir Benfro. Mae’n wir i ddweud, fodd bynnag, bod nifer fawr o gartrefi yn Sir Benfro wedi’u hadeiladu cyn 1919 ac mae'n debygol iawn eu bod wedi’u hinswleiddio’n wael. Mae eiddo o’r fath yn cael effaith negyddol ddeuol gan eu bod yn fwy tebygol o gynnwys aelwydydd sy’n dlawd o ran tanwydd ond maent yn cael mwy o effaith ar newid yn yr hinsawdd gan fod angen mwy o wres arnynt i’w cadw’n gynnes gan ddefnyddio mwy o danwydd sy’n cynhyrchu carbon.

Ochr yn ochr â thargedau Llywodraeth Cymru ar gyfer mynd i’r afael ag effeithlonrwydd ynni'r stoc rhent cymdeithasol, mae wedi pennu targedau penodol ar gyfer mynd i’r afael â phroblem ehangach aelwydydd mewn tlodi tanwydd drwy osod targedau heriol ychwanegol i’w cyflawni erbyn 2035.

• Nid amcangyfrifir bod unrhyw aelwydydd yn byw mewn tlodi tanwydd difrifol neu barhaus cyn belled ag y bo'n rhesymol ymarferol;  
• Amcangyfrifir nad yw mwy na 5% o aelwydydd yn byw mewn tlodi tanwydd ar unrhyw un adeg cyn belled ag y bo'n rhesymol ymarferol; 
• Bydd nifer yr holl aelwydydd sydd “mewn perygl” o ddisgyn i dlodi tanwydd yn fwy na haneru yn seiliedig ar amcangyfrif 2018.

Yn amlwg, cam cyntaf pwysig wrth fynd i’r afael â’r targed fydd nodi aelwydydd sy’n debygol o fod mewn tlodi tanwydd ac mae Llywodraeth Cymru wedi nodi nifer o feini prawf a fydd yn cael eu defnyddio i nodi aelwydydd mewn perygl, blaenoriaethu ymyriadau a mynd i’r afael â’r achos. Mae'r ymagwedd yn cynnwys ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i ddefnyddio'i dylanwad i sicrhau bod Llywodraeth y DU, y Rheoleiddiwr Ynni a chwmnïau ynni yn ystyried ac yn diwallu anghenion pobl sy’n byw yng Nghymru. 

Er mai cyfyngedig fu'r cyllid gan y llywodraeth a gyfeiriwyd at awdurdodau lleol yng Nghymru i fynd i'r afael â her tlodi tanwydd, yr ymagwedd fu dibynnu ar rwymedigaethau a roddir ar y cwmnïau ynni i ariannu a gweithredu mentrau arbed ynni ar gyfer aelwydydd incwm isel a diamddiffyn.  Mae cynllun cymhwysedd hyblyg ECO (ECO4 Flex) yn rhan o gynllun effeithlonrwydd ynni'r llywodraeth, Rhwymedigaeth Cwmnïau Ynni 4 (ECO4). Gall awdurdodau lleol wirfoddoli i gymryd rhan yn ECO4 Flex i nodi aelwydydd cymwys (cartrefi perchen-feddianwyr a chartrefi rhentu preifat) nad ydynt yn cael budd-dal sy'n dibynnu ar brawf modd, ond sy’n bodloni’r meini prawf cymhwysedd. Mae Sir Benfro yn awdurdod lleol sy'n cymryd rhan yn y cynllun ac mae'n nodi ac yn dilysu aelwydydd a allai fod yn gymwys a all wedyn dderbyn mesurau effeithlonrwydd ynni a gwresogi. Mae'r mesurau effeithlonrwydd ynni y caniateir eu gosod mewn cartref cymwys yn cael eu pennu gan y cwmni gosod neu gynhyrchydd arweiniol a rhaid iddynt fod o fewn cylch gorchwyl y cynllun cyffredinol.  Mae enghreifftiau o'r mesurau y gellir eu gosod yn cynnwys pympiau gwres ffynhonnell aer, paneli solar ffotofoltäig, a'r gwahanol fathau o inswleiddio (e.e., llofft, wal allanol, wal fewnol, a llawr).

Cynllun ynni arall sydd ar gael i drigolion Sir Benfro ac a weithredir o dan raglen Cartrefi Clyd Llywodraeth Cymru yw cynllun Nyth sy’n darparu cyllid ar gyfer gwelliannau effeithlonrwydd ynni i aelwydydd incwm isel a’r rhai sy’n byw mewn cymunedau difreintiedig ledled Cymru. Mae’n cefnogi ymrwymiadau Llywodraeth Cymru i leihau’r newid yn yr hinsawdd, helpu i ddileu tlodi tanwydd a hybu datblygiad economaidd ac adfywio yng Nghymru. Mae'r cynllun yn ystyried ymagwedd tŷ cyfan at welliannau effeithlonrwydd ynni cartref. Mae hyn yn helpu i fynd i'r afael â chartrefi anos eu trin lle mae effaith tlodi tanwydd yn dueddol o fod yn fwyaf difrifol. Mae cynllun Nyth yn cynnig amrywiaeth o gyngor diduedd am ddim ac, yn amodol ar gymhwysedd, pecyn o welliannau effeithlonrwydd ynni cartref am ddim fel boeler newydd, gwres canolog, inswleiddio, paneli solar neu bwmp gwres. Mae'r cynllun ar gael i berchnogion tai a thenantiaid y sector preifat ac mae ar gael i aelwydydd sy'n derbyn budd-daliadau prawf modd neu lle mae rhywun yn y cartref yn bodloni'r meini prawf iechyd.

Ym mis Mehefin 2023, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei datganiad polisi newydd ar gyfer y Rhaglen Cartrefi Clyd newydd ar ei huchelgais hirdymor i wella effeithlonrwydd ynni cartrefi Cymru a sbarduno datgarboneiddio. Disgwylir i’r Rhaglen Cartrefi Clyd newydd barhau i weithredu fel prif fecanwaith Llywodraeth Cymru i fynd i’r afael â thlodi tanwydd tra’n cyfrannu at gyflawni targedau ar gyfer Cymru sero-net erbyn 2050. Mae’r datganiad polisi yn gweld cyfle yn sgil creu’r Rhaglen Cartrefi Clyd newydd i ddatblygu dull integredig sy’n ymateb i’r argyfwng costau byw presennol, yn hyrwyddo deunyddiau cynaliadwy o Gymru ac yn darparu cyngor dibynadwy ar effeithlonrwydd ynni a datgarboneiddio. Nod y cynllun yw cefnogi sgiliau a swyddi Cymreig a dysgu o'r profiad a gafwyd drwy gyflawni Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio Llywodraeth Cymru ar dai cymdeithasol. Mae’n nodi ymrwymiad i ddwyn ymlaen y gwaith o gaffael gwasanaeth newydd sy’n ymateb i’r galw, gan ddarparu parhad i gynorthwyo’r rhai lleiaf abl i dalu a darparu trosglwyddiad fforddiadwy i gartrefi carbon isel. Mae Llywodraeth Cymru yn gobeithio y bydd y dull integredig yn datblygu o brofiadau'r Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio a mentrau tai eraill yng Nghymru. O dan y cynlluniau, bydd pob cartref yng Nghymru, waeth beth fo’i ddeiliadaeth neu a yw mewn tlodi tanwydd ai peidio, yn parhau i fod yn gymwys i gael mynediad i’r Rhaglen Cartrefi Clyd i gael cyngor a chymorth ar y ffordd orau o wella effeithlonrwydd ynni eu cartrefi, a sut y gellir ariannu mesurau. Mewn perthynas â gosod mesurau effeithlonrwydd ynni, mae Llywodraeth Cymru o’r farn y dylai’r rhaglen ffocysu ymdrech, a lle bo angen, buddsoddiad, ar wella effeithlonrwydd ynni i’r aelwydydd hynny sydd leiaf abl i dalu am welliannau eu hunain (h.y. aelwydydd sydd mewn perygl o dlodi tanwydd a’r aelwydydd hynny sydd mewn tlodi tanwydd difrifol) yn y sector perchen-feddianwyr, y sector rhentu preifat a’r sector tai cydweithredol. Mae'n ymddangos felly mai'r Rhaglen Cartrefi Clyd newydd fydd y prif fecanwaith cyflawni ar gyfer cyflawni gwelliannau effeithlonrwydd ynni yn y dyfodol a mesurau lleihau carbon yn y sector preifat.

Bargen Ddinesig Bae Abertawe - felly mae'r her o ran lleihau allyriadau carbon a mynd i’r afael â thlodi tanwydd yn Sir Benfro, yn bodoli ar sawl lefel. Mae angen gwella ein gwybodaeth am lefelau effeithlonrwydd ynni ar draws pob deiliadaeth er mwyn cwmpasu'n llawn faint o her a wynebir a lefel y buddsoddiad sydd ei angen i fodloni'r gwaith o wella safonau. Mae ansicrwydd ariannol o ran cyflawni lefel y gwelliant sydd ei angen er ei bod yn debygol y bydd angen cyllid sylweddol drwy raglen gyfalaf y gronfa refeniw tai er mwyn ymyrryd yn uniongyrchol yn ein stoc dai ein hunain drwy ddulliau Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. At hynny, mae defnyddio technolegau newydd heb eu profi mewn systemau gwresogi/ôl-ffitio newydd a phryderon ynghylch cyfyngiadau capasiti a chostau cynyddol o fewn y sector adeiladu yn creu ansicrwydd o ran rhagolygon ar gyfer y dyfodol. Er bod safonau ar gyfer tai a adeiledir o’r newydd wedi codi ac yn debygol o godi ar gyfer tai cymdeithasol yn benodol, tai presennol y sector preifat yw’r her fwyaf sylweddol o hyd o ran cyflawni ein hamcanion blaenoriaeth, gyda chyllid ar gyfer rhoi cyngor a gwneud gwelliannau’n cael eu darparu yn y dyfodol drwy’r llywodraeth a chynlluniau a arweinir gan gyflenwyr ynni ac mai prin fydd yr ymyrryd ar lefel leol.

Ein dull gweithredu

Mae'r strategaeth dai wedi'i fframio o fewn cyd-destun ymrwymiad eang y cyngor i gymryd camau cadarnhaol i gefnogi'r gwaith o leihau allyriadau carbon yn ogystal â mynd i'r afael â thlodi tanwydd. Byddwn yn cymryd camau cadarnhaol i fuddsoddi yn y gwaith o ddatgarboneiddio ein stoc dai ein hunain er mwyn cyrraedd targedau SATC wedi’u diweddaru gan Lywodraeth Cymru ar gyfer tai cymdeithasol ond byddwn yn ceisio cwmpasu’r buddsoddiad sydd ei angen drwy wella ein dealltwriaeth o’n stoc dai ein hunain drwy gynnal asesiad o'r stoc gyfan. Bydd hyn yn llywio'r gwaith o ddatblygu Llwybrau Ynni Targed ar gyfer ein cartrefi fel rhan o ddull y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. Rydym yn aros i'r SATC diwygiedig gael ei gyhoeddi a disgwylir iddo gadarnhau targedau ar gyfer gwelliannau EPC i safon EPC C ar gyfer holl wneuthuriad ein stoc dai erbyn 2029. O fewn tair blynedd bydd disgwyl i ni fod wedi datblygu cynlluniau cynhesrwydd fforddiadwy a datgarboneiddio ar gyfer ein stoc a fydd hefyd yn cynnwys Llwybrau Ynni Targed fel bod ein stoc yn cyflawni EPC A. Mae ymagwedd y strategaeth dai at yr amcanion ar gyfer datgarboneiddio stoc dai'r cyngor fel y'i hamlinellir yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai.

Mae ein Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 2023 – 2053 yn nodi ein cynlluniau i fuddsoddi bron i £10 miliwn yn ein stoc dai dros y 5 mlynedd nesaf i wella lefelau effeithlonrwydd ynni drwy ddyrannu cyllid a gweithio tuag at y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. Rydym wedi buddsoddi mewn capasiti i ddeall y technolegau sydd ar gael i gefnogi buddsoddiad datgarboneiddio a byddwn yn gweithio mewn partneriaeth i ddatblygu'r ymagwedd briodol ar gyfer tai cymdeithasol yn Sir Benfro a, thrwy hynny, yn cefnogi uchelgeisiau Cynllun Ynni Ardal Leol Sir Benfro. Mae lefel y buddsoddiad sydd ei angen i gyflawni'r Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio yn ein stoc dai yn debygol o fod yn sylweddol, felly byddwn yn ymgysylltu â Llywodraeth Cymru o ran y gofynion ariannu ac yn adolygu rhaglen buddsoddi cyfalaf Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai yn rheolaidd. Ar gyfer 2022/23 hyd at 2025 mae Llywodraeth Cymru wedi dyrannu cyllid ar gyfer gwaith y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio ar sail pro-rata yn unol â lefel y stoc dai gymdeithasol.

Rydym hefyd yn cydnabod y cyfyngiadau capasiti posibl o fewn y sector adeiladu wrth gyflwyno rhaglen sylweddol o waith ôl-osod ar draws y tai cymdeithasol yn Sir Benfro a bydd angen i ni nodi dulliau comisiynu a chadwyn gyflenwi, mewn partneriaeth â’n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a’r sector adeiladu, i gynyddu’r capasiti ar gyfer cyflawni yn y sir. Mae datganiadau o ddiddordeb cynnar mewn fframweithiau wedi nodi diffyg ymgynghorwyr arbenigol yng Nghymru sydd â’r arbenigedd, yr wybodaeth a’r achrediad cywir i wneud y gwaith gofynnol a bydd angen i ni weithio mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol eraill, landlordiaid cymdeithasol cofrestredig a Llywodraeth Cymru i sicrhau dull o ddatblygu capasiti digonol i gyflawni gwaith datgarboneiddio ar raddfa.

Rydym yn croesawu’r ymrwymiad parhaus gan Lywodraeth Cymru i gefnogi’r Rhaglen Cartrefi Clyd i fynd i’r afael â thlodi tanwydd a mynd i’r afael â’r newid yn yr hinsawdd, yn enwedig ar draws y sector preifat, a byddwn yn mynd ati i hyrwyddo’r rhaglen ar draws ein cymunedau lle mae lefelau bregusrwydd neu lefelau incwm yn dynodi’r risg o dlodi tanwydd a chymhwysedd posibl ar gyfer y cymorth sydd ar gael. O ystyried yr argyfwng costau byw a’r effeithiau cysylltiedig ar filiau ynni, mae’n debygol bod cyfran uwch o drigolion lleol yn profi, neu mewn perygl o brofi, tlodi tanwydd. Byddwn yn targedu cymorth a chyngor i'r aelwydydd hynny ar draws ein stoc dai ein hunain ac ar draws y sector preifat, gan gynnwys drwy ymgysylltu â landlordiaid yn y sector preifat. Wrth gefnogi’r amcan hwnnw byddwn yn parhau i ddefnyddio ein gwybodaeth a’n data lleol i nodi meysydd lle mae tlodi tanwydd yn debygol o fod yn gyffredin a lle bydd rhoi cyngor neu ôl-osod systemau gwresogi carbon isel a mesurau arbed ynni yn cael yr effaith fwyaf. Bydd llawer o’r dulliau hyn yn cefnogi Cynllun Gweithredu Ynni Ardal Leol Sir Benfro a bydd yn bwysig sicrhau ein bod yn monitro effaith ymyriadau ardal leol i fesur llwyddiant, llywio dysgu ac arwain buddsoddiad yn y dyfodol er enghraifft, ym mentrau'r Rhaglen Cartrefi Clyd.

Cyflawniadau allweddol

• Cyhoeddodd Cyngor Sir Penfro Argyfwng Hinsawdd ym mis Mai 2019
• Rydym wedi datblygu Cynllun Gweithredu Ardal Leol Sir Benfro sy’n ymgorffori camau gweithredu sy’n ymwneud â thai tuag at gyflawni carbon sero-net erbyn 2050
• Rydym wedi cyflogi Rheolwr Datgarboneiddio sy'n gyfrifol am reoli'r gwaith datgarboneiddio ar gyfer ein stoc tai cyngor.
• Mae'r holl dai cymdeithasol newydd a fforddiadwy, sy'n cael eu hadeiladu trwy ein cynlluniau datblygu rhaglen gan ddefnyddio'r grant tai cymdeithasol, yn cael eu hadeiladu i safonau diweddaraf gofynion ansawdd datblygu Cymru ac nid ydynt yn cynnwys systemau gwresogi tanwydd ffosil.
• Fe wnaethom atgyfeirio dros xxxxx o gartrefi at y cynllun ECO-Flex am gyngor a gwelliannau effeithlonrwydd ynni yn ystod 2022/23
• Rydym wedi cyflwyno rhaglen o hyfforddiant staff i ddatblygu sgiliau staff mewn meysydd cysylltiedig gan gynnwys asesu ynni domestig ac ôl-osod
• Yn 2021/22 fe wnaethom sicrhau £387,500 o gyllid Y Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio gan Lywodraeth Cymru tuag at raglen gyfalaf o £750,000 gan gynnwys systemau ffotofoltäig a systemau storio batris mewn 25 eiddo.
• Mae ymgysylltiad tenantiaid wedi cynyddu yn sgil sefydlu Panel Tenantiaid a chynhelir sesiynau rheolaidd.

Ein camau gweithredu â blaenoriaeth

• B5.1    Cyflawni blaengynllun arfaethedig pum mlynedd y rhaglen fuddsoddi Cynllun Busnes Cronfa Refeniw Tai 2023-2053 sy'n berthnasol i leihau tlodi tanwydd, torri carbon a gwella canlyniadau iechyd yn ein stoc o dai cyngor.
• B5.2    Cefnogi'r gwaith o gyflawni amcanion sy'n ymwneud â thai mewn cynlluniau a phartneriaethau datgarboneiddio lleol a rhanbarthol gan gynnwys Cynllun Ynni Ardal Leol Sir Benfro a phrosiect Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer Bargen Ddinesig Bae Abertawe.
• B5.3    Gwella ein dealltwriaeth o effeithlonrwydd ynni stoc dai'r sector preifat yn Sir Benfro gan gynnwys lefelau tlodi tanwydd
• B5.4    Cefnogi a hyrwyddo argaeledd cynlluniau cyngor ynni a chymorth ariannol a ariennir gan gynnwys ECO-Flex, NYTH a chynlluniau yn y dyfodol sy'n deillio o raglen Cartrefi Clyd Cymru.
• B5.5    Datblygu rhaglen o hyfforddiant ymwybyddiaeth tlodi tanwydd ar draws y sector iechyd, gofal cymdeithasol a gwirfoddol a gwasanaethau eraill sy'n wynebu'r cyhoedd wrth ddatblygu system llwybr atgyfeirio i aelwydydd sy'n dlawd o ran tanwydd gael mynediad at gyngor a gwelliannau ynni

Heriau wrth gyflenwi

• Mae ein dealltwriaeth o effeithlonrwydd ynni tai ar draws y sector preifat yn gyfyngedig.
• Mae angen i ni gynnal asesiad stoc gyfan cyn y gallwn ddatblygu llwybrau manwl o ran ynni ar gyfer stoc sy'n eiddo i'r cyngor.
• Nid oes fframwaith datgarboneiddio ac ynni adnewyddadwy pwrpasol ar waith i gaffael gwasanaethau ymgynghori a chontractwyr gosod
• Mae’n amlwg bod diffyg capasiti ac arbenigedd o fewn y sectorau ymgynghori ac adeiladu yn y rhanbarth i gefnogi graddfa debygol datgarboneiddio a'r gwaith cysylltiedig yn y dyfodol ar draws y sector tai cymdeithasol
• Mae diffyg cyllid i gefnogi buddsoddiad sylweddol uniongyrchol gan Gyngor Sir Powys i wella effeithlonrwydd ynni tai'r sector preifat gan greu dibyniaeth ar gynlluniau ynni cenedlaethol a chynlluniau ynni a ariennir gan gyfleustodau
• Mae maint y cyllid sydd ei angen i gyflawni rhaglen sylweddol ôl-osod er mwyn optimeiddio yn Sir Benfro i gwrdd â thargedau SATC yn debygol o fod yn sylweddol ac mae lefel y cyllid sydd ar gael gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y rhaglen yn ansicr. Felly mae'r effaith ar gynlluniau gwariant Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai yn y dyfodol yn ansicr.
• Mae chwyddiant o fewn y sector adeiladu yn parhau i effeithio ar gost rhaglenni ôl-osod
• Bydd cyfyngiadau parhaus i godi'r rhent yn cyfyngu ar raddfa'r buddsoddiad sy'n bosibl trwy Gynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai.

Manylion y camau gweithredu 

• B5.1.1  Cynnal adolygiad o fuddsoddiad cynlluniedig Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai i ystyried unrhyw newidiadau i dargedau a safonau a nodir o dan SATC 2023. (Blwyddyn 1-5)
• B5.1.2 Cynnal asesiad cyfan o'r stoc er mwyn datblygu Llwybrau Asesu Targed. (Blwyddyn 1-3)
• B5.1.3  Gweithio mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, awdurdodau tai lleol cyfagos a phartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig lleol/rhanbarthol i ddatblygu capasiti, sgiliau ac arbenigedd yn y gadwyn gyflenwi ar gyfer gwasanaethau ymgynghori a chontractwyr gosod. (Blwyddyn 1-3)

• B5.3.1 Cynnal Asesiad Stoc Gyfan o dai cymdeithasol ac ymestyn i'r sector preifat lle bo hynny'n ymarferol. (Blwyddyn 3)
• B5.3.2 Defnyddio’r data sydd ar gael i gefnogi'r gwaith o ddatblygu dull wedi’i dargedu o ddarparu cyngor effeithlonrwydd ynni a chymorth ariannol drwy gynlluniau grant a ariennir gan Lywodraeth Cymru a Chyfleustodau (Blwyddyn 1-5)

• B5.4.1  Datblygu rhaglen o hyfforddiant ymwybyddiaeth tlodi tanwydd ar draws gwasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol, y sector gwirfoddol a gwasanaethau cyhoeddus eraill i ddatblygu system llwybr atgyfeirio ar gyfer aelwydydd tlawd o ran tanwydd i gael mynediad at gyngor a gwelliannau ynni. (Blwyddyn 2-3)
• B5.4.2  Datblygu strategaeth gyfathrebu ar gyfer hyrwyddo cynlluniau effeithlonrwydd ynni i dargedu cartrefi. (Blwyddyn 1-2)
• B5.4.3  Ymgysylltu â Cartrefi Clyd Cymru a darparwyr ynni i sicrhau bod mecanweithiau'n cael eu sefydlu i gofnodi effeithiau unigol a chyffredinol cynlluniau effeithlonrwydd ynni a ddarperir yn Sir Benfro. (Blwyddyn 1-3)

Adborth o'r ymgynghoriad

Cynhaliwyd dwy seminar i aelodau a chyfarfodydd rhanddeiliaid i lywio datblygiad y strategaeth. Daeth nifer dda i'r sesiynau hyn a chafwyd llawer o gyfraniadau gwerthfawr sydd wedi cael eu bwydo i'r strategaeth.

Nododd canlyniadau ymgysylltu eang a gynhaliwyd wrth ddatblygu Asesiad Llesiant Sir Benfro 2022 nifer o bryderon allweddol yn ymwneud â thai sy’n bwysig i’w hystyried wrth osod y cefndir ar gyfer y strategaeth dai. Mae'r pryderon a nodwyd yn amlwg yn parhau'n berthnasol.

Teimlir bod argaeledd a fforddiadwyedd tai yn Sir Benfro yn rhwystr i bobl ifanc rhag aros yn y sir.

Mae nifer sylweddol o ail gartrefi yn y sir, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig.

Mae diffyg tai fforddiadwy yn y sir.

Rhagwelir y bydd yr angen am dai fforddiadwy yn cynyddu.

Rydym yn gweld nifer cynyddol o deuluoedd yn bellach yn ddigartref yn y sir.

Mae'r boblogaeth gynyddol sy'n heneiddio yn rhoi pwysau ar y galw am lety arbenigol a bydd yn parhau i wneud hynny.

 

Cynllun gweithredu

Ar ôl cytuno ar y blaenoriaethau sydd yn y strategaeth dai, bydd cynllun gweithredu manwl yn cael ei ddatblygu gan gynnwys dangosyddion a mesurau perfformiad mesuradwy.

 

Cyflwyniad

Mae Gwasanaethau Tai Cyngor Sir Penfro yn swyddogaeth hollbwysig o fewn y sir.  Mae ganddynt rôl ac effaith sy'n ganolog i'r gwaith o lunio lleoedd lleol a chreu cymunedau iach a chynaliadwy. Mae tai yn ganolog i rôl arweinyddiaeth ehangach y cyngor yn Sir Benfro, gan ddarparu gwasanaethau tai rheng flaen pwysig i'r gymuned leol ond hefyd yn cynllunio'n strategol ac yn darparu agweddau allweddol ar weledigaeth gyfunol y cyngor ar gyfer y sir.

Mae llywodraeth genedlaethol yn cydnabod pwysigrwydd rôl tai strategol awdurdodau lleol ac yn dirprwyo ystod o ddyletswyddau a chyfrifoldebau sy’n cydnabod mai cynghorau sydd yn y sefyllfa orau i ddeall anghenion tai lleol a datblygu’r ymatebion strategol i ddiwallu’r anghenion hynny. Mae'r fframweithiau deddfwriaethol ac ariannu sy'n berthnasol i rôl a dyletswyddau tai'r cyngor yn arwain ac yn rhwymo'r cyngor o ran ei gyfrifoldebau tai eang a gall pwysau lleol, fel digartrefedd, fod yn faich ariannol sylweddol yn erbyn adnoddau'r cyngor. Ar gyfer Sir Benfro, mae'r rôl tai hefyd yn ymestyn i reoli a chynnal niferoedd sylweddol o gartrefi rhent cymdeithasol, dan arweiniad cyfarwyddebau polisi cenedlaethol a mecanweithiau ariannu cymhleth neu reoledig nad ydynt o reidrwydd yn darparu ar gyfer pwysau neu flaenoriaethau lleol. Mae ein lefelau rhent cymharol isel, er enghraifft, yn cael eu cyfyngu gan fformiwlâu a osodwyd gan Lywodraeth Cymru, sy’n rhwystro ein gallu i fuddsoddi i gyrraedd y targedau datgarboneiddio heriol, sydd hefyd wedi’u gosod gan Lywodraeth Cymru.

Mae cyfrifoldebau tai strategol Sir Benfro yn gofyn am lefelau sylweddol o ryngweithio a chydweithredu â gwasanaethau cyhoeddus mewnol ac allanol a'r sector gwirfoddol a phreifat er mwyn darparu atebion tai effeithiol ar draws anghenion a themâu tai allweddol. Mae angen arweiniad gan yr awdurdod lleol ar y partneriaid hynny, boed yn bartneriaid statudol neu fel arall, o ran yr heriau tai a wynebir, y blaenoriaethau y mae angen mynd i'r afael â hwy a'r camau gweithredu sydd eu hangen i gyflawni newid. Yn fras, dyna rôl y strategaeth dai ac er ei bod yn cael ei chefnogi gan nifer o strategaethau thematig a chynlluniau gweithredu mae’r strategaeth dai hon yn ceisio nodi’r heriau allweddol a wynebir yn Sir Benfro, y blaenoriaethau y mae angen mynd i’r afael â hwy a’r camau gweithredu sydd eu hangen i gyflawni'r canlyniadau gofynnol.

Mae datblygu'r strategaeth dai hon wedi ei gwneud yn ofynnol i Gyngor Sir Penfro ddeall y farchnad dai leol, yr amodau tai lleol a deall y gofynion tai lleol ar draws y sir sy'n amrywiol iawn o ran eu hanghenion. Mae’r anghenion hynny’n aml yn cael eu mynegi ar bwynt argyfwng digartrefedd, ond yn aml maent yn cael eu cuddio o’r golwg ac yn gysylltiedig â bregusrwydd neu anabledd, felly mae angen i ddulliau darparu gwasanaethau roi cyfrif am y ffaith bod pob cwsmer yn unigryw ac mae'n bosibl y bydd angen atebion unigol wedi’u teilwra i'w hanghenion. Yn bwysig ddigon, ategir y strategaeth dai gan strategaethau manwl penodol, er enghraifft ynghylch digartrefedd, sy'n archwilio'n fanylach y sylfaen dystiolaeth ac yn nodi'r cynlluniau gweithredu manwl i fynd i'r afael â'r anghenion a'r heriau a nodwyd. Lle mae bylchau mewn perthynas â’r sylfaen dystiolaeth, neu fylchau o ran cynlluniau manwl, mae’r strategaeth dai yn ceisio nodi sut a phryd yr eir i’r afael â’r bylchau hynny er mwyn cael dealltwriaeth lawn o anghenion tai’r sir a’r camau gweithredu angenrheidiol i fynd i’r afael â’r anghenion hynny.

Gan mai Sir Benfro yw’r landlord ar gyfer ei stoc dai ei hun, a reolir drwy Gyfrif Refeniw Tai wedi’i neilltuo, mae yna hefyd gymuned amrywiol o gwsmeriaid i ddarparu gwasanaethau uniongyrchol ar ei chyfer. Mae heriau ychwanegol ynghlwm wrth hyn sy'n gysylltiedig ag ystyriaethau cyllidebol a deddfwriaethol cymhleth a thargedau a osodir yn allanol. Yn bwysig, o ran rôl landlord y cyngor, mae cynllun strategol y cyngor wedi'i nodi yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai. Mae Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai yn nodi sut mae'r cyngor yn bwriadu blaenoriaethu a rheoli ei adnoddau sydd wedi'u neilltuo i gefnogi'r gwaith o reoli, cynnal a chadw a gwella'r stoc dai y mae'n berchen arno. Mae hefyd yn nodi cynlluniau a strategaethau ariannu ar gyfer datblygu cartrefi newydd i ddiwallu anghenion dros y 30 mlynedd nesaf. Felly, er bod y strategaeth dai yn rhoi trosolwg strategol o sut y bydd Sir Benfro yn mynd i'r afael â'i heriau tai allweddol ac yn amlinellu blaenoriaethau sy'n torri ar draws swyddogaeth y landlord, mae Cynllun Busnes y CRT wedi'i neilltuo i gyfrifoldebau landlord y cyngor.

Mae'r strategaeth dai hon felly'n cynnwys trosolwg o heriau ac anghenion tai lleol ac yna'n ceisio nodi dulliau o fynd i'r afael â'r anghenion hynny o fewn cyd-destun blaenoriaethau'r cyngor. Yn bwysig ddigon, mae'r strategaeth a'r cynllun gweithredu yn anochel wedi'u fframio o fewn cyd-destun deddfwriaethol a pholisi cenedlaethol a lleol ac adnoddau'r cyngor.

Mae'r fframweithiau deddfwriaethol a pholisi cenedlaethol y mae Gwasanaethau Tai Sir Benfro yn gweithredu ynddynt yn gymhleth. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi nifer fawr o uchelgeisiau a rhwymedigaethau mewn perthynas â chyfrifoldebau tai ehangach cynghorau lleol ac o ran eu gwasanaethau landlord. Yng nghyd-destun pwysau cyllidebol cynyddol a thoriadau cyllid i awdurdodau lleol mae hyn yn gwneud rôl y gwasanaethau tai hyd yn oed yn fwy heriol ar draws cyllidebau refeniw a chyfalaf. Mae'r ymrwymiadau polisi a'r targedau hyn yn rhoi pwysau sylweddol ar gapasiti ac adnoddau Sir Benfro.

Fodd bynnag, wrth ddatblygu'r strategaeth dai leol hon mae gan Sir Benfro ddulliau a allai fod yn bwerus o ran llunio lleoedd lle y gallwn weithio mewn partneriaeth i fynd i'r afael â'r heriau tai sy'n wynebu'r sir.

Egluro'r cefndir blaenoriaethau strategol Sir Benfro

Strategaeth Gorfforaethol 2023-2028 ac Amcanion Llesiant Cyngor Sir Penfro

 

Mae'r strategaeth gorfforaethol, y cytunwyd arni gan y cyngor, yn nodi sut mae'r cyngor yn bwriadu cyflawni ei flaenoriaethau allweddol ar gyfer y sir dros y tymor byr a'r tymor canolig.  Bydd y strategaeth dreigl 5 mlynedd yn cael ei hadolygu a'i diwygio'n flynyddol i ystyried materion sy'n dod i'r amlwg ac i ymateb i heriau wrth iddynt godi. 

Yn bwysig ddigon, mae'r strategaeth gorfforaethol wedi'i chlymu'n gryf â Rhaglen Weinyddu'r Cabinet ar gyfer 2023 ac yn cael ei harwain ganddi, ac mae'r rhaglen yn nodi'r nodau a'r dyheadau gwleidyddol ar gyfer tymor gweinyddu'r cyngor.

Gweledigaeth y cyngor yw gweithio gyda'n gilydd, gwella bywydau sy’n nodi’r uchelgais o ran gweithlu a phartneriaethau ar gyfer Cyngor Sir Penfro ac sy'n disgrifio ein diben craidd fel sefydliad.

Mae'r strategaeth gorfforaethol yn darparu'r fframwaith trosfwaol ar gyfer datblygu cynlluniau gwasanaeth tymor canolig manwl, cynlluniau uned (lle bo'n briodol) a chynlluniau perfformiad a llesiant unigol yn y pen draw. Wrth wneud hynny, mae'r cyngor yn sefydlu cyswllt clir rhwng blaenoriaethau strategol sefydliadol a chyflawni, ac mae'n cefnogi ac yn gwella dealltwriaeth o sut mae pawb sy'n gweithio i'r cyngor yn gwneud cyfraniad hanfodol i waith y sefydliad yn ei gyfanrwydd.

O dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol, mae’n ofynnol i’r cyngor lunio amcanion llesiant i ddangos y cyfraniad y bydd y cyngor yn ei wneud tuag at nodau llesiant cenedlaethol Cymru. Ein strategaeth gorfforaethol yw’r cyfrwng a ddefnyddir gan y cyngor i osod a mynegi ein hamcanion llesiant.  Mae’r rhain yn bwysig yn yr ystyr eu bod yn darparu fframwaith ar gyfer yr holl waith a wnawn.

Caiff y gwaith o gyflawni rhaglen y cyngor ei fonitro drwy Fframwaith Rheoli Perfformiad y cyngor sy'n cynnwys adroddiadau rheolaidd ar gyflawniad yn erbyn amcanion blaenoriaeth a dangosyddion perfformiad, yn ogystal â monitro ariannol a chyllidebol.

Fel rhan o’r strategaeth gorfforaethol mae’r cyngor hefyd wedi datblygu 12 amcan llesiant ar gyfer y cyfnod 2023 – 2028. Mae naw amcan yn canolbwyntio ar Sir Benfro gyfan gan fynd i'r afael â sut y bydd y cyngor yn gwella llesiant pobl a chymunedau Sir Benfro a ffurfio'r cyfraniad y bydd y cyngor yn ei wneud tuag at nodau llesiant cenedlaethol Cymru. Mae'r tri amcan arall yn canolbwyntio ar welliant sefydliadol.

Er bod tai yn cyffwrdd â’r rhan fwyaf o’r amcanion llesiant corfforaethol eang mae’r rhestr yn cynnwys amcan tai allweddol gyda chyfres o feysydd blaenoriaeth i roi sylw iddynt:-

 

Tai

A3: Byddwn yn galluogi'r gwaith o ddarparu cartrefi sy’n fforddiadwy, sydd ar gael, y gellir eu haddasu ac sy'n defnyddio ynni'n effeithlon.

Rhesymeg

Mae tystiolaeth yn dangos bod tai o ansawdd da yn un o brif bileri llesiant.

Mae Sir Benfro, fel llawer o siroedd eraill, yn profi prinder dybryd o dai fforddiadwy sy'n arwain at gynnydd serth mewn digartrefedd.

Ni fyddwn yn cyflawni ein huchelgeisiau ynghylch newid yn yr hinsawdd oni bai ein bod yn gwella effeithlonrwydd ynni cartrefi gan fod 38% o'r trydan yn y DU yn cael ei ddefnyddio gan ddefnyddwyr domestig.  Mae hyn yn golygu bod angen inni fynd i’r afael ag ôl troed carbon yr holl dai yn Sir Benfro, gan gynnwys dyletswyddau penodol i wneud ein stoc ein hunain yn garbon niwtral erbyn 2033.

Rydym yn llunio strategaeth dai newydd i gwrdd â heriau’r agenda hon.

Beth rydyn ni'n mynd i'w wneud

• Cynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy i ddiwallu'r angen a nodwyd
• Cyflymu’r broses o ddarparu tai yn ogystal â gweithio gyda phartneriaid i gynyddu’r amrywiaeth o brosiectau tai fforddiadwy gan gynnwys datblygu Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol a sicrhau bod lleiniau llai o dir y cyngor ar gael i’r rhai sy’n chwilio am gyfleoedd hunanadeiladu
• Datblygu hyd at 300 o unedau tai newydd yn uniongyrchol erbyn 2027 ynghyd â bwrw ymlaen â datblygu ein darpariaeth o dai gwarchod i bobl hŷn a’n darpariaeth byw â chymorth
• Gweithio gyda chydweithwyr yn yr adran adfywio i wneud canol ein trefi yn lleoedd gwych i fyw ynddynt unwaith eto drwy fynd i’r afael â’r pla o eiddo gwag hirdymor
• Mynd i'r afael â digartrefedd a'i atal
• Gweithio i sicrhau bod digartrefedd yn cael ei atal, ei fod yn brin, yn fyrhoedlog ac nad yw'n digwydd eto
• Gweithio gyda landlordiaid yn y sector rhentu preifat a’u cefnogi yn wyneb gostyngiad yn y cyflenwad
• Bod yn ymatebol i raddfa a chyflymder y newid ym maes rheoleiddio rhentu preifat a deddfwriaeth ail gartrefi / llety gwyliau heb golli golwg ar ein nod i sicrhau bod Sir Benfro yn parhau i fod yn lle gwych i fyw ynddo ac ymweld ag ef.
• Gwella ansawdd a chynaliadwyedd ein tai
• Darparu gwasanaeth landlordiaid o ansawdd uchel sy'n gwrando ac yn ymateb i anghenion ein tenantiaid.
• Nodi cyfleoedd ar gyfer adfywio ein stadau presennol tra'n datblygu ein stoc dai a gwella'r amgylchedd.
• Cefnogi pobl i fyw'n annibynnol
• Parhau i wella ein stoc tai gwarchod (gan gynnwys adeiladu stoc newydd fel tŷ Haverfordia)
• Gwella hygyrchedd tai trwy ddarparu addasiadau i bobl anabl ar gyfer pob deiliadaeth tai
• Lleihau ôl troed carbon stoc dai Sir Benfro erbyn 2033
• Gweithio tuag at ddatgarboneiddio ein stoc dai ein hunain yn ogystal â chefnogi deiliaid tai preifat i wella effeithlonrwydd ynni eu cartrefi

 

Mae’r strategaeth dai felly wedi’i gwreiddio'n gadarn yng nghyd-destun dull ystyriol Cyngor Sir Penfro o gyflawni ei nodau llesiant a chyflawni’r rhwymedigaethau o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol 2015.

 

Cyflawni Rhaglen Weinyddu 2022–2027

Mae'r Rhaglen Weinyddu yn nodi'r blaenoriaethau cyffredinol ar gyfer canolbwyntio adnoddau dros y cyfnod a gwmpesir gan y strategaeth dai. Mae'r rhaglen wedi'i gosod yng nghyd-destun y pwysau cenedlaethol a lleol y mae Cyngor Sir Penfro yn ei wynebu wrth ddarparu'r gwasanaethau y mae'n gyfrifol amdanynt. Mae’r rhain yn cynnwys cefndir o doriadau hanesyddol a pharhaus mewn cyllid i awdurdodau lleol a chynnydd sylweddol yn y galw am wasanaethau ar draws meysydd allweddol gan gynnwys gofal cymdeithasol a thai lle mae poblogaeth hŷn sy’n tyfu a phrinder tai fforddiadwy yn ddwy enghraifft yn unig o'r pwysau sydd ar adnoddau'r cyngor. Mae hyn yn cyfrannu at amgylchedd heriol i'r cyngor o ran darparu'r gwasanaethau tai strategol a gwasanaethau landlordiaid y mae'n gyfrifol amdanynt. Ar yr un pryd, yn dilyn ymlaen o’r heriau sylweddol a wynebwyd oherwydd pandemig Covid-19, erys pwysau allanol sylweddol sy'n gysylltiedig ag effeithiau chwyddiant cynyddol a’r argyfwng costau byw ynghyd â goblygiadau ymateb i’r pwysau mudo a achosir gan y gwrthdaro yn Wcráin.

Yn y cyd-destun hwn, mae’r weledigaeth a nodir yn y Rhaglen Weinyddu yn canolbwyntio ar y dyheadau allweddol fel a ganlyn:-

• Mae Sir Benfro yn lle gwych i fyw,  gweithio, ac ymweld ag ef
• Mae ein pobl ifanc a’n dysgwyr yn derbyn addysg o ansawdd uchel
• Mae pobl agored i niwed yn cael gofal a chymorth drwy gydol eu hoes
• Mae tai priodol ar gael, sy'n hygyrch ac yn fforddiadwy
• Mae Sir Benfro yn sir sero net, sy'n arwain y ffordd o ran ynni adnewyddadwy gwyrdd a glas
• Mae llai o deuluoedd ac aelwydydd yn profi tlodi ac anghydraddoldeb
• Mae ein cymunedau yn weithgar ac yn ffynnu
• Rydyn ni'n gwneud gwahaniaeth cadarnhaol i genedlaethau'r dyfodol drwy'r pethau rydyn ni'n eu gwneud heddiw

Gan ystyried amlygrwydd yr heriau tai a wynebir yn Sir Benfro, mae'r Rhaglen Weinyddu yn nodi gweledigaeth benodol ar gyfer tai y mae gweledigaeth y strategaeth dai yn seiliedig arni:

Gweledigaeth Ar Gyfer Tai Sir Benfro

Mae Gweledigaeth ar gyfer Tai Sir Benfro wedi'i hamgáu yn y datganiad cenhadaeth a nodir yn Rhaglen Weinyddu 2022-2027

Byddwn yn flaengar wrth ymdrin â'r heriau tai a wynebwn drwy sicrhau bod gan bobl Sir Benfro fynediad i gartref addas sydd o safon uchel, yn fforddiadwy ac yn gwella ansawdd eu bywyd

Wrth ddatblygu'r blaenoriaethau ar gyfer Strategaeth Dai Sir Benfro 2023 – 2028 rydym wedi ystyried polisïau a blaenoriaethau lleol, rhanbarthol a chenedlaethol Cyngor Sir Penfro, ein Partneriaethau Rhanbarthol a Llywodraeth Cymru yn y drefn honno. Trwy ein dadansoddiad o'r blaenoriaethau hyn a chan ystyried y sylfaen dystiolaeth a gyflwynwyd ynghylch heriau tai Sir Benfro, rydym wedi sefydlu pum blaenoriaeth allweddol ar gyfer ein strategaeth dai pum mlynedd.

Partneriaethau mewn Tai

Cydnabyddir na ellir lliniaru ein pwysau tai presennol na'r chyflawni'r weledigaeth uchod heb waith partneriaeth sylweddol gyda’n partneriaid allweddol gan gynnwys ein cymdeithas tai, datblygwyr preifat, a phartneriaid trydydd sector i enwi ond ychydig. Ar lefel weithredol a strategol, mae gwasanaethau a datblygiadau tai yn rhyngweithio'n ddyddiol â gwasanaethau ac asiantaethau eraill wrth gyflawni ein hanghenion o ran tai. Mae nifer o bartneriaethau ffurfiol eisoes yn bodoli ar ôl troed lleol, rhanbarthol a chenedlaethol; a naill ai'n cael eu harwain gan y cyngor, neu mae'r cyngor yn bartneriaid i'r grwpiau hyn. Mae'r rhain yn cynnwys y canlynol:

Yn lleol – Partneriaeth Dyraniadau Cartrefi Dewisedig, Grŵp Gweithredol Tai Fforddiadwy, Partneriaethau Rhaglen Cymorth Tai.

Yn rhanbarthol – Bwrdd Partneriaeth Rhanbarthol gydag is-grwpiau amrywiol yn ymwneud â llety cyfalaf a strategaethau integreiddio, Cartrefi Bae Abertawe fel Gorsafoedd Pŵer, grwpiau pwnc rhanbarthol ar dai gwag, safonau tai, y gwasanaeth prawf a digartrefedd, camddefnyddio sylweddau ac anghenion cymhleth, grant tai cymdeithasol a safon ansawdd tai Cymru.

Yn genedlaethol – Fforymau yn ymwneud ag arweinwyr tai a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, digartrefedd, y gwasanaeth prawf, datblygu tai.

Bydd y strategaeth yn cyfeirio at sefydlu partneriaethau ychwanegol yn lleol fel bo'r angen.

Blaenoriaethau’r Strategaeth Dai

Blaenoriaeth 1

• Cynyddu'r cyflenwad o dai fforddiadwy er mwyn cwrdd ag anghenion lleol

Blaenoriaeth 2

• Gweithio i sicrhau bod digartrefedd yn cael ei atal, ei fod yn brin, yn fyrhoedlog ac nad yw'n digwydd eto

Blaenoriaeth 3

• Gwella ansawdd cyffredinol tai yn Sir Benfro

Blaenoriaeth 4

• Cefnogi pobl i fyw'n annibynnol am fwy o amser yn eu cartrefi eu hunain

Blaenoriaeth 5

• Lleihau allyriadau carbon a mynd i'r afael â thlodi tanwydd

Trwy ddefnyddio'r adnoddau sydd ar gael yn greadigol a defnyddio’n pwerau dewisol a'n pwerau disgresiwn yn ystyriol, bydd Cyngor Sir Penfro’n gweithio gyda’n partneriaid lleol a rhanbarthol i fynd i’r afael â’r pum blaenoriaeth allweddol drwy gyflawni’r camau gweithredu a’r gweithgareddau a nodir yn y cynllun gweithredu sydd ynghlwm wrth y strategaeth hon.

Blaenoriaeth 1 Cynyddu'r Cyflenwad o dai Fforddiadwy er Nwyn Cwrdd ag Anghenion Lleol

Beth mae'r dystiolaeth yn ei ddweud

 

 ‘……mae marchnad dai gyffredinol Sir Benfro yn anfforddiadwy i gyfran sylweddol o’r boblogaeth leol’

 

‘…..allfudo (pobl leol) oherwydd fforddiadwyedd tai’

 

‘…aelwydydd sengl….yn debygol o dyfu ledled Cymru hyd at 2043 a fydd yn creu galw cysylltiedig am dai newydd’

 

‘…pwysau ar brisiau eiddo lleol yn enwedig pan fo aelwydydd yn symud i mewn o ardaloedd mwy cefnog yn y DU’

 

‘….tuedd poblogaeth sy'n heneiddio’

 

‘heriau o fewn y farchnad dai ar gyfer trigolion iau sy’n byw yn lleol, sy’n chwilio am opsiynau tai fforddiadwy’

 

‘..costau tai yn cael mwy o effaith ar dlodi yn Sir Benfro’

 

‘..diffyg dewisiadau eraill yn lle perchentyaeth i drigolion lleol….’

 

‘….pris tŷ ar gyfartaledd oedd £248,315 o’i gymharu â £212,752 ym mis Medi 2021, sy’n cynrychioli cynnydd o 16.7% dros 12 mis’

 

‘..ail gartrefi yng Nghymru, Sir Benfro oedd yr ail safle uchaf o ran awdurdod lleol ar 16%’

 

‘…yng nghanol 2020, nid oedd tua 9.2% o’r stoc dai ar gael i’w defnyddio, sef yr ail ffigur uchaf a gofnodwyd ar draws Cymru gyfan.

 

‘…..effaith ar ardaloedd Cymraeg eu hiaith lle mae teuluoedd lleol yn brwydro i gadw troedle yn eu cymuned, gan roi pwysau ar gynaladwyedd yr iaith Gymraeg a diwylliant Cymraeg y sir’

 

‘….. cynnydd sylweddol yn y defnydd o lety gwely a brecwast….‘

 

‘…cyfle a gollwyd a gynrychiolir gan eiddo gwag hirdymor’

 

 ‘…..twf sylweddol yn y rhestr aros am dai’

Dadansoddiad cryno

Mae’r dystiolaeth a gyflwynir yn y strategaeth hon yn dangos yn glir mai un o’r heriau tai allweddol sy’n wynebu Sir Benfro yw’r diffyg tai fforddiadwy i ddiwallu anghenion trigolion lleol, ar hyn o bryd ac yn y dyfodol. Wrth gydnabod hyn mae'r cyngor wedi sicrhau bod darparu tai fforddiadwy newydd yn flaenoriaeth allweddol ar draws ei strategaethau arweiniol allweddol gan gynnwys o fewn ei amcanion llesiant, ei strategaeth gorfforaethol a'r rhaglen weinyddu. Ystyrir hefyd fod cyswllt anorfod rhwng y diffyg cyffredinol o gyflenwad tai yn y sir â'r cyfleoedd a gyflwynir ar gyfer twf economaidd y sir. Gyda'r cyfleoedd a gyflwynir gan brosiectau pellgyrhaeddol megis porthladd rhydd, mae'n hollbwysig bod cyflenwad parod o dai o ansawdd da o bob deiliadaeth yn bodoli yn y sir.

Mae apêl ddiamheuol Sir Benfro fel cyrchfan i dwristiaid yn golygu bod nifer sylweddol o eiddo preswyl yn cael eu prynu fel ail gartrefi neu'n cefnogi'r fasnach dwristiaeth, sy'n golygu nad ydynt ar gael at ddibenion meddiannaeth breswyl gan drigolion lleol. At hynny, mae’r sir wedi gweld mewnfudo sylweddol o aelwydydd cefnog, hŷn o rannau eraill o’r DU, sydd wedi rhoi pwysau ychwanegol ar brisiau tai i'r pwynt lle nad ydynt yn fforddiadwy i’r mwyafrif helaeth o drigolion lleol. Nid yw’r sector rhentu preifat yn gallu bodloni’r galw lleol gan fod landlordiaid preifat wedi symud i ffwrdd o osod tai preswyl oherwydd cynnydd yn y rheoleiddio a orfodir gan y llywodraeth a’r elw ariannol mwy ffafriol a gynigir wrth symud tuag at osod drwy AirBnB a’r farchnad llety gwyliau tymor byr. Felly mae llety'r sector preifat yn brin ac nid yw llety preifat bellach yn fforddiadwy i drigolion lleol, sy'n golygu bod nifer cynyddol o drigolion a fyddai fel arfer wedi ceisio prynu neu rentu yn y sector preifat bellach yn gwneud cais am dai cymdeithasol.

Mae hyn wedi achosi cynnydd sylweddol yn y rhestr aros am dai cymdeithasol a chyda chyflenwad annigonol o gartrefi gwag ar gael i'w hailosod, mae'r brys o ran yr angen am dai ar gyfer llawer o drigolion bellach wedi cyrraedd pwynt o argyfwng. Mae’r effaith ar ein cymunedau yn sylweddol, gan gynnwys o fewn ein cymunedau Cymraeg eu hiaith, lle mae perchnogaeth ail gartrefi yn arwain at eithrio trigolion lleol o rai aneddiadau, gan arwain at ddirywiad yr iaith Gymraeg a’i diwylliant. Yn yr un modd, mae colli gweithwyr allweddol i'r sir yn risg i gynnal gwasanaethau lleol gan gynnwys o fewn y sectorau iechyd a gofal cymdeithasol.

Mae tystiolaeth yn awgrymu bod Sir Benfro wedi profi allfudiad o aelwydydd lleol a chynnydd sylweddol iawn yn lefelau digartrefedd yn y blynyddoedd diwethaf. Mae canlyniadau pandemig Covid-19 a’r argyfwng costau byw wedi cynyddu’r pwysau ar wasanaethau digartrefedd ac mae'r galw am lety dros dro wedi cynyddu’n sylweddol. Yn ogystal, mae cyflawni polisïau Llywodraeth Cymru i fynd i’r afael â chysgu allan a blaenoriaethu ailgartrefu wedi golygu bod angen caffael llety dros dro ychwanegol gan gynnwys, tan yn ddiweddar, drwy ddefnyddio unedau tai cymdeithasol gwag a fyddai fel arall wedi bod ar gael i’r rhestr aros. O ganlyniad i’r gostyngiad yn nifer yr eiddo sydd ar gael i’w hailosod, mae nifer yr aelwydydd ar y rhestr aros wedi parhau i godi ac mae’r galw cystadleuol am eiddo sydd ar gael wedi cynyddu gyda lefelau cynyddol sylweddol o alw cystadleuol am bob eiddo a hysbysebir drwy Cartrefi Dewisedig @ Sir Benfro. Mae canlyniadau ffactorau lluosog bellach yn amlygu eu hunain ym mhen mwyaf eithafol yr argyfwng tai gyda lefelau cynyddol o ddigartrefedd a nifer cynyddol o geisiadau am dai cymdeithasol ar y gofrestr tai. Mae'r cyngor yn benderfynol o sicrhau bod y farchnad dai yn cael ei hail-gydbwyso er mwyn sicrhau bod digon o fynediad at dai fforddiadwy teilwng ar gyfer anghenion ei drigolion yn awr ac yn y dyfodol.

Mae Asesiad drafft o’r Farchnad Dai Leol 2023, a ddefnyddiodd fformiwlâu a chanllawiau a adolygwyd yn ddiweddar ac a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru, wedi nodi lefel uchel o angen heb ei ddiwallu am dai fforddiadwy yn y sir yn seiliedig ar ddadansoddiad ystadegol o amrywiaeth o ffynonellau (manylion pellach yn Atodiad 1). Mae prif amcanestyniad yr asesiad wedi nodi angen crynswth o 1,070 o unedau fforddiadwy y flwyddyn sy'n lleihau i'r angen sy'n weddill am 475 o dai fforddiadwy newydd y flwyddyn dros y pum mlynedd gyntaf wrth ddidynnu cyflenwad cynlluniedig a throsiant stoc. O fewn y ffigur hwn mae angen newydd blynyddol am 154 o gartrefi ar gyfer y farchnad fesul blwyddyn. Mae'r amcangyfrifon hyn yn seiliedig ar y ffigurau a ddarparwyd ar gyfer yr Asesiad o'r Farchnad Dai Leol o gofrestr tai Cartrefi Dewisedig. Nodir mai dim ond un corff o dystiolaeth yw’r Asesiad o'r Farchnad Dai a ddefnyddir i lywio’r Cynllun Datblygu Lleol sydd yn y broses o gael ei adolygu. Mae gan Strategaeth a Ffefrir CDLl newydd y cyngor (CDLl 2) darged cyflenwi tai o 425 o gartrefi a ddygir ymlaen fesul blwyddyn ar gyfer cyfnod y Cynllun (2017 i 2033) gyda’r dosraniad a ragwelir yn 60% yn yr aneddiadau trefol (Hwlffordd, Aberdaugleddau, Doc Penfro, Penfro, Abergwaun, Wdig a Neyland) a'r gweddill yn yr aneddiadau gwledig (y mwyaf ohonynt yw Arberth).  Adlewyrchwyd y dull hwnnw yn CDLl Adneuo 2 2020 (drafft ymgynghori cyhoeddus llawn o'r Cynllun newydd).  Roedd CDLl Adneuo 2 2020 hefyd yn cynnwys targed cyflawni o 125 o aneddiadau fforddiadwy fesul blwyddyn (fel elfen o’r targed cyflenwi tai cyffredinol o 425 fesul blwyddyn).  Ym mis Rhagfyr 2021, penderfynodd y cyngor i ailadrodd cam adneuo proses y cynllun, ond yn seiliedig ar gynllun diwygiedig, a rhagwelir y bydd ymgynghoriad y cynllun ail-adneuo yn cael ei gynnal yn 2024.  Mae Llywodraeth Cymru wedi cynghori y dylai Cyngor Sir Penfro ystyried y rhagamcanion poblogaeth ac aelwydydd diwygiedig (rhai ar gyfer 2018) yn yr ail Gynllun Adnau, a allai olygu y bydd angen pennu targed cyflenwi tai blynyddol diwygiedig (ychydig yn is).  Rhwng y cyfnod 10 mlynedd 2013/14 i 2022/23 cwblhawyd 383 o anheddau fesul blwyddyn.

Mae newidiadau polisi a deddfwriaethol Llywodraeth Cymru yn darparu cyfleoedd pellach i gydnabod bod ail gartrefi a llety tymor byr yn cael effeithiau cymhleth ar ein marchnadoedd tai a’n cymunedau. Mae'r mesurau a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn cynnwys rhoi'r gallu i awdurdodau lleol godi 300% ar y dreth gyngor am ail gartrefi; cyflwyno cynllun trwyddedu ar gyfer llety gwyliau tymor byr (mae ymgynghoriad ar hyn yn mynd rhagddo); a newidiadau i ddeddfwriaeth a pholisi cynllunio. O ystyried yr angen dybryd am dai fforddiadwy ynghyd â'r niferoedd uchel o ail gartrefi a llety gwyliau yn y sir, mae'n glir bod angen craffu ac ystyried bob un o'r ysgogiadau polisi a deddfwriaethol hyn ar gyfer y sir yn fanwl.

Ein dull gweithredu

Nid mater o ddarparu tai newydd yn unig yw'r ateb i fynd i'r afael â'r heriau hyn gan fod y sylfaen dystiolaeth wedi disgrifio'n glir yr heriau amlochrog yn y sir o ran y sector tai yn gyffredinol, fel y mae'r pum blaenoriaeth a nodir yn y strategaeth dai hon yn eu dangos. Ni ellir ychwaith ddatrys y sefyllfa yn gyflym. Bydd yn cymryd amser i gyflawni agweddau ar newid, yn enwedig o ran darparu tai fforddiadwy sydd, oherwydd eu natur, yn cymryd amser ac adnoddau sylweddol i'r cyngor a’i bartneriaid cyflenwi eu cynllunio a'u darparu. Mae'n amlwg o gasgliad dadansoddiad yr Asesiad o'r Farchnad Dai Leol a throshaenu hyn gyda'r ffigurau cyfredol o fewn Strategaeth a Ffefrir CDLl 2 y cyngor a'r cynllun adneuo dilynol ar gyfer 2020, bod angen rhoi ystyriaeth ehangach i sut y gellir cynyddu nifer yr unedau tai fforddiadwy y tu hwnt i'r rhaglenni adeiladu newydd ar gyfer unedau tai cymdeithasol a thai fforddiadwy. Mae’r ystyriaethau ehangach hyn yn cynnwys defnyddio’r ysgogiadau sydd ar gael trwy newidiadau polisi a deddfwriaethol gyda’r nod o gynyddu’r cyflenwad o gartrefi parhaol (yn hytrach na llety gwyliau/ail gartrefi), dyrannu cyllid ar gyfer cynhyrchu premiwm ail gartrefi ar gyfer trosi adeiladau gwag yn dai fforddiadwy, tai gwag unigol yn cael eu defnyddio eto, gwneud y mwyaf o gaffaeliadau yn ôl i’n stoc dai, defnyddio datblygiadau parod gan ddatblygwyr preifat a safleoedd tai a arweinir gan y gymuned a (lle bo tystiolaeth yn cyfiawnhau hynny) ar safleoedd eithriedig wrth ymyl ffiniau aneddiadau.

Cydnabyddir y bydd hyn yn anoddach oherwydd yr amgylchiadau economaidd ansicr yn genedlaethol, gan gynnwys pwysau chwyddiant, cyfraddau llog cynyddol a’r cyfyngiadau lleol o ran capasiti yn y sector adeiladu.  Mae’r cyngor yn gwneud llawer iawn eisoes i roi newid ar waith ac mae wedi datblygu amrywiaeth o ymatebion polisi i fynd i’r afael â’r methiant yn y farchnad dai gan gynnwys, er enghraifft, defnyddio'i bwerau i godi tâl ar ail gartrefi, ariannu a lansio ystod o fentrau cyflawni tai gan gynnwys cymorth arian cyfatebol ar gyfer cynllun grant cartrefi gwag Llywodraeth Cymru, cyllid ar gyfer 25 o gartrefi newydd sbon a chymorth ariannol i Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol. Fodd bynnag, cydnabyddir bod angen gwneud llawer iawn mwy i wella’r cyflenwad o dai fforddiadwy gan gynnwys cyflwyno opsiynau tai fforddiadwy pellach megis rhent canolradd, rhanberchenogaeth ac opsiynau Rhentu i Berchnogi, ac mae defnyddio’r premiwm ail gartrefi ar gyfer hyn yn rhoi'r cyfle i ddatblygu hyn ymhellach.

Fel rhan o'n hymrwymiad i gynyddu rôl y sector rhentu preifat rydym wedi nodi arian cyfatebol ar gyfer Cynllun Lesio Cymru Llywodraeth Cymru gyda'r nod o gael hyd at 80 o eiddo ar brydles erbyn diwedd 2026/27. Ar y cyd â'n partneriaid cymdeithasau tai, rydym hefyd wedi datblygu rhaglen uchelgeisiol sydd wedi'i hariannu ar gyfer darparu tai fforddiadwy newydd dros oes y strategaeth dai hon a thu hwnt gan gynnwys rhaglen i brynu'n cartrefi yn ôl, gan gynnwys tai cyngor blaenorol. Rydym hefyd wedi dechrau adolygiad o Gynllun Datblygu Lleol Sir Benfro a fydd yn gyfle i adolygu nifer y cartrefi y mae angen eu darparu a rhoi'r dulliau polisi cynllunio ar waith i sicrhau y cânt eu cyflawni. Rydym hefyd yn cydnabod yr her arbennig sy’n ein hwynebu o ran fforddiadwyedd ardal Parc Cenedlaethol Sir Benfro yng ngoleuni’r dystiolaeth a nodir yn yr Asesiad o'r Farchnad Dai Leol fod fforddiadwyedd ar gyfer aelwydydd mewn angen yn sylweddol waeth yn rhan Parc Cenedlaethol Sir Benfro nag yng ngweddill y sir.

Bydd y rhaglen gynlluniedig hon yn gweithio ar y cyd ochr yn ochr â'n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig i sicrhau bod datblygiadau tai yn cael eu cyflwyno mewn modd amserol ac effeithiol ac yn yr ardaloedd mwyaf anghenus a sicrhau bod y grant tai cymdeithasol yn cael ei ddefnyddio i'r eithaf yn Sir Benfro.

Rydym wedi ymrwymo i fynd i’r afael ag effaith negyddol perchnogaeth ail gartrefi ar gymunedau Cymraeg eu hiaith a’n diwylliant drwy gefnogi polisïau gosod lleol a thrwy gefnogi Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol lle bo hynny’n ymarferol. Byddwn hefyd yn ceisio denu a chadw gweithwyr allweddol sy'n hanfodol i'n gwasanaethau allweddol drwy ein polisïau tai.  Ymhellach, byddwn yn parhau i gymryd camau rhagweithiol i fynd i'r afael â nifer y cartrefi gwag yn y sir drwy nodi cyllid ac adnoddau staff i ddod ag eiddo o'r fath yn ôl i ddefnydd. Mae hyn yn cynnwys cyflwyno cynllun grant eiddo gwag ar gyfer landlordiaid preifat gydag amodau grant sy’n sicrhau rhenti fforddiadwy a hawliau enwebu o’r gofrestr Cartrefi Dewisedig.

Yn unol â hynny, mae'r Cyngor yn cydnabod na fydd un dull sy'n addas i bawb mewn perthynas â thai fforddiadwy newydd yn mynd i'r afael ag anghenion amrywiol poblogaeth Sir Benfro. Mae angen dewis o opsiynau deiliadaeth tai fforddiadwy i ddiwallu anghenion a disgwyliadau gwahanol aelwydydd, yn ogystal ag atebion i dai â chymorth a thai sy'n diwallu anghenion ei phoblogaeth hŷn sy'n tyfu. I gyflawni hyn yn llwyddiannus bydd angen goresgyn rhwystrau, gan gynnwys costau chwyddiant yn y farchnad adeiladu yn ogystal â phrinder contractwyr sydd â’r gallu i gyflawni am werth am arian, fodd bynnag, rydym wedi adolygu ein methodoleg a’n fframweithiau caffael ac wedi buddsoddi mewn capasiti er mwyn cefnogi'r gwaith cyflenwi.

Roedd y Cynllun Datblygu Lleol sydd ar y gweill yn gyfle i ddiweddaru ein hasesiad o anghenion llety Sipsiwn a Theithwyr er bod yr asesiad, a gynhaliwyd yn 2019, yn aros i gael ei gymeradwyo gan Lywodraeth Cymru cyn ei gyhoeddi. Yn amodol ar ei gymeradwyo, mae'r asesiad yn nodi angen heb ei ddiwallu am 11 o leiniau ar draws y cyfnod o bum mlynedd, ac mae'n darparu amcangyfrif o'r angen yn y dyfodol ar gyfer Cynllun Datblygu Lleol 2 (hyd at 2033). Ers nodi’r angen hwnnw sydd heb ei ddiwallu, mae chwe llain arall wedi’u caniatáu, gan adael angen gweddilliol am bum llain, i’w ddiwallu erbyn diwedd 2024.  Gellir diwallu'r angen drwy ddyrannu safleoedd a thrwy'r potensial i roi caniatâd cynllunio ar gyfer safleoedd preifat neu gynlluniau a arweinir gan y gymuned. Os bydd y cyngor yn ceisio datblygu lleiniau neu safleoedd ychwanegol gall wneud cais am Grant Cyfalaf Safleoedd Sipsiwn a Theithwyr Llywodraeth Cymru sydd ar hyn o bryd yn darparu £3.5 miliwn y flwyddyn at ddibenion adnewyddu a datblygu safleoedd ledled Cymru. Byddai’r gofyniad i ddarparu lleiniau ychwanegol wedyn yn sail i flaenraglen ddatblygu.

Bydd gweithio mewn partneriaeth yn hanfodol i fynd i'r afael â'r heriau a nodir yn y strategaeth dai hon ac mae'r cyngor yn cydnabod pwysigrwydd hanfodol ei bartneriaethau gyda'r landlordiaid cymdeithasol cofrestredig wrth fynd i'r afael â'r her tai fforddiadwy ac wrth ddarparu gwasanaethau pwysig eraill sy'n ymwneud â thai. Rydym hefyd yn cydnabod yr angen i ymgysylltu â landlordiaid sector preifat i geisio atal dirywiad y sector a chynyddu ei rôl wrth ddiwallu anghenion tai ein cymunedau lleol. Mae'r strategaeth hon yn cynnwys ymrwymiad i ddatblygu ymhellach y berthynas waith agos gyda'r partneriaid tai hyn gan gynnwys ymateb i'r her gynyddol i'r cyngor a'i bartneriaid o ran diwallu anghenion iechyd a gofal cymdeithasol poblogaeth sy'n heneiddio.

Cyflawniadau allweddol

• Rydym wedi datblygu blaenraglen o safleoedd ar gyfer 458 o gartrefi hyd at 2028/29 am gost amcangyfrifedig o tua £122 miliwn gan gynnwys £71 miliwn o gyllid allanol (pan fydd ar gael).
• Yn ystod 2022/23 fe wnaethom brynu 21 o gartrefi yn ôl i'w hychwanegu at stoc dai'r cyngor.
• Yn ystod 2021/22 prynwyd 57 eiddo, yr oedd 46 ohonynt yn rhan o swmp-bryniant ar ystâd Cashfields. Rydym wedi cytuno ar hyn o bryd i brynu 43 eiddo yn 2023/24 ac mae trafodaethau yn mynd rhagddynt i swmp-brynu chwe fflat newydd un ystafell wely. Mae yna 15 eiddo arall gyda'n hadran eiddo i'w cynnig hefyd.
• Rydym ar y trywydd i ddarparu 44 eiddo newydd yn 2023/24
• Mae ein partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn Sir Benfro wedi darparu 250 o gartrefi ers 2020/21.
• Rydym wedi cyflogi swyddog eiddo gwag newydd i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd gan ddefnyddio cyllid a dderbyniwyd drwy drefniadau gordal y dreth gyngor.
• Yn ystod 2022/23 cytunodd Cyngor Sir Penfro i ymuno â’r Cynllun Grant Cartrefi Gwag Cenedlaethol ac felly bydd gan y sir fynediad at £2,985,546 i ddod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd yn y sir yn ystod y ddwy flynedd nesaf rhwng 2023 a 2025.
• Rydym wedi datblygu Cynllun Gweithredu Cartrefi Gwag 2021-2025 i helpu i ddod â chartrefi gwag yn ôl i ddefnydd a gwella cyflwr ffisegol yr amgylchedd adeiledig presennol.
• Rydym wedi cynyddu gordal y dreth gyngor ar ail gartrefi i 100% o fis Ebrill 2022 er mwyn ariannu gweithgarwch grant eiddo gwag, datblygu modelau tai fforddiadwy/rhanberchnogaeth newydd, cefnogi'r gwaith o ddatblygu Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol a chaffael eiddo fel llety dros dro i leddfu pwysau digartrefedd.

Ein camau gweithredu â blaenoriaeth:

• B1.1          Sicrhau’r cyflenwad mwyaf o gartrefi fforddiadwy newydd yn Sir Benfro drwy ein partneriaethau, gan gynnwys datblygu cymunedau cynaliadwy a chytbwys sy'n adlewyrchu anghenion ein poblogaeth.
• B1.2          Sicrhau bod ein darpariaeth tai fforddiadwy yn ystyried yr angen am dai â chymorth a thai arbenigol gan gynnwys tai pobl hŷn i ddiwallu anghenion ein poblogaeth sy’n heneiddio yn ogystal â thai â chymorth.
• B1.3          Sicrhau cymysgedd priodol o ddeiliadaethau tai a mathau o dai ar draws ein cynlluniau tai i gefnogi anghenion tai amrywiol ein poblogaeth ac i ddarparu cymunedau cynaliadwy. Cymysgu cartrefi un stafell wely gyda mathau/meintiau eraill.
• B1.4          Cefnogi'r gwaith o adfywio ardaloedd lleol lle gall datblygu tai gefnogi adfywiad economaidd trwy ymyriadau a buddsoddiad ar sail ardal. (gweler hefyd y cynllun gweithredu eiddo gwag)
• B1.5          Dod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd a gweithio gyda landlordiaid preifat i annog twf y sector rhentu preifat yn Sir Benfro (cynllun gweithredu eiddo gwag)
• B1.6          Darparu cartrefi sydd wedi'u dylunio'n dda a chwrdd â'r safonau uchaf o ran Gofynion Ansawdd Datblygu Cymru.

Yng nghyd-destun y blaenoriaethau allweddol hyn, byddwn yn ceisio sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn rhoi'r dyraniad mwyaf posibl o'r Grant Tai Cymdeithasol i Sir Benfro i gefnogi’r gwaith o ddarparu tai fforddiadwy newydd a byddwn yn gweithio’n agos gyda’n partneriaid landlord cymdeithasol cofrestredig i sicrhau bod y grant tai cymdeithasol yn cael ei ddyrannu yn y ffordd orau wrth ddarparu cartrefi newydd. Fodd bynnag, ni fydd hyn yn ddigon ar ei ben ei hun i ddiwallu'r angen am gartrefi newydd yn y sir. Er mwyn mynd i'r afael â maint yr her sy'n wynebu Sir Benfro bydd angen i ni weithio mewn partneriaeth i ddatblygu dulliau polisi a chyllido newydd ac arloesol i ddarparu mwy o dai fforddiadwy yn ogystal â chynyddu rôl y sector rhentu preifat. Mae'n anochel bod hyn yn cynnwys y cyfle a gyflwynir drwy'r premiwm ail gartrefi a gasglwyd ac a fwriedir i gefnogi'r gwaith o gynhyrchu tai fforddiadwy yn y sir, ynghyd â'r newidiadau polisi a deddfwriaethol ychwanegol sy'n cael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru.

Bydd ein hymdrechion i ddarparu cymysgedd o dai i gefnogi anghenion amrywiol ein trigolion yn gofyn am weithio'n agos gyda chomisiynwyr iechyd a gofal cymdeithasol i sicrhau bod tai newydd yn cefnogi pobl ag anghenion arbenigol yn y ffordd orau er mwyn iddynt fyw gartref yn annibynnol am gyhyd â phosibl. Bydd hyn yn cynnwys, er enghraifft, ystyried argymhellion Partneriaeth Gofal Gorllewin Cymru wrth ddatblygu tai sy'n addas ar gyfer anghenion pobl hŷn neu bobl ag anableddau dysgu. Yn bwysig ddigon, bydd angen i’n hymagwedd gynnwys ymgysylltu â chomisiynwyr i gefnogi'r gwaith o ddatblygu cynlluniau tai ar gyfer grwpiau anghenion arbenigol lle mae bylchau yn ein gwybodaeth gyffredin ar hyn o bryd.

Byddwn hefyd yn parhau i ymgysylltu â'n cydweithwyr ym maes polisi cynllunio i ddatblygu Cynllun Datblygu Lleol 2 Sir Benfro i sicrhau bod polisïau cynllunio sy'n dod i'r amlwg yn cefnogi dulliau o ddarparu cartrefi fforddiadwy newydd i ddiwallu anghenion poblogaeth Sir Benfro yn y dyfodol, gan gynnwys modelau arloesol ar gyfer cynyddu tai fforddiadwy megis modelau perchentyaeth cost isel gan gynnwys rhanberchenogaeth a chymorth prynu.

Mae'r Cyngor wedi ymrwymo i sicrhau ei fod yn gwneud y defnydd gorau o'i asedau ei hun wrth ddarparu tai fforddiadwy newydd a bydd yn parhau i adolygu a nodi cyfleoedd i ddarparu tai ar dir neu adeiladau dros ben sy'n eiddo i'r cyngor  drwy'r Bwrdd Rheoli Asedau Corfforaethol.

Mae nifer sylweddol o heriau i'w hwynebu wrth gyflawni ein rhaglenni datblygu a galluogi uchelgeisiol:

Heriau wrth gyflenwi

• Mae diffyg safleoedd mwy o faint yn y sir yn golygu bod yna ddibyniaeth ar safleoedd cymhleth, llai o faint sydd heb yr un manteision o ran arbedion maint.
• Costau uchel sy'n gysylltiedig â datgloi safleoedd i'w datblygu, yn enwedig lle mae costau dymchwel, adfer neu seilwaith sylweddol i'w talu.
• Costau chwyddiant sylweddol ar gyfer deunyddiau adeiladu a llafur, gan arwain at oedi tra bod costau cynllun neu waith tendro yn cael eu hail-ystyried neu eu hail-dendro.
• Diffyg capasiti contractwyr/gweithlu yn y sir yn arwain at oedi yn y broses dendro ac anhawster i sicrhau tendrau cystadleuol.
• Y costau uwch sy'n gysylltiedig â darparu tai i fodloni safonau uwch o ran cynaliadwyedd.
• Diffyg adeiladwyr tai mwy yn gweithredu yn y sir yn lleihau'r gallu cyffredinol i ddarparu tai a lleihau'r tai fforddiadwy sydd ar gael trwy gytundebau a.106.
• Datblygwyr yn ceisio lleihau'r angen am dai fforddiadwy ar safleoedd oherwydd ymarferoldeb
• Landlordiaid preifat yn gadael y farchnad dai oherwydd rheoliadau a chostau cynyddol ac yn trosi cartrefi yn llety gwyliau.
• Argaeledd cyfyngedig Grant Tai Cymdeithasol i gefnogi'r angen sylweddol am dai fforddiadwy newydd.
• Capasiti o fewn y tîm darparu tai strategol i reoli'r newid sylweddol yn y ddarpariaeth

Manylion y camau gweithredu

Strategaeth Dai 2024-2029

Rhagair gan Aelodau'r Cabinet

Mae Strategaeth Dai Sir Benfro 2023-2028 wedi’i datblygu yng nghyd-destun heriau niferus i’r sector tai gan gynnwys effeithiau etifeddol pandemig Covid-19, pwysau amlwg ar y farchnad dai leol a phwysau chwyddiant sy’n cyfrannu at argyfwng costau byw. Mae’r dylanwadau allanol hyn wedi’u gosod o fewn heriau cyllidebol parhaus i awdurdodau lleol ar adeg pan fo targedau a osodir gan y llywodraeth yn rhoi mwy o bwysau ar adnoddau i fynd i’r afael â thargedau uchelgeisiol yn ymwneud â blaenoriaethau polisi gan gynnwys newid yn yr hinsawdd a digartrefedd.

Mae Sir Benfro yn sir arfordirol hardd sy'n brolio arfordir golygfaol, parc cenedlaethol, a safleoedd hanesyddol byd-enwog. Mae hefyd yn gyrchfan boblogaidd i dwristiaid, sy'n denu miliynau o ymwelwyr bob blwyddyn. Fodd bynnag, y tu ôl i’w delwedd hardd, mae Sir Benfro’n wynebu heriau tai difrifol, gan gynnwys prinder amlwg o dai fforddiadwy i ddiwallu anghenion lleol a lefelau uchel o ddigartrefedd sy’n gysylltiedig â phrisiau tai uchel o fewn economi cyflog gymharol isel. Mae harddwch naturiol Sir Benfro yn golygu bod gan y sir lefelau uchel o berchnogaeth ail gartrefi ac, ynghyd â'r nifer sylweddol o lety gwyliau mewn trefi arfordirol, mae hyn wedi gostwng nifer y tai sydd ar gael i bobl leol. O ganlyniad mae rhestrau aros am dai wedi cyrraedd y lefelau uchaf erioed gyda niferoedd uchel o aelwydydd mewn llety dros dro a phrin yw'r siawns, os o gwbl, y bydd anghenion tai y rhan fwyaf o aelwydydd yn cael eu diwallu. Ar yr un pryd mae'r boblogaeth hŷn sy'n cynyddu yn rhoi pwysau cynyddol ar wasanaethau tai â chymorth gyda lefelau uchel o alw am grantiau cyfleusterau i'r anabl a chyflenwad annigonol o lety â chymorth i ddiwallu anghenion sy'n dod i'r amlwg.

Yn erbyn yr her hon mae Cyngor Sir Penfro wedi datblygu Strategaeth Gorfforaethol 2023-2028 sy'n seiliedig ar Raglen Weinyddu'r Cabinet. Mae'r dogfennau hyn yn cydnabod y rôl arweiniol bwysig sydd gan y cyngor wrth fynd i'r afael â'r heriau hyn a llunio dyfodol y sir. Wedi’i datblygu yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, mae’n amlygu tai fel mater o flaenoriaeth i’r cyngor ac mae datblygu’r strategaeth dai hon yn gam pwysig wrth nodi’r heriau allweddol a disgrifio’r camau manwl sydd eu hangen i gyflawni yn erbyn ein blaenoriaethau ar gyfer deiliadaeth tai o bob math yn Sir Benfro.

Nid yw Strategaeth Dai 2023-2028 yn nodi’n fanwl bob agwedd ar ein hymateb i’r heriau tai sy’n wynebu’r sir. Yn hytrach, mae’n rhan o gyfres o gynlluniau, y mae rhai ohonynt yn canolbwyntio’n fanylach ar feysydd polisi penodol. Mae'r cynlluniau hyn yn cynnwys Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2022-2027 sy'n nodi'r dull a arweinir gan dai o leihau digartrefedd a Strategaeth Rhaglen Cymorth Tai 2022-2026 sy'n canolbwyntio ar helpu pobl i fyw'n annibynnol yn y gymuned. Yn yr un modd, mae Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai yn mynd i'r afael yn benodol ag ymagwedd y cyngor at reoli, cynnal a chadw a datblygu stoc dai'r cyngor ei hun ymhellach. Fodd bynnag, mae'r strategaeth dai yn darparu gweledigaeth a chyfeiriad cyffredinol clir ar gyfer ein polisi tai a'n dull cyflenwi, yn seiliedig ar dystiolaeth ac ymgynghori â'n rhanddeiliaid a'n cymunedau. Mae'r cynllun gweithredu yn helpu i ddyrannu adnoddau a monitro cynnydd a chanlyniadau.

Yn bwysig ddigon, mae'r strategaeth dai yn helpu i alinio nodau a blaenoriaethau ein partneriaid cyflawni allweddol ar draws y sector statudol, preifat a gwirfoddol, na fyddai modd i ni gyflawni newid cadarnhaol i bobl Sir Benfro hebddynt.

Mae'r blaenoriaethau yn y strategaeth wedi'u cynnwys yn yr Asesiad Anghenion Tai manwl yn Atodiad 1 a cheir dolenni i'r cyd-destun strategol yn Atodiad 2.

Aelod Cabinet dros Weithrediadau Tai a Gwasanaethau Rheoleiddiol – Y Cynghorydd Michelle Bateman

Aelod Cabinet dros Gynllunio a Chyflenwi Tai – Y Cynghorydd Jon Harvey