Strategaeth Dai

Atodiad 1

Egluro'r cefndir – cyd-destun tai Sir Benfro

Yn amlwg, wrth ddatblygu strategaeth dai mae angen ystyried yr ystod eang o ffactorau sy'n disgrifio'r farchnad dai leol ac yna ystyried a yw'n diwallu anghenion y boblogaeth leol yn awr ac yn y dyfodol. Ceir ystyriaethau tebyg wrth ddatblygu Asesiadau Marchnad Tai sy'n ffurfio'r sylfaen dystiolaeth ar gyfer polisïau tai o fewn cynlluniau datblygu lleol, er enghraifft, cymharu graddfa gymharol a fforddiadwyedd y farchnad dai leol yn erbyn data poblogaeth ac incwm.

Fodd bynnag, mae’r strategaeth dai yn ymwneud â barn ehangach ar addasrwydd y farchnad dai leol drwy ystyried ffactorau ehangach sy’n gysylltiedig ag addasrwydd yr amgylchiadau tai lleol gan gynnwys, er enghraifft, effeithiau cysylltiedig ar ddigartrefedd, cyflwr tai lleol a mynd i’r afael ag anghenion tai mwy arbenigol aelwydydd agored i niwed. Er mwyn cyflawni hyn, mae'r strategaeth dai yn ystyried sylfaen dystiolaeth gymharol eang, gan gynnwys ystod o ddata o astudiaethau presennol a data cyfoes gan wasanaethau rheng flaen sy'n ymwneud â thai.

Sir Benfro yn ei chyd-destun

 Mae Sir Benfro wedi'i lleoli yn ne-orllewin eithaf Cymru ac mae'n cwmpasu ardal o tua 1600 cilomedr sgwâr, y mae tua 615 cilomedr sgwâr ohono yn cynnwys Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro sy'n gorchuddio holl arfordir y sir. Mae Sir Benfro yn ffinio â Sir Gaerfyrddin i'r dwyrain a Cheredigion i'r gogledd-ddwyrain a hi yw'r bumed sir fwyaf yng Nghymru yn ôl ardal. Mae'r sir yn cael ei chydnabod am ei harddwch naturiol eithriadol a'i hamgylchedd naturiol unigryw sy'n cynnwys ffawna a fflora morol a thir amrywiol gan gynnwys llawer o rywogaethau gwarchodedig. Mae’r arfordir yn frith o ynysoedd bychain a childraethau naturiol ac mae ganddo lwybr arfordirol 186 milltir o hyd sy’n rhedeg o un pen o’r sir i’r llall gyda thraethau prydferth ar y llwybr sy’n denu miloedd o dwristiaid bob blwyddyn. Mae'r nifer o asedau naturiol unigryw a gwerthfawr yn golygu bod y sir yn destun nifer o ddynodiadau amgylcheddol gan gynnwys Ardaloedd Cadwraeth Arbennig (ACA), Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) a safleoedd daearegol a geomorffolegol o bwys rhanbarthol. 

Gyda phoblogaeth gyffredinol o tua 123,400 o bobl, mae Sir Benfro yn cyfrif am  3.97% o gyfanswm poblogaeth Cymru. Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro 2022 yn nodi nad yw Sir Benfro, yn gyffredin â llawer o siroedd gwledig Cymru, yn lle arbennig o amrywiol o ran ethnigrwydd neu gymunedau cydraddoldeb eraill. Amcangyfrifir bod canran y bobl o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig yn 2021, yn seiliedig ar yr arolwg cenedlaethol, yn 1.3%, sef un o’r ffigurau isaf yng Nghymru, er bod hyn yn seiliedig ar sampl fach. Mae tua 2.4% o’r boblogaeth yn dod o leiafrif ethnig, yn seiliedig ar ffigurau cychwynnol o gyfrifiad 2021

O gymharu â gweddill Cymru, mae cyfran gymharol uchel o bobl yn Sir Benfro o gefndir Sipsiwn a Theithwyr ac mae gan Sir Benfro un o’r lleiniau mwyaf niferus i Deithwyr yng Nghymru, sef 174 o garafanau yn 2020 allan o gyfanswm o 1,092 yng Nghymru.

Mae poblogaeth Sir Benfro yn denau o gymharu â llawer o siroedd Cymru a Lloegr. O gymharu â gweddill yr Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Ganol yng Nghymru a Lloegr, mae llawer o gymunedau Sir Benfro yn denau eu poblogaeth gyda hanner yr 16 ardal gynnyrch haen ganol yn y sir yn y 10% o ardaloedd lleiaf poblog yng Nghymru a Lloegr yn ôl cyfrifiad 2011. Mae ardal fwyaf poblog Sir Benfro, Gogledd Hwlffordd, yn dal i fod yn is na chanolrif Cymru a Lloegr. Mae prif ganolfannau poblogaeth Sir Benfro yn cynnwys Hwlffordd, Penfro, Doc Penfro, Aberdaugleddau, Abergwaun, Dinbych-y-pysgod, Arberth, Neyland a Threfdraeth ac mae nifer fawr o bentrefi bach ac aneddiadau yn y gefnwlad fwy gwledig. Mae tua hanner poblogaeth Sir Benfro yn byw yn y prif aneddiadau. Un o brif gyrchfannau twristiaeth poblogaidd y sir yw Tyddewi sy'n cadw'r teitl o fod y ddinas leiaf yn y Deyrnas Unedig gyda phoblogaeth o 1,041 wedi'i chofnodi yn 2011. Yn yr un cyd-destun, mae meintiau poblogaeth yn gymharol fach o fewn aneddiadau mwy sir Benfro o gymharu â phrif drefi llawer o siroedd tebyg ac mae dwysedd y boblogaeth yn gymharol isel. Mae gan Sir Benfro gyfoeth o atyniadau hanesyddol a diwylliannol gan gynnwys trefi a phentrefi prydferth ynghyd â chestyll, caerau ac eglwysi sydd o bwysigrwydd hanesyddol. Dinbych-y-pysgod, Saundersfoot, Tyddewi a Threfdraeth yw rhai o'r cyrchfannau twristiaeth mwyaf poblogaidd yn y sir gyda llawer o'r economi leol yn canolbwyntio ar fodloni gofynion twristiaeth gan gynnwys hamdden, gwasanaethau lletygarwch a llety gwyliau.

Mae gwahaniaethau diwylliannol yn bodoli rhwng de a gogledd y sir, y gellir eu holrhain yn ôl i’r 12^fed ganrif pan atgyfnerthodd gwladychwyr Normanaidd a Ffleminaidd linell, a elwid y Landsker Line, rhwng eu haneddiadau yn y de a’r aneddiadau Cymreig i’r gogledd. Creodd y llinell amddiffynnol hon rwyg diwylliannol ac ieithyddol wrth i'r gwladychwyr fabwysiadu'r Saesneg fel eu hiaith ac wrth i'r Cymry ddal gafael ar eu hiaith a'u hunaniaeth genedlaethol yn y gogledd. Mae hyn wedi arwain at wahaniaethau penodol rhwng gogledd a de’r sir, y mae llawer ohonynt i’w gweld hyd heddiw, yn enwedig o ran y defnydd o’r Gymraeg a siaredir yn fwy cyffredin yn y gogledd. Mae gogledd y sir yn llawer tebycach i weddill gorllewin Cymru o safbwynt diwylliannol ac ieithyddol, tra gellid disgrifio de orllewin y sir fel un sydd wedi'i Seisnigeiddio o'i gymharu. Yn ôl cyfrifiad 2011 mae gan chwech o’r 16 cymuned yn Sir Benfro gyfrannau cymharol uchel o bobl â sgiliau Cymraeg o gymharu â gweddill Cymru ac mae gogledd-ddwyrain Sir Benfro yn gadarnle gwirioneddol o ran y Gymraeg. Yn ôl y Swyddfa Ystadegau Gwladol, yn 2021, roedd ychydig o dan 2,200 yn llai o drigolion Sir Benfro (dros dair blwydd oed) yn siarad Cymraeg o gymharu â 2011.  Roedd 17.2% o boblogaeth Sir Benfro wedi nod eu bod yn siarad Cymraeg yng nghyfrifiad 2021, ond roedd hyn yn cynrychioli gostyngiad o ddau bwynt canran o gymharu â’r ffigur o 19.2% a gofnodwyd yng nghyfrifiad 2011. Roedd hyn yn cynrychioli’r gostyngiad ail-fwyaf ar y cyd yng nghanran siaradwyr Cymraeg unrhyw ardal awdurdod lleol yn y wlad ochr yn ochr â Sir Ddinbych a Phowys ac mae’n ddangosydd pwysig yng nghyd-destun y strategaeth dai o ran rôl wirioneddol a phosibl y farchnad dai wrth gynnal cymunedau lleol.

Mae economi Sir Benfro yn amrywiol gyda thua 73% o’r boblogaeth 16 – 64 oed mewn cyflogaeth yn 2022, gyda chyfran gymharol uchel (14%) yn hunangyflogedig, o gymharu ag 8.5% yng Nghymru. Yn ôl data'r Swyddfa Ystadegau Gwladol, roedd canran y bobl ddi-waith yn 3.5% ym mis Rhagfyr 2022. Amcangyfrifir bod cynnyrch domestig gros Sir Benfro werth £2.7 biliwn yn 2020, sef 3.6% o gyfanswm cynnyrch domestig gros economi Cymru.

Mae'r economi yn seiliedig ar gymysgedd o sectorau gan gynnwys twristiaeth, ynni, amaethyddiaeth, morol, adeiladu a gwasanaethau. Nid yw’n syndod, o ystyried arfordir hardd ac amgylchedd naturiol Sir Benfro, mai twristiaeth yw un o brif yrwyr yr economi, sy'n cynhyrchu tua £618 miliwn i’r economi leol ac yn cynrychioli 16,000 o swyddi neu 16% o’r gweithwyr sy’n gweithio yn y sir (data Cofrestr Busnes ac Arolwg Cyflogaeth 2021). Amcangyfrifir bod tua 7 miliwn o bobl yn ymweld â Sir Benfro bob blwyddyn. Mae'r prif sectorau cyflogaeth eraill, ar sail gweithwyr, yn cynnwys iechyd 16%; manwerthu 10%; addysg 9%; gweinyddiaeth gyhoeddus ac amddiffyn 6%.  Mae amaethyddiaeth yn sector traddodiadol a phwysig o fewn cymunedau gwledig ac yn cynhyrchu bwyd a diod o safon uchel, gan gynnwys cynnyrch llaeth, cig eidion, cig oen a thatws a gynhyrchir o’r tir a bwyd môr o ansawdd uchel o bysgodfeydd lleol. Yn bwysig ddigon, at ddibenion y strategaeth dai, mae data Cofrestr Busnes ac Arolwg Cyflogaeth 2021 yn dangos bod adeiladu yn cyfrif am 5% o weithwyr er bod data’r cyfrifiad, sy’n ystyried hunangyflogaeth, yn dangos bod oddeutu 10% yn gweithio yn y sector. Mae'r sector adeiladu yn gwneud cyfraniad cynyddol i'r economi leol sy'n gysylltiedig â datblygu seilwaith ategol ar gyfer y prif ddiwydiannau, datblygu tai newydd a phrosiectau adfywio economaidd. At ddibenion y strategaeth dai hon, mater hollbwysig yw gallu'r sector i ymateb i unrhyw gynnydd sylweddol mewn adeiladu anheddau newydd sy'n gysylltiedig ag uchelgeisiau darparu tai fforddiadwy cyngor Sir Penfro a'i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig.

Mae aber Aberdaugleddau yn un o’r harbwrs naturiol dyfnaf ym Mhrydain a dyma’r pedwerydd porthladd mwyaf yn y DU yn 2021 (yn seiliedig ar dunelli) gyda thua 30 miliwn o dunelli ac mae’r fantais naturiol hon wedi arwain at sicrhau mai dyma’r porthladd mwyaf yn y DU ar gyfer y mewnforio/allforio cynhyrchion ynni. Mae ynni felly yn sector allweddol i’r economi gyda dwy burfa olew, dwy derfynell nwy naturiol hylifedig a nifer o brosiectau ynni adnewyddadwy yn gweithredu yn y sir ac yn darparu cyflogaeth tra medrus i’r gweithlu lleol. Mae datblygiad morol Doc Penfro wedi bod yn gatalydd i ddenu diddordeb a buddsoddiad o’r sectorau morol ac ynni gwyrdd. Mae cynigion yn cynnwys ceisio datblygu hydrogen, ffermydd gwynt arnofiol ar y môr, ynni tyrbinau sefydlog ac ynni tonnau ac mae cynigion yn cael eu harchwilio ar gyfer datblygiadau pellach ym maes hydrogen, ynni gwynt a solar mewndirol. Fel yr amlygwyd yn Strategaeth Adfer ac Adfywio Sir Benfro 2020-2030, mae Sir Benfro mewn sefyllfa ddelfrydol, yn ddaearyddol ac yn dopograffig, i wneud y mwyaf o’r cyfleoedd hynny sy’n ymwneud ag ynni, gan gynyddu'r cynnyrch ynni, annibyniaeth a gwytnwch i’r sir ac i Gymru.

O ganlyniad, mae Sir Benfro o bwysigrwydd strategol o ran cyfrannu at sicrwydd ynni’r DU. Gyda phorthladdoedd mawr yn Aberdaugleddau, Abergwaun a Doc Penfro, mae gan y sir hefyd ddiwydiant morol sylweddol gyda therfynfeydd fferi yn hwyluso trafnidiaeth a masnach i Weriniaeth Iwerddon ac yn ôl, a fflyd bysgota sy'n cynnwys oddeutu 169 o gychod cofrestredig. Fodd bynnag, yn rhannol oherwydd effaith pandemig Covid-19, bu gostyngiad sylweddol yn nifer y teithwyr drwy’r terfynfeydd fferi dros y 10 mlynedd diwethaf gyda Chaergybi yng ngogledd Cymru yn cyfrif am oddeutu 75% o symudiadau teithwyr yn flynyddol.

Ar draws pob sector amcangyfrifir bod pandemig Covid-19 wedi arwain at ostyngiad o 9.5% mewn cynnyrch domestig gros yn Sir Benfro rhwng 2019 a 2020.

Wrth ymateb i’r her hon amlinellodd Strategaeth Adfer ac Adfywio Sir Benfro 2020 – 2030 gynllun pum mlynedd i adfer yr economi i'r lefelau fel yr oeddent cyn y pandemig a’i datblygu ymhellach. Ymhlith y blaenoriaethau allweddol ar gyfer ffocws parhaus roedd y strategaeth yn cynnwys y canlynol:

• Cydnabyddiaeth gynnar o bwysigrwydd band eang cyflym iawn i gystadlu â dinasoedd, gyda chefnogaeth buddsoddiad yn y rhaglen gyfalaf;
• Targedau twf tai yn y cynllun datblygu lleol gan ragweld mwy o weithio gartref a dad-drefoli;
• Ymagweddau newydd yn ymwneud â lleoliaeth a gwytnwch, yn enwedig ym maes cynhyrchu bwyd lleol yn ogystal â thwf mewn diddordeb mewn ynni gwyrdd a thrafnidiaeth gynaliadwy sy'n cefnogi llwybr Bargen Ddinesig Bae Abertawe.

Mae'r strategaeth yn ceisio canolbwyntio ar gyflawni dros gyfnod o ddeng mlynedd (gydag adolygiadau tair blynedd).

Amddifadedd

Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru yw ffynhonnell swyddogol a'r dull o fesur amddifadedd cymharol ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru. Mae data nodi daearyddiaethau llai o fewn mynegai amddifadedd lluosog Cymru yn cael ei rannu’n ardaloedd cynnyrch ehangach haen is lle mae’n bosibl nodi a chymharu cymunedau diffiniedig sydd â’r crynodiadau uchaf o sawl math gwahanol o amddifadedd gan gynnwys mynediad at wasanaethau, incwm, iechyd, a thai. Gellir cysylltu'r holl ddangosyddion allweddol o amddifadedd, er eu bod yn cynnwys tai yn benodol, â risgiau sy'n gysylltiedig â risgiau cynyddol o gwmpas digartrefedd ac amodau tai, er enghraifft.

Roedd Asesiad Anghenion y Rhaglen Cymorth Tai 2022 yn crynhoi bod Sir Benfro yn debyg i awdurdodau lleol eraill yn rhanbarth gorllewin Cymru o ran dosbarthiad amddifadedd. Nodwyd crynodiadau o lefelau uchel o amddifadedd mewn rhai canolfannau trefol gan gynnwys Doc Penfro ac Aberdaugleddau gyda Hwlffordd ychydig yn is. Mae pedair ardal yn Sir Benfro ymhlith y 10% mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Dangosodd Doc Penfro y lefelau uchaf o amddifadedd yn y sir gyda thair ardal o fewn y dref a’r cyffiniau ymhlith y 10% mwyaf difreintiedig yng Nghymru gyda Hwlffordd Garth 2, yng ngorllewin Hwlffordd, y bedwaredd ardal yn y sir. Mae Aberdaugleddau yn cynnwys tair ardal ymhlith yr 20% o ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru.

Nid yw'n ymddangos bod gan drefi a phentrefi gwledig yn gyffredinol yn Sir Benfro lefelau uchel o amddifadedd gyda'r rhan fwyaf ymhlith y 50% lleiaf difreintiedig yng Nghymru gydag ardaloedd y tu allan i drefi yn gyffredinol yn nodi lefelau isel o amddifadedd yn ôl mynegai amddifadedd lluosog Cymru. Fodd bynnag, cydnabyddir yn eang y bydd cymunedau gwledig Sir Benfro yn wynebu heriau tebyg i gymunedau gwledig yn y rhanbarth ac yng Nghymru lle bydd mynediad at wasanaethau gan gynnwys iechyd ac addysg yn fwy heriol yn ogystal â phroblemau yn ymwneud ag amddifadedd tai.

Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn gywir yn nodi bod tlodi trefol yn haws ei adnabod trwy grynodiadau daearyddol penodol o amddifadedd lle mae lefelau incwm isel, diweithdra a galw am dai cymdeithasol a llesiant yn amlwg. Mae’n bwysig cydnabod hynny felly bod Sir Benfro'n wynebu heriau tebyg i'r rhanbarth ehangach sy'n deillio o'i natur wledig sy'n gysylltiedig â mynediad gwaeth at wasanaethau a mwy o amddifadedd tai.

Gan ystyried y cysylltiadau pwysig rhwng amddifadedd tai a dangosyddion eraill, mae’n debygol bod lle i rai camau gweithredu seiliedig ar ardal gael eu hystyried fel rhan o’r strategaeth dai, yn enwedig lle gellir eu cysylltu â gweithgarwch adfywio sydd â’r nod o wella canlyniadau economaidd a chynyddu’r cyflenwad o dai o ansawdd da.

Poblogaeth a thueddiadau

Yn ôl cyfrifiad 2021, roedd poblogaeth Sir Benfro yn 123,400 sy’n cynrychioli cynnydd o 0.8% o’r ffigur o 122,439 a gofnodwyd yn 2011. O'i gymharu â'r cynnydd yn y boblogaeth o 7.2% ers 2001 mae'n amlwg bod cyfradd twf poblogaeth Sir Benfro wedi arafu'n sylweddol yn y degawd diwethaf. Mae’r gyfradd twf yn is na’r cynnydd cyffredinol ar gyfer Cymru hyd at 2021 (1.4%) er y bydd y rhesymau dros y gwahaniaeth mewn cyfraddau twf yn amlochrog.

Rhagwelir y bydd y boblogaeth gyffredinol yn tyfu i tua 128,500 erbyn 2033 a 130,200 erbyn 2043 (yn seiliedig ar amcangyfrifon poblogaeth 2018 a fydd yn cael eu diweddaru yng ngoleuni cyfrifiad 2021). Mae hon yn gyfradd twf is yng nghynghorau eraill Cymru ac yn sylweddol is na’r DU gyfan.

Mae rhagamcanion poblogaeth yn ôl ystod oedran yn seiliedig ar amcangyfrifon poblogaeth 2018 fel yr adroddwyd gan StatsCymru yn dangos poblogaeth ragamcanol o 129,658 erbyn 2040.

Poblogaeth Sir Benfro yn ôl ystod oedran (amcangyfrifon 2018)

Blwyddyn	15 ac iau	%	16-64	%	65 a throsodd	%	Cyfanswm
2025	20,556	16.2%	70,631	55,6%	35,887	28.2%	127,072
2030	19,393	15.2%	68,944	53.9%	39,656	31.0%	127,992
2035	18,878	14.7%	67,349	52.3%	42,584	33.1%	128,811
2040	18,920	14.6%	66,787	51.5%	43,952	33.9%	129,658

 

Ffynhonnell: StatsCymru

Yn ôl cyfrifiad 2021, canran y boblogaeth 65 oed a hŷn oedd 23% sy'n uwch na’r ganran ar gyfer Cymru (21%) a Chymru a Lloegr yn gyffredinol (18%). Rhwng 2011 a 2021 mae Sir Benfro wedi gweld cynnydd o 20% yn nifer y bobl 65 oed a hŷn. Mewn cymhariaeth, dros yr un cyfnod gwelodd y sir ostyngiad mewn pobl o dan 16 oed gyda chanran y boblogaeth o dan 16 oed yn Sir Benfro wedi’i chofnodi ar 16%, sy’n is na chanran Cymru ar 18% a’r DU gyfan (19%). O ran oedran canolrifol y boblogaeth y ffigur ar gyfer Sir Benfro oedd 45 a oedd yn uwch na Chymru (42) a Chymru a Lloegr (40). Roedd hyn yn uwch na chyfrifiad 2011 pan oedd yr oedran canolrif a adroddwyd yn 43.

Mae proffil oedran Sir Benfro yn dangos bod ganddi boblogaeth hŷn na Chymru a Lloegr a Chymru gyfan, gyda chyfran uwch o bobl 65 oed a hŷn a chyfran is o bobl o dan 16 oed ac 16 i 64 oed. Y grŵp oedran 65+ yw’r unig ystod oedran y rhagwelir y bydd yn cynyddu dros yr 20 mlynedd nesaf.

Yn gyffredinol, mae’r ystadegau’n dangos tueddiad poblogaeth sy’n heneiddio yn y sir sydd wedi parhau dros nifer o flynyddoedd ac sy’n parhau heddiw. Ar yr un pryd mae’r boblogaeth hŷn yn byw’n hirach gyda disgwyliad oes ar enedigaeth i ddynion a merched ar gyfer 2017–2019 yn 79.19 oed ac 83.02 oed yn y drefn honno, sef yr 8^fed uchaf yng Nghymru. Mae'n anochel y bydd hyn yn effeithio ar ystod o wasanaethau awdurdodau lleol gan gynnwys gofal cymdeithasol a thai, gyda chynnydd yn y galw am dai wedi'u haddasu neu dai arbenigol a phwysau ychwanegol ar adnoddau'r cyngor ar draws cyllidebau cyfalaf a refeniw.

Mae nifer o ffactorau y gellir eu gweld i gyfrif am y gyfradd araf o dwf poblogaeth yn Sir Benfro y tu hwnt i ormodedd o farwolaethau o'u cymharu â genedigaethau yn y sir. Mae data’n dangos lefelau is o ymfudo net i’r sir sydd o bosibl yn gysylltiedig â lefelau cynyddol o allfudo oherwydd rhesymau economaidd gan gynnwys diffyg cyfleoedd gwaith, fforddiadwyedd tai ac argaeledd tai ochr yn ochr ag ymfudwyr rhyngwladol sy’n dychwelyd adref yn gysylltiedig â Covid-19 ac iechyd economi'r DU yn ehangach. Yn ogystal, mae data'n dangos bod proffil oedran y boblogaeth yn dangos llawer llai o bobl 20-39 oed a mwy o bobl dros 55 oed na'r DU yn gyffredinol. Mae hyn wedi'i briodoli i allfudo sylweddol o'r rhai 18-20 oed i chwilio am gyfleoedd addysg uwch y tu allan i Sir Benfro ac mae'n cyfrannu at natur heneiddio poblogaeth Sir Benfro.

Yn ddiddorol ddigon, er gwaethaf twf isel yn y boblogaeth, mae tystiolaeth y rhagwelir y bydd nifer yr aelwydydd, yn enwedig aelwydydd sengl, yn tyfu ledled Cymru hyd at 2043 a fydd yn creu galw cysylltiedig am dai newydd. Disgwylir y bydd twf aelwydydd rhwng 2020-2033 ar ei uchaf ymhlith aelwydydd un person ac yna rhieni unigol a chyplau heb blant

Poblogaeth a chydraddoldeb

Yn seiliedig ar ffigurau cyfrifiad 2021, mae tua 2.4% o’r boblogaeth o leiafrifoedd ethnig. Nododd 94.7% o'r boblogaeth eu bod yn Wyn, Saes/Saesnes, Cymro/Cymraes, Gwyddel/Gwyddeles o Ogledd Iwerddon neu Brydeinig, tra bod 74.4% o bobl ar draws Cymru a Lloegr yn eu cyfanrwydd wedi'u nodi o fewn y grŵp hwn. Roedd 1.8% yn nodi eu bod yn wyn (arall) yn Sir Benfro o gymharu â 6.2% ar draws Cymru a Lloegr. Roedd 0.5% o'r boblogaeth yn nodi eu bod yn Sipsi neu Deithiwr Gwyddelig.

Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn amlygu 'yn yr un modd â siroedd eraill sy'n wledig yn bennaf yng Nghymru, nid yw Sir Benfro yn lle arbennig o amrywiol o ran ethnigrwydd na chymunedau cydraddoldeb eraill sy'n wynebu risg uwch o wahaniaethu’.

Yn ôl Arolwg Cenedlaethol Cymru 2021, amcangyfrifir bod canran y bobl o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifol yn Sir Benfro yn 1.3%.  Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro yn amlygu bod data o Gyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion 2021 yn dangos bod 3% o blant dros 5 oed o darddiad Du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig sy’n is na chyfartaledd canolrif Cymru.

O gymharu â gweddill Cymru, mae cyfran gymharol uchel o bobl yn Sir Benfro o gefndir Sipsiwn a Theithwyr ac mae gan Sir Benfro un o’r lleiniau mwyaf niferus i Deithwyr yng Nghymru, sef 174 o garafanau yn 2020 allan o gyfanswm o 1,092 yng Nghymru.

Anableddau

Nododd cyfrifiad 2011 lefelau tebyg iawn o bobl ag anableddau ym mhoblogaeth breswyl Sir Benfro o gymharu â Chymru gyfan, sef 22.5% a 22.7% yn y drefn honno. Yn ogystal, edrychodd yr asesiad o'r farchnad dai leol ar dderbyniad budd-daliadau er mwyn cael amcangyfrif mwy cyfoes o nifer y bobl ag anableddau, gyda ffigurau ar gyfer pobl sy'n derbyn taliad annibyniaeth bersonol yn Sir Benfro yn 5.4% o gymharu â 6% ar gyfer Cymru. Nododd adolygiad tebyg o'r lwfans gweini fod 3% o drigolion ym mis Mai 2020 yn derbyn y budd-dal yn Sir Benfro o gymharu â 3.2% yn genedlaethol.

Incwm yr aelwyd

Roedd 73.7% o holl bobl Sir Benfro mewn cyflogaeth yn 2022, ac roedd 14.4% ohonynt yn hunangyflogedig sy’n cynrychioli cyfran sylweddol o’i gymharu ag 8.3% yng Nghymru a 9.3% yn y DU gyfan. Roedd cyfran y boblogaeth 16-64 oed a oedd yn economaidd anweithgar yn 23% sy’n llai na’r sefyllfa ar gyfer Cymru (24.4%) ac roedd gan y gyfran fwyaf ohonynt (30.4%) salwch hirdymor ac yna'n fyfyrwyr (20.7%). Roedd llai o aelwydydd heb waith yn Sir Benfro (15.3%) nag yng Nghymru (17%) yn 2021.

Gan ddefnyddio cyfradd Cyfrif Hawlwyr Sir Benfro fel mesur o ddiweithdra (cyfrif hawlwyr y Swyddfa Ystadegau Gwladol) roedd canran y bobl 16-64 oed a oedd yn hawlio budd-daliadau cymhwyso ym mis Ebrill 2023 (heb eu haddasu’n dymhorol) yn 3.4% sy’n hafal i’r gyfradd ar gyfer Cymru gyfan.

O ran lefelau incwm, yn ôl Arolwg Blynyddol y Swyddfa Ystadegau Gwladol o Oriau ac Enillion yr incwm gros cymedrig a enillwyd ar gyfer gweithwyr amser llawn a oedd yn byw yn Sir Benfro yn 2022 oedd  £34,000. Roedd hyn yn 94.4% o gyfartaledd Cymru (£36,000) ac 87.7% o gyfartaledd y DU (£38,800) gan osod Sir Benfro yn agos at bwynt canol y 22 ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Yn ôl set ddata enillion wythnosol crynswth cyfartalog (canolrifol) fesul ardal leol yng Nghymru gan StatsCymru, cyflog wythnosol gros canolrifol gweithwyr amser llawn yn Sir Benfro oedd £609.50 yn 2022. Roedd hyn yn 102% o gyfartaledd Cymru (£598.10) a 95.2% o gyfartaledd y DU gyfan (£640). Roedd gan Sir Benfro y seithfed cyflog wythnosol gros canolrifol uchaf ar draws ardaloedd awdurdodau lleol Cymru. Fodd bynnag, pan na chaiff goramser ei gynnwys, mae'r gyfradd fesul awr ar gyfer tâl yn y sir (£14.27) yn is na Chymru (£15.13). Byddai hyn yn dangos bod yn rhaid i weithwyr yn Sir Benfro weithio oriau hirach er mwyn bod yn gyfartal â'r lefelau cyflog wythnosol gros yng Nghymru a'r DU.

Pan ystyrir cyfran y gweithwyr sy’n gweithio’n rhan amser neu’n llawn amser, mae gwahaniaeth cliriach rhwng Sir Benfro a Chymru a’r DU gyda chyfran sylweddol uwch o drigolion cyflogedig Sir Benfro yn dibynnu ar waith rhan-amser o gymharu â Chymru a’r DU yn gyffredinol.

 

Swyddi	Sir Benfro (swyddi gweithwyr)	Sir Benfro (%)	Cymru (%)	Prydain fawr (%)
Amser llawn	25,000	58.1	65.0	68.1
Rhan-amser	17,000	39.5	35.0	31.9

Ffynhonnell: Dwysedd Swyddi - Swyddfa Ystadegau Gwladol

Gydag 16.3% o weithwyr (fesul diwydiant) yn gweithio mewn gweithgareddau llety a gwasanaethau bwyd yn Sir Benfro, o gymharu ag 8.1% ar gyfer Cymru a 7.5% ar gyfer Prydain Fawr, mae'n amlwg bod twristiaeth yn cynrychioli sector cyflogaeth sylweddol yn Sir Benfro.

Mae natur dymhorol swyddi sy’n ymwneud â thwristiaeth sy’n cyd-fynd â chyflogaeth ran-amser yn effeithio’n sylweddol ar allu aelwydydd sy’n byw’n lleol i sicrhau cyllid morgais neu gael geirda ar gyfer mynediad i’r sector rhentu preifat, sy'n ffactor a waethygir mewn ardal o dai sydd â phrisiau uchel o gymharu â lefelau incwm fel yr hyn a geir yn Sir Benfro. Yn yr un modd, gall mynediad at fudd-daliadau gael ei gymhlethu gan batrymau gwaith tymhorol sydd, er gwaethaf newidiadau deddfwriaethol, yn gallu amharu ar batrymau incwm aelwydydd sy’n ceisio tai fforddiadwy.

Fodd bynnag, mae effaith fwy diweddar Covid-19 a’r argyfwng costau byw wedi gwaethygu’r pwysau a wynebir gan aelwydydd lleol mewn perthynas â chyllid aelwydydd ac yn enwedig costau tai. Gellir dangos hyn yn rhannol gan lefel yr ôl-ddyledion rhent tai sy’n amlwg ymhlith tenantiaid stoc sy’n eiddo i’r cyngor a gynyddodd 134% yn ystod y flwyddyn hyd at fis Rhagfyr 2022.

Yn ôl data a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2023 gan y Gynghrair Dileu Tlodi Plant a Phrifysgol Loughborough, roedd 29% o blant yn Sir Benfro yn byw mewn tlodi ar ôl ystyried costau tai, o gymharu â’r ffigur cyffredinol ar gyfer Cymru, sef 27.9%. Mae'r gwahaniaeth rhwng y cyfraddau costau tai cyn ac ar ôl yn fwy yn Sir Benfro nag yng Nghymru, sy’n dangos bod costau tai yn cael mwy o effaith ar dlodi yn Sir Benfro. Mae gan y sir y gyfradd ail uchaf o dlodi plant absoliwt yng Nghymru ar 17.2% gyda chyfraddau'n amrywio ar draws Sir Benfro. Mae data a gynhyrchwyd gan yr Adran Gwaith a Phensiynau ar nifer a chanran y plant (o dan 16 oed) sy’n byw mewn teuluoedd incwm isel cymharol yn dangos, ar gyfer 2018/19, bod gan 28 o’r 60 ward yn Sir Benfro gyfradd tlodi plant gymharol o fewn yr 20% uchaf ar gyfer wardiau ym Mhrydain Fawr gydag wyth o'r rhain o fewn y 10% uchaf ym Mhrydain Fawr.

Proffil y farchnad dai

Mae’r Asesiad o’r Farchnad Dai Leol (Gorffennaf 2021 – HDH Planning and Development Ltd) yn amlygu’r amcangyfrifon stoc anheddau diweddaraf gan Lywodraeth Cymru sy’n nodi bod 63,034 o anheddau yn Sir Benfro yn 2020. Rhwng 2015 a 2020, roedd nifer yr anheddau wedi cynyddu 2.4%, sef bron i 1,500 o eiddo. O gymharu â hynny, dros yr un cyfnod, cynyddodd y stoc anheddau yng Nghymru 2.2%.

Amcangyfrifon stoc anheddau - Mawrth 2020

Lleoliad	Landlord cymdeithasol cofrestredig	RSL	Eiddo i berchen-feddiannydd*	Rhentu preifat	Cyfanswm
Pembrokeshire	5,656	2,620	46,795	7,962	63,034
Pembrokeshire %	8.97%	4.16%	74.24%	12.63%	100%
Wales	87,331	142,571	1,002,709	204,955	1,437,567
Wales %	6.07%	9.92%	69.75%	14.26%	100%

 

Ffynhonnell: StatsCymru  (*Yn cynnwys eiddo i berchen-feddianwyr, tai canolraddol a deiliadaethau eraill)

Mae cymharu proffiliau anheddau rhwng Sir Benfro a Chymru gyfan yn dangos bod y sector perchen-feddianwyr yn fwy yn Sir Benfro ac mae gan y sir stoc lai o dai cymdeithasol ar draws yr eiddo cyfunol sy’n eiddo i’r awdurdod lleol ac eiddo landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn ogystal ag o fewn y sector rhentu preifat.

Mae argaeledd mwy cyfyngedig tai cymdeithasol yn Sir Benfro yn her yng nghyd-destun marchnad dai dan bwysau lle nad yw aelwydydd lleol yn gallu cael mynediad at dai fforddiadwy. Ynghyd â'r farchnad rhentu preifat gymharol lai, mae diffyg argaeledd dewisiadau amgen i berchentyaeth i drigolion lleol yn creu straen pellach o ran mynediad at dai a fforddiadwyedd y farchnad dai.

Daliadaeth fesul cartref – cymhariaeth 10 mlynedd

Mae’r tabl isod yn cymharu nifer a chanran yr aelwydydd ar draws y pedair deiliadaeth allweddol ac yn dangos y duedd rhwng ffigurau’r cyfrifiad ar gyfer 2011 a 2021 yn y drefn honno. Mae’r ffigurau’n dangos mai’r prif newid yw’r gostyngiad yng nghanran yr aelwydydd sy’n prynu eu cartref gyda morgais neu fenthyciad sydd, ynghyd â dadansoddiad o ddata economaidd gan gynnwys enillion, yn dangos effaith debygol mewnfudiad aelwydydd hŷn cefnog sy'n prynu eiddo'n llwyr, a phroffil hŷn y boblogaeth yn gyffredinol. Mae’r patrwm hwn o berchen-feddiannaeth yn rhoi pwysau cynyddol ar brisiau eiddo lleol yn enwedig pan fo aelwydydd yn symud i mewn o ardaloedd mwy cefnog yn y DU.

Insert table

Deiliadaeth fesul person – cymhariaeth 10 mlynedd

Mae'r tabl canlynol yn cymharu proffiliau deiliadaeth ar gyfer nifer y trigolion arferol yn Sir Benfro.  Mae’r gwahaniaeth mewn canrannau’n adlewyrchu gwahaniaethau ym maint cyfartalog aelwydydd, gyda maint aelwydydd mewn eiddo lle mae'r aelwyd yn berchen arnynt yn gyfan gwbl yn llai na’r aelwydydd sydd â morgais.  Eto, y prif newid rhwng 2011 a 2021 yw’r gostyngiad sylweddol yn y bobl sy’n prynu eu cartref gyda morgais/benthyciad a’r cynnydd yn nifer y bobl sy’n berchen ar eu heiddo’n llwyr.

Insert table

Mae cyfanswm nifer y bobl yn is na chyfanswm y boblogaeth am nad yw'r tabl hwn yn cynnwys pobl sy'n byw mewn sefydliadau cymunedol (ee cartrefi gofal preswyl). 

I ddangos y berthynas rhwng poblogaeth y proffil sy'n heneiddio yn Sir Benfro a pherchnogaeth lwyr ar anheddau, mae'r tabl isod yn croesdablu oedran pobl a'u daliadaeth. Mae'n ymddangos bod y data'n cadarnhau'r gydberthynas rhwng aelwydydd hŷn a pherchnogaeth lwyr ar eiddo, gyda thros dri chwarter y bobl 65 oed wedi'u nodi fel rhai sy'n byw mewn cartref perchen-feddiannaeth sy'n eiddo iddynt yn llwyr. Mae'r ffigurau canlynol yn canolbwyntio ar boblogaeth breswyl arferol yn hytrach nag aelwydydd.

Mewn cymhariaeth, mae’r ffigurau’n dangos bod 26% o bobl 24 oed ac iau yn byw mewn tai cymdeithasol, sy’n llawer uwch na’r ganran gyffredinol ar gyfer y ddeiliadaeth hon (17%) tra bod pobl 65 oed a hŷn ond yn cyfrif am 10% o’r bobl sy’n meddiannu tai cymdeithasol ar rent. Yn y cyfamser, mae pobl rhwng 16 a 34 oed yn cyfrif am 46% o’r feddiannaeth yn y sector rhentu cymdeithasol.

Oed a deiliadaeth

Deiliadaeth	Pob oedran	24 oed ac iau	25-34 oed	35-49 oed	50-64 oed	65 neu'n hŷn
Perchnogaeth: Yn berchen yn llwyr	39%	15%	16%	18%	47%	77%
Perchnogaeth: Yn berchen gyda morgais neu fenthyciad neu ranberchnogaeth	29%	38%	37%	44%	29%	7%
Rhent cymdeithasol	17%	26%	20%	17%	13%	10%
Rhentu'n breifat neu'n byw heb dalu rhent	16%	21%	28%	21%	11%	7%
Pob deiliadaeth	100%	100%	100%	100%	100%	100%

 

Gan edrych ar dueddiadau o ran y twf cymharol rhwng gwahanol ddeiliadaethau ar draws Sir Benfro, mae dadansoddiad o Amcangyfrifon Stoc Anheddau Llywodraeth Cymru 2020, yn dangos bod y sector rhentu preifat wedi gweld rhywfaint o dwf rhwng 2015 a 2020 ochr yn ochr â nifer y perchnogion preswyl a oedd yn berchen ar eu heiddo’n llwyr. Mewn cymhariaeth, mae nifer y perchen-feddianwyr sydd â morgais wedi gostwng ychydig gyda’r sector rhentu cymdeithasol yn cofnodi twf cymedrol yn unig ar gyfer yr un cyfnod. Mae'n ymddangos bod hyn yn cefnogi tystiolaeth ehangach sy'n awgrymu heriau o fewn y farchnad dai ar gyfer aelwydydd iau sy'n byw yn lleol, sy'n ceisio opsiynau tai fforddiadwy.

Mae dadansoddiad o fwletin Tai Cymru (Cyfrifiad 2021) gan Lywodraeth Cymru yn dangos bod dosbarthiad anheddau yn ôl nifer yr ystafelloedd gwely yn Sir Benfro yn debyg i’r cyfartaledd ar gyfer Cymru er bod rhai gwahaniaethau.

O gymharu â Chymru, roedd gan Sir Benfro gyfran uwch o anheddau â phedair ystafell wely neu fwy a chyfran is o anheddau â dwy ystafell wely. Mae hyn yn awgrymu bod gan Sir Benfro anheddau mwy o faint na’r cyfartaledd ar gyfer Cymru, sy’n her o ran costau lefel mynediad cymharol wrth gael mynediad at dai rhent preifat neu dai perchen-feddianwyr ac mae’n debyg ei fod yn dangos rhywfaint o danfeddiannu o’i ystyried yn erbyn meintiau aelwydydd tebygol y boblogaeth sy'n heneiddio. Ymhellach, nododd yr Asesiad o’r Farchnad Dai Leol a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2021 fod gan Sir Benfro fwy o anheddau sengl na'r cyfartaledd cenedlaethol ac mai dyma oedd y math mwyaf cyffredin o eiddo yn y sir, gyda llawer llai o dai teras ar gyfartaledd nag a geir ledled Cymru.

Tueddiadau'r boblogaeth

Er bod tueddiadau poblogaeth wedi dangos twf cymharol isel yn y boblogaeth (0.8%) rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021 mae’n bwysig ystyried y goblygiadau i’r farchnad dai a’r goblygiadau cysylltiedig i’r boblogaeth leol.

Wrth gymharu amcangyfrifon poblogaeth 2019 y Swyddfa Ystadegau Gwladol â data o gyfrifiad 2011 mae Asesiad o’r Farchnad Dai Leol 2021 yn amlygu bod y boblogaeth sy'n llifo o Loegr i Sir Benfro wedi cynyddu’n sylweddol mewn graddfa gymharol ers cyfrifiad 2011. Yn benodol, mae’n amlygu cynnydd o 47.2% o’r holl fewnfudwyr i Sir Benfro yn 2011 i 54.6% o fewnfudwyr yn 2019. At hynny, mae’r asesiad yn amlygu bod llif poblogaeth o fannau eraill yng Nghymru hefyd wedi cynyddu ychydig o ran pwysigrwydd, tra bod llifoedd o dramor wedi lleihau’n sylweddol.

Ymhellach, yn 2011 datgelodd y cyfrifiad lefel uchel o hunangynhwysiant yn y sir ac roedd 70.6% o’r bobl a symudodd i gartref newydd yn Sir Benfro yn y flwyddyn hyd at gyfrifiad 2011 wedi byw yn y sir o’r blaen. Mewn cymhariaeth, yn ôl y ddogfen 'Pobl ag ail gyfeiriadau: Bwletin Cyfrifiad 2021', a gynhyrchwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol, canran y bobl a symudodd i gartref newydd yn Sir Benfro yn y flwyddyn hyd at gyfrifiad 2021 ac a oedd yn byw yn y sir yn flaenorol oedd 51.8%. Mae hyn yn cymharu â ffigur Cymru gyfan o 64.4% ac yn awgrymu cynnydd sylweddol yn y graddau y mae mewnfudo yn cyfrif am weithgarwch cyffredinol y farchnad dai. Roedd gan Sir Benfro y bedwaredd ganran isaf o bobl a symudodd o fewn y sir ymhlith 22 ardal awdurdod lleol Cymru yn 2021.

Er y gwyddys, yn fwy diweddar, fod effaith Covid-19 wedi cyfrif am gynnydd mewn mudo i ardaloedd gwledig o ganolfannau poblogaeth mwy trefol, mae’r ffigurau cymharol rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021 yn dangos llai o hunangynhwysiant ym marchnad dai Sir Benfro a chynnydd sylweddol mewn mewnfudo o Loegr a mannau eraill yng Nghymru i Sir Benfro, fel cyfran o'r farchnad dai gyffredinol.

Fforddiadwyedd tai

Yn ôl Mynegai Prisiau Tai y DU (Cymru); Medi 2022, pris cyfartalog eiddo yng Nghymru oedd £223,798, sef cynnydd o 12.9% dros y 12 mis blaenorol. Mae hyn yn cynrychioli newid o’r flwyddyn flaenorol i fis Medi 2021 pan gynyddodd prisiau tai yn Sir Benfro 14.3% o’i gymharu â 15.6% ar gyfer Cymru ac sy’n dynodi pwysau cymharol gynyddol yn y farchnad dai a fforddiadwyedd tai yn gwaethygu i drigolion lleol.

Fel arwydd o anwadalrwydd y farchnad roedd y ffigur yn cynrychioli cynnydd o 2% o'i gymharu â'r mis blaenorol. Cynyddodd prisiau tai yng Nghymru ar gyfradd gyflymach na’r DU gyfan (9.5%) dros yr un 12 mis.

Mewn cymhariaeth, pris tŷ yn Sir Benfro ar gyfartaledd oedd £248,315 o'i gymharu â £212,752 ym mis Medi 2021, sy’n cynrychioli cynnydd o 16.7% dros 12 mis. Roedd hyn yn cynrychioli’r chweched cynnydd canrannol mwyaf mewn prisiau cyfartalog ar draws y 22 ardal leol yng Nghymru gan ei fod yn sylweddol uwch na’r ffigur ar gyfer Cymru gyfan (12.9%). Roedd y cynnydd yn Sir Benfro yn uwch nag ar gyfer siroedd cyfagos Sir Gaerfyrddin a Cheredigion dros yr un cyfnod, sef 12.5% a 15.1% yn y drefn honno.

 Mynegai Prisiau Tai y DU - Medi 2022

Awdurdod lleol	Medi 2022	Medi 2021	Gwahaniaeth %
Sir Gaerfyrddin	£207,028	£184,098	12.5%
Ceredigion	£262,535	£228,145	15.1%
Sir Benfro	£248,315	£212,752	16.7%
Cymru	£223,798	£198,146	12.9%

 

Mae data’r Gofrestrfa Tir yn dangos, er bod pandemig Covid-19 wedi arwain at ostyngiad sylweddol yn nifer y gwerthiannau eiddo ledled Cymru, mae’n ymddangos bod y farchnad wedi dychwelyd i'r lefelau a fu cyn y pandemig erbyn diwedd 2020 gyda newidiadau yn y dreth stamp yn arwain at naid sylweddol mewn trafodion yn y 12 mis hyd at fis Gorffennaf 2022 sy'n cyfateb i 199%.

Er nad ydym wedi deall tueddiadau tymor hwy sy’n gysylltiedig ag effaith chwyddiant a chyfraddau llog uwch yn llawn eto, mae’n amlwg bod y farchnad dai wedi bod yn hynod o fywiog yn Sir Benfro ac yn fwy cyffredinol ledled Cymru yn y cyfnod hyd at fis Medi 2022. Mae'n rhaid bod effaith pandemig Covid-19 a’r cynnydd cysylltiedig mewn ymdrech tuag at weithio gartref wedi cyfrannu at y duedd hon.

Pris cyfartalog fesul awdurdod lleol yng Nghymru

 Insert visual

 Ffynhonnell: Mynegai Prisiau Tai y DU, adroddiad Cymru (Medi 2022) Cofrestrfa Tir EF

Caiff fforddiadwyedd tai ei fesur gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol fel cymhareb fforddiadwyedd pris tai a chaiff ei gyfrifo drwy rannu prisiau tai canolrifol â chanolrif enillion gros blynyddol yn seiliedig ar y gweithle. Yn seiliedig ar fwletin Fforddiadwyedd Tai y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar gyfer Cymru a Lloegr 2022, y gymhareb fforddiadwyedd ar gyfer Sir Benfro oedd 6.9 yn 2022. Dyma’r un gymhareb ag a adroddwyd yn 2021 ac mae’n golygu bod pris tŷ canolrifol yn Sir Benfro am flynyddoedd yn olynol 6.9 gwaith yr enillion blynyddol canolrifol yn y sir. Roedd hyn yn uwch na'r sefyllfa ar gyfer Cymru (6.2) ac yn is na'r ffigurau ar gyfer y DU gyfan (8.3). Roedd gan Sir Benfro y bedwaredd gymhareb fforddiadwyedd uchaf o blith y 22 ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Mewn cymhariaeth, yn 2016 y gymhareb fforddiadwyedd ar gyfer Sir Benfro oedd 5.3 o gymharu â 6.5 ar gyfer Cymru sy’n dangos bod y sefyllfa fforddiadwyedd wedi gwaethygu’n sylweddol dros y blynyddoedd ers 2016 ac sy’n cadarnhau bod prisiau tai wedi cynyddu ar gyfradd gyflymach nag enillion yn Sir Benfro o gymharu â Chymru.

Er y deëllir bod prisiau eiddo yn amrywio o fewn gwahanol ardaloedd is-farchnad tai, mae gan leoliad arfordirol Sir Benfro a'i hatyniad fel cyrchfan wyliau y potensial i greu gwahaniaethau sylweddol mewn prisiau eiddo sy'n gysylltiedig â phroblemau yn cynnwys perchnogaeth ail gartrefi a mewnfudo. Mae lleoliad y Parc Cenedlaethol, sy'n gysylltiedig â rheolaethau ychwanegol a gysylltir yn gyffredin ar ddatblygiad, yn enghraifft o botensial o'r fath ar gyfer gwahaniaethau fforddiadwyedd tai lleol. Cynhaliodd yr Asesiad o'r Farchnad Dai Leol ddadansoddiad ar-lein o brisiau canolrifol a chwartel isaf ar gyfer tai yn Sir Benfro yn ystod mis Ionawr 2021 gan gymharu prisiau o fewn y Parc Cenedlaethol ac ardaloedd y sir nad ydynt o fewn y Parc Cenedlaethol. Daeth hwn i’r casgliad, er bod adborth gan werthwyr tai lleol yn awgrymu nad yw ffin y Parc Cenedlaethol yn effeithio ar y rhan fwyaf o ddarpar breswylwyr, bod gwahaniaeth clir mewn prisiau rhwng cartrefi y tu mewn a’r tu allan i’r ardaloedd, gyda phrisiau tai ar draws y ddau chwartel yn sylweddol uwch o fewn y Parc Cenedlaethol o gymharu ag ardaloedd nad ydynt o fewn y Parc Cenedlaethol.

Tra bydd pwysau ychwanegol lleol felly yn amlwg o fewn y sir, gyda chymhareb fforddiadwyedd pris tai o 6.9 mae'n amlwg nad yw marchnad dai gyffredinol Sir Benfro yn fforddiadwy i gyfran sylweddol o'r boblogaeth leol.

Eiddo gwag, ail gartrefi a llety gwyliau

Yn gysylltiedig â harddwch naturiol a natur ddeniadol Sir Benfro fel cyrchfan i dwristiaid, mae nifer yr achosion o berchentyaeth ail gartrefi a llety gwyliau yn her sylweddol ac ychwanegol i argaeledd a fforddiadwyedd y farchnad dai i drigolion lleol. Ymhellach, mae’n ymddangos bod effaith Covid-19 wedi gwaethygu’r cynnydd hanesyddol yn nifer y bobl o’r tu allan i’r sir sy’n ceisio perchnogaeth ail gartrefi, gyda chynnydd mewn ail gartrefi o 45% yn Sir Benfro ers 2018 o gymharu â 9% ar gyfer Cymru gyfan.

Mae’r crynodiad uchel o ail gartrefi a llety gwyliau mewn ardaloedd fel Sir Benfro wedi arwain at bryderon ar lefel genedlaethol ynghylch eu heffeithiau economaidd, cymdeithasol a diwylliannol ar gymunedau lleol, gyda risgiau penodol yn ymwneud ag effeithiau ar ardaloedd Cymraeg eu hiaith lle mae teuluoedd lleol yn ei chael hi’n anodd cadw troedle yn eu cymuned, gan felly roi pwysau ar gynaliadwyedd yr iaith Gymraeg a diwylliant Cymraeg y sir. Yn wir, o gymharu data rhwng cyfrifiad 2011 a chyfrifiad 2021, gwelodd Sir Benfro y gostyngiad ail uchaf (o ddau bwynt canran) yng nghyfran y boblogaeth tair oed neu hŷn sy’n gallu siarad Cymraeg.

Cynllun Tai Cymunedau Cymraeg yw un o ymatebion allweddol Llywodraeth Cymru ac mae’n ystyried sut y gall mentrau eraill ategu ymyriadau cenedlaethol i amddiffyn cymunedau Cymraeg a’r iaith i ffynnu. Bydd llawer o'r mentrau a awgrymir yn y cynllun yn cael eu treialu yn Nwyfor yng ngogledd Cymru ac mae'r llywodraeth wedi bod yn ymgynghori ar sut y gellir ategu'r pecyn o ymyriadau cyfunol ar lefel gymunedol i gefnogi a diogelu'r Gymraeg.

Ar yr un pryd, mae angen ystyried cydbwysedd economaidd anodd mewn cymunedau arfordirol fel Sir Benfro lle mae hefyd yn wir bod llety gwyliau yn debygol o gyfrannu at ffyniant yr economi leol, naill ai drwy berchnogaeth uniongyrchol gan y boblogaeth leol neu drwy ddarparu cyflogaeth leol a thrwy wariant ymwelwyr o fewn yr economi leol. Yng nghyd-destun y strategaeth dai, fodd bynnag, mae'r ystyriaethau'n canolbwyntio ar yr effaith ar fforddiadwyedd ac argaeledd tai a'r goblygiadau anochel i'r boblogaeth leol gan gynnwys gweithwyr allweddol sy'n hanfodol i ddarparu gwasanaethau lleol. O ran eiddo gwag, tra deëllir y gallant gael effaith andwyol ar y gymuned leol, mae hefyd yn wir eu bod yn cynrychioli colled i'r stoc dai gyffredinol a thrwy hynny yn cyfrannu at yr heriau sy'n gysylltiedig â chyflenwad tai a fforddiadwyedd.

Mewn crynodeb o ganfyddiadau adolygiad o dystiolaeth ar ail gartrefi a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2021, nododd Llywodraeth Cymru fod 24,873 o ail gartrefi trethadwy yng Nghymru yn 2021-22, ac eithrio llety gwyliau masnachol. O'i hystyried fel cyfran o'r holl ail gartrefi yng Nghymru, Sir Benfro oedd yr ail safle uchaf o ran awdurdod lleol ar 16% gyda dim ond Gwynedd yn y safle uchaf ar 20%. Yn gyffredinol ar gyfer Cymru, adroddwyd bod 2,005 o ail gartrefi ychwanegol wedi’u cofrestru ers y cofnod cyntaf yn 2017-18, sef cynnydd o 9%. Yn bwysig ddigon, mae’r ymchwil yn dangos bod y cynnydd mwyaf wedi bod yn Sir Benfro (1,267/45% o ail gartrefi ychwanegol)

Yn 2022/23 nododd cofnodion y dreth gyngor fod 60,602 o anheddau trethadwy a 1,729 o anheddau eithriedig yn Sir Benfro. O'r cyfanswm hwn o 62,331 o anheddau, dosbarthwyd 6.8% (4,216) fel ail gartrefi trethadwy, sy'n sylweddol uwch na'r ffigur cenedlaethol (1.8%). Mae cysylltiad annatod rhwng yr her o ran eiddo gwag hirdymor a'r her o ran cartrefi eilaidd yn Sir Benfro gan nad yw eu heiddo ar gael ar hyn o bryd i'w defnyddio fel prif breswylfeydd i ddiwallu anghenion tai lleol. Gall heriau ychwanegol fodoli mewn perthynas ag effaith eiddo gwag lle mae diffyg cynnal a chadw neu ddadfeiliad yn effeithio'n negyddol ar y gymdogaeth gyfagos, yn fwyaf tebygol mewn ardaloedd o ddwysedd tai uchel. Fodd bynnag, yn wahanol i siroedd lle cydnabyddir bod y farchnad dai yn fforddiadwy gyda phrisiau tai isel a lefelau eiddo gwag ar raddfa fawr yn aml, mae’r broblem yn Sir Benfro yn ymwneud â phrinder tai fforddiadwy yn gyffredinol a’r cyfle a gollwyd a gynrychiolir gan eiddo gwag hirdymor. O ganlyniad, mae'r broblem wedi tueddu i gael ei nodi ochr yn ochr ag effeithiau sy'n gysylltiedig â pherchnogaeth ail gartrefi, er enghraifft, ac mae'r ymatebion polisi wedi datblygu law yn llaw. Mae'r rhain wedi canolbwyntio ar gymhwyso premiymau'r dreth gyngor ar eiddo gwag a defnyddio derbyniadau perthnasol i ddatblygu camau gweithredu uniongyrchol ar fynd i'r afael ag eiddo gwag.

Mae casglu data cyson ar lefel eiddo gwag yn gymhleth ac mae cymariaethau cenedlaethol yn heriol. Gall data’r cyfrifiad sy’n casglu deiliadaeth ar ddyddiad penodol ddangos lefelau annisgwyl o eiddo gwag gan y bydd y data’n anochel yn cynnwys, er enghraifft, ail gartrefi a llety gwyliau achlysurol. Er enghraifft, wrth ystyried effaith Covid-19, roedd ffigurau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn nodi bod 8,915 (13.8%) o gyfanswm o 64,400 o anheddau yn Sir Benfro yn wag ar ddiwrnod y cyfrifiad ym mis Mawrth 2021. Nid yw hyn, felly, yn enghraifft ddibynadwy o raddfa eiddo gwag yn y sir. Ceir data mwy dibynadwy drwy gofnodion y dreth gyngor er bod y data yn destun dosbarthiadau gwahanol o dan reolau’r dreth gyngor ar gyfer eithriadau. Fodd bynnag, fel ciplun, ym mis Gorffennaf roedd cofnod bod 1,003 o eiddo wedi bod yn wag am lai na thair blynedd a mwy na 12 mis. Fodd bynnag, bydd y ffigur yn cynnwys eiddo a allai fod wedi’u marchnata am gyfnod hir neu sy’n destun gwaith adnewyddu estynedig neu brosesau profiant a fyddai’n lleihau’r nifer cyffredinol. Nodwyd bod 529 eiddo wedi bod yn wag ers 3 blynedd neu fwy. Ym mis Ionawr 2023, amcangyfrifodd StatCymru fod 1,406 o eiddo gwag y codir tâl amdanynt at ddibenion y dreth gyngor yn Sir Benfro. Yn gyffredinol, at ddibenion nodi eiddo ar gyfer camau gweithredu wedi'u targedu, amcangyfrifir bod oddeutu 750 o eiddo gwag yn Sir Benfro, a allai ddarparu cartrefi i bobl sydd eu hangen ac a allai felly fod yn ffocws i gamau gweithredu wedi’u targedu gan y cyngor wrth ddefnyddio pwerau dewisol a gorfodol. Agwedd bwysig ar ymateb Sir Benfro fydd sicrhau bod data cyfoes o ansawdd da ar leoliad a statws eiddo gwag yn y sir.

Mae dosbarthiad ail gartrefi yn amrywiol ac acíwt ar lefel gymunedol. Mae'n bwysig nodi bod y data'n dangos bod gwahaniaethau sylweddol rhwng gwahanol ardaloedd yn Sir Benfro gyda rhai ardaloedd arfordirol yn adlewyrchu dwyseddau sylweddol uwch o ail gartrefi a phrisiau tai uwch. Mewn rhai ardaloedd, dangosodd dadansoddiad awdurdodau lleol o’r data a oedd ar gael afluniad sylweddol yn y farchnad dai leol oherwydd y galw am ail gartrefi:

‘……Er bod llawer o fentrau polisi eisoes ar waith ledled Cymru a Sir Benfro, mae ffigurau Treth Trafodiadau Tir Cyfradd Uwch Awdurdod Cyllid Cymru yn awgrymu bod dros 70% o werthiannau tai preswyl yn Ninbych-y-pysgod ar gyfer y blynyddoedd 2020-21 a 2021-22 ar gyfer cartrefi nad ydynt yn cael eu defnyddio fel prif breswylfa'r perchennog.  O ystyried y prinder llety rhentu preifat, mae'n debygol bod y mwyafrif o'r rhain yn dai gwyliau neu'n ail gartrefi’.

Briff i’r Cabinet ar effaith bosibl newid deddfwriaethol ar gyfer ail gartrefi a llety gwyliau – Awst 2022

Mae atyniad Sir Benfro fel cyrchfan i dwristiaid yn anochel yn arwain at ddefnyddio cyfran gymharol sylweddol o’r stoc dai fel llety gwyliau, sydd, yn unol â chyfran uchel o berchenogaeth ail gartrefi (ac yn aml yn gysylltiedig yn uniongyrchol â hynny) yn cynyddu’r pwysau ar fforddiadwyedd tai y farchnad dai leol.  Ers dyfodiad marchnad AirBnB yn y DU, mae Sir Benfro wedi gweld cynnydd cyson yn nifer yr eiddo sy'n cael eu defnyddio ar gyfer llety gwyliau tymor byr drwy wefannau llety tymor byr.

Mae asesiad diwygiedig o farchnad dai leol Sir Benfro 2023 (drafft) yn amlygu pwysigrwydd ystyried ail gartrefi a’u heffaith ar y farchnad dai. Mae adroddiad yr asesiad o'r farchnad dai leol hefyd yn cydnabod bod Polisi Cynllunio Cymru yn mynd ymhellach ac wedi'i ddiwygio fel y gall awdurdodau cynllunio weithredu i liniaru effaith ail gartrefi a llety gwyliau. Mae'n nodi ym mharagraff 2.20 o'r asesiad o'r farchnad dai leol (a pharagraff 4.25 o'r ddogfen polisi cynllunio) y dylid casglu tystiolaeth gychwynnol i gadarnhau maint y broblem. Mae'n datgan 'Rhaid ystyried materion  lleol, fel nifer yr ail gartrefi a llety gosod tymor byr sydd mewn ardal benodol wrth ddatblygu’r gofyniad am dai fforddiadwy  a thai’r farchnad agored ac a yw’r  dystiolaeth yn cyfiawnhau polisi lleol  penodol i gefnogi hyfywedd cymunedau. Gallai hynny gynnwys er enghraifft cyflwyno cap neu derfyn ar nifer yr  ail gartrefi neu lety gosod tymor byr’.

Mae’n mynd ymlaen, ym mharagraff 2.21 o’r asesiad o'r farchnad dai leol, sut y gall awdurdodau cynllunio weithredu: ‘Lle bo tystiolaeth leol gadarn wedi  nodi bod ail gartrefi a llety gosod  tymor byr yn effeithio ar y gymuned,  gallai awdurdodau cynllunio ystyried  dulliau cynllunio lleol cydgysylltiedig. Gallai hynny gynnwys enwi’n benodol safleoedd mewn cynlluniau datblygu ar gyfer cartrefi newydd y cyfyngir eu  defnydd i fod yn brif neu unig breswylfa neu i’r farchnad dai leol (gweler paragraff  4.2.9) a/neu gyflwyno cyfarwyddiadau Erthygl 4 mewn ardal benodol lle byddai gofyn am gais cynllunio i newid defnydd prif neu unig breswylfa i fod yn ail gartref neu lety gosod tymor byr’.

Mae'r adroddiad Ail gartrefi: Datblygu polisïau newydd yng Nghymru a gyhoeddwyd yn gynnar yn 2021, yn edrych yn fanwl ar nifer yr ail gartrefi a hefyd nifer y cartrefi a ddefnyddir neu a gofrestrwyd fel busnesau (unedau gwyliau, tai sy’n cael eu gosod allan, Airbnb ac ati), i nodi’n llawn y stoc nad yw ar gael at ddefnydd preswyl yng ngwahanol siroedd Cymru. Roedd hyn yn cofnodi nad oedd tua 9.2% o’r stoc dai ar gael i’w defnyddio yn Sir Benfro yng nghanol 2020, sef yr ail ffigur uchaf a gofnodwyd ar draws Cymru gyfan.

Mae’r ffigur isod (o’r asesiad drafft o'r farchnad dai leol 2023) yn amlygu graddau’r broblem yn Sir Benfro ac amrywiadau ar draws y sir:

Insert visual

Ffynhonnell: Cyngor Sir Benfro, 2021

Er mai’r effaith y cyfeirir ato amlaf o ran lefelau uchel o berchenogaeth ail gartrefi a llety gwyliau yw ar fforddiadwyedd prisiau tai, mae’n bwysig tynnu sylw at y ffaith bod yr effeithiau’n ymestyn y tu hwnt i berchnogaeth tai i gynnwys y sector rhentu preifat ac yn y pen draw ar argaeledd opsiynau tai fforddiadwy o fewn y sector rhentu cymdeithasol.

Er gwaethaf twf sylweddol rhwng 2001 a 2011, mae’r sector rhentu preifat yn Sir Benfro wedi crebachu'n sylweddol sydd, ochr yn ochr ag effeithiau rheoleiddio cynyddol, o ganlyniad i landlordiaid yn symud i ffwrdd o osod tai preswyl tuag at lety gwyliau tymor byr gan gynnwys drwy lwybr AirBnB. Nododd asesiad o'r farchnad dai leol 2021 leihad ym maint y sector rhentu preifat yn ardaloedd Parciau Cenedlaethol y sir, gan amlygu bod cyfran yr anheddau sydd ar gael i breswylio’n barhaol yn is, yn enwedig mewn ardaloedd arfordirol ac ardaloedd o’r Parc Cenedlaethol, o gymharu ag ardaloedd trefol y sir.

‘Mae maint y sector rhentu preifat ym Mharc Cenedlaethol y sir wedi lleihau'n sylweddol yn y degawd diwethaf mewn ymateb i'r twf ym mhoblogrwydd gwefannau llety fel Airbnb’.

Asesiad o Farchnad Dai Leol Sir Benfro 2021

Nododd dadansoddiad o gyfanswm y rhestrau sydd ar gael ar safleoedd archebu llety gwyliau tymor byr yn Sir Benfro fod tua 3,827 o eiddo ar gael ym mis Ebrill 2022 ac er bod amrywiadau tymhorol yn bodoli, nid oes tystiolaeth i awgrymu a ddaw unrhyw eiddo ar gael i’w gosod i breswylwyr y tu allan i'r tymor. Roedd hyn yn dystiolaeth bod twf yn argaeledd llety gwyliau yn Sir Benfro ar draul eiddo a allai fod ar gael i’w rentu’n breifat neu i’w werthu ar y farchnad agored fel arall.

Y sector rhentu preifat yn Sir Benfro

Mae symudiad ymddangosiadol landlordiaid eiddo tuag at y farchnad gosod tai gwyliau tymor byr proffidiol a llai rheoledig yn effeithio’n anochel ar argaeledd eiddo rhentu preifat o fewn marchnad dai leol Sir Benfro gan ei bod yn debygol bod cyfran o’r stoc rhentu breifat wedi cael ei chyfeirio at y dewis arall apelgar hwn. Yn anochel, mae’r cyflenwad cyfyngedig o eiddo rhentu preifat yn effeithio ar werthoedd rhentu a fforddiadwyedd cysylltiedig y sector rhentu i drigolion ac aelwydydd lleol a fyddai fel arfer wedi dibynnu ar y sector hwn fel dewis arall yn lle perchentyaeth, naill ai o ddewis neu o reidrwydd.

Mae’r asesiad drafft diwygiedig o'r farchnad dai leol ar gyfer 2023 yn nodi ffigur canolrif cyffredinol o rent preifat misol o £625 ar draws Sir Benfro a Thyddewi a Saundersfoot yw’r ardaloedd marchnad tai sydd â'r rhent canolrif uchaf, tra bod gan Neyland y rhent canolrif isaf. Mae Asesiad Llesiant Sir Benfro (Mai 2022) yn amlygu’r ffaith bod y sector rhentu preifat, yn fwy diweddar, wedi gweld rhenti’n codi uwchlaw a thu hwnt i chwyddiant cyflogau yn Sir Benfro gan arwain at bwysau cynyddol ar y galw am dai rhent cymdeithasol a lefelau cynyddol o ddigartrefedd.

Gellir gweld y dystiolaeth ar gyfer hyn drwy gyfeirio at gymhariaeth rhwng lefel y lwfans tai lleol a rhenti lefel mynediad yn y sector preifat. Mae'r lwfans tai lleol yn rhan o’r dull a ddefnyddir i gyfrifo budd-dal tai yn ogystal ag elfen tai’r credyd cynhwysol ar gyfer hawlwyr y tu allan i’r sector rhentu cymdeithasol ac mae wedi’i gyfyngu yn ôl maint a lleoliad eiddo. Yn Sir Benfro mae dwy ardal marchnad rentu eang ac mae cap lwfans tai lleol yn pennu'r lefel uchaf sy'n daladwy o fewn pob ardal marchnad rentu eang yn ôl nifer yr ystafelloedd gwely yn yr eiddo. Felly mae hawlwyr yn atebol am unrhyw rent a godir uwchlaw'r cap perthnasol. Cynhaliwyd dadansoddiad bwrdd gwaith o lefelau cymharol lefelau rhent preifat o gymharu â chyfraddau lwfans tai lleol dros wyth wythnos fel rhan o’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer Cynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2022-2027.  Fe'i cynhaliwyd o fewn yr ardal marchnad rentu eang sy'n cyfrif am y rhan fwyaf o eiddo yn Sir Benfro, ac adolygodd yr ymarfer y rhent a hysbysebwyd ar gyfer 102 o eiddo oedd ar gael ar Zoopla.com.

 Rhent preifat yn Sir Benfro o'i gymharu â chyfraddau'r lwfans tai lleol

Maint	Rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat (misol)	Rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat (wythnosol)	Gwahaniaeth ar gyfartaledd i gyfradd y lwfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang (misol)	Gwahaniaeth ar gyfartaledd i gyfradd y lwsfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang (wythnosol)
1 ystafell welly	£465.48	£107.42	-£116.68	-£29.17
2 ystafell welly	£622.81	£143.66	-£178.80	-£44.70
3 ystafell welly	£829.81	£191.49	-£282.68	-£70.67
4+ ystafell welly	£1,153.75	£266.00	-£488.64	-£122.16
Cyfartaledd cyffredinol	£664.60	£153.34	-£204.56	-£51.14

 

Canfu’r dadansoddiad nad oedd yr un o’r eiddo a hysbysebwyd ar gyfraddau lwfans tai lleol neu’n is, gyda gwahaniaethau cyfartalog rhwng cyfradd y lwfans tai lleol yn yr ardal marchnad rentu eang a’r rhent cyfartalog yn y sector rhentu preifat yn amrywio o finws (-) £116.68 y mis calendr ar gyfer eiddo un ystafell wely i finws (-) £488.64 ar gyfer eiddo â phedair neu fwy o ystafelloedd gwely. Mae'r dadansoddiad yn amlygu'r gwahaniaeth rhwng lefelau rhent preifat a chyfraddau'r lwfans tai lleol ac mae'n dangos yr her i fforddiadwyedd y farchnad rhentu breifat yn Sir Benfro ar gyfer aelwydydd ar incwm is nad ydynt yn gallu cystadlu yn y farchnad. Fel yr amlygwyd gan yr Asesiad Llesiant 'mae'r farchnad rhentu breifat yn cael ei nodweddu gan brinder eiddo rhent sy'n diflannu o'r farchnad yn gyflym iawn, ac am brisiau sy'n aml yn uwch na'r rhent fforddiadwy cyfartalog ar gyfer y rhan fwyaf o bobl’.

 

Nid yw’n syndod, yng ngoleuni rheolaethau rheoleiddiol hanesyddol a pharhaus ar renti ar gyfer landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac awdurdodau lleol sydd â stoc dai, fod Asesiad drafft o’r Farchnad Dai Leol 2023 wedi canfod bod costau rhentu ar gyfer y sector rhentu cymdeithasol yn sylweddol is na’r rhai yn y sector rhentu preifat yn ogystal ag o'u cymharu â rhenti cymdeithasol eraill ledled Cymru. Mae’n werth nodi mai lefelau rhenti sy’n eiddo i’r cyngor yn Sir Benfro yw’r isaf ymhlith yr 11 awdurdod sy’n dal stoc yng Nghymru, gyda rhenti landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn y sir (ar gyfartaledd ar draws pob math o lety tai) hefyd yr isaf ar draws pob un o’r 22 ardal awdurdod lleol.

Stoc dai anghenion cyffredinol

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	100.86	101.08
Ynys Môn	98.77	100.23
Sir Ddinbych	101.27	103.74
Sir y Fflint	104.91	105.53
Wrecsam	99.50	106.20
Powys	100.71	100.48
Sir Benfro	91.79	99.23
Sir Gaerfyrddin	95.16	97.23
Abertawe	99.2	98.91
Bro Morgannwg	107.16	109.47
Caerdydd	111.96	100.84
Caerffili	94.80	101.00

 

 Stoc dai gwarchod

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	88.32	90.20
Ynys Môn	89.04	88.72
Sir Ddinbych	88.67	84.21
Sir y Fflint	91.02	95.14
Wrecsam	83.93	93.28
Powys	89.45	88.33
Sir Benfro	81.97	83.74
Sir Gaerfyrddin	77.99	90.77
Abertawe	93.10	93.79
Bro Morgannwg	96.08	94.41
Caerdydd	87.58	101.68
Caerffili	83.65	96.10

 

Stoc arall a gefnogir

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	94.29	108.26
Ynys Môn	-	98.35
Sir Ddinbych	-	108.88
Sir y Fflint	-	115.10
Wrecsam	76.13	112.35
Powys	-	102.03
Sir Benfro	90.12	77.95
Sir Gaerfyrddin	68.13	108.85
Abertawe	-	92.19
Bro Morgannwg	96.37	108.89
Caerdydd	105.22	128.37
Caerffili	-	100.24

 

Stoc gofal ychwanegol

Lleoliad	Cyfanswm awdurdod lleol	Cyfanswm landlordiaid cymdeithasol cofrestredig
Cymru	-	147.42
Ynys Môn	-	135.17
Sir Ddinbych	-	146.52
Sir y Fflint	-	158.18
Wrecsam	-	150.73
Powys	-	119.18
Sir Benfro	-	156.07
Sir Gaerfyrddin	-	121.79
Abertawe	-	109.85
Bro Morgannwg	-	223.27
Caerdydd	-	164.57
Caerffili	-	143.92

 

 Cyfanswm y stoc ar rent cymdeithasol

 

Lleoliad	Cyfanswm y stoc ar rent cymdeithasol
Cymru	100.46
Ynys Môn	98.79
Sir Ddinbych	100.82
Sir y Fflint	102.92
Wrecsam	100.29
Powys	97.95
Sir Benfro	93.50
Sir Gaerfyrddin	95.42
Abertawe	98.33
Bro Morgannwg	106.91
Caerdydd	111.56
Caerffili	95.99

 

StatsCymru/Tai/Stoc tai cymdeithasol a rhenti

 Insert table

 Stoc tai cymdeithasol a rhenti (yn agor mewn tab newydd)

 

Bydd y gwahaniaeth sylweddol rhwng rhenti’r farchnad a lefelau rhent cymdeithasol yn cynyddu nifer yr aelwydydd lleol sy’n ceisio tai o fewn y sector rhentu cymdeithasol, gan gynyddu’r pwysau ar restrau aros y gofrestr tai lleol (y gofrestr tai). Yn anochel, lle mae'r galw am fynediad i dai cymdeithasol trwy restr aros am dai yn fwy na'r cyflenwad tai mae risg bod lefelau cynyddol o ddigartrefedd i'w weld yn y sir, gyda phwysau sylweddol yn ymestyn i wasanaethau digartrefedd.

Y gofrestr tai a digartrefedd yn Sir Benfro

Yn Sir Benfro, gweinyddir mynediad i'r sector rhentu cymdeithasol drwy system gosod ar sail dewis (Choicehomespembrokeshire@gov.uk) a weithredir gan y cyngor drwy bartneriaeth gyda'r prif landlordiaidcymdeithasol cofrestredig sy'n gweithredu yn yr ardal. Mae eiddo sy'n dod ar gael i'w osod yn cael ei hysbysebu ar-lein a gall ymgeiswyr ar y gofrestr tai fynegi diddordeb trwy gyflwyno cais o ddiddordeb yn erbyn un neu fwy o'r anheddau a hysbysebir. Caiff ymgeiswyr eu bandio yn ôl eu hangen cymharol fel yr aseswyd gan Cartrefi Dewisedig ac mae amseroedd aros yn benderfynydd blaenoriaeth pellach rhwng yr un bandiau.

Mae'r twf yn nifer yr ymgeiswyr sy'n ceisio tai drwy Cartref Dewisedig @ Sir Benfro yn dangos i ba raddau y mae diffyg fforddiadwyedd tai yn effeithio ar y galw am dai cymdeithasol. Rhwng mis Ebrill 2018 a mis Ebrill 2023 cynyddodd nifer yr ymgeiswyr 1,312 (34.7%) gyda’r ffigurau’n sylweddol uwch ym mis Ebrill 2022 (5,545) (46.8%) cyn cynnal adolygiad o’r gofrestr tai a leihaodd y niferoedd. Mewn termau rhifol mae'r galw mwyaf sylweddol am aelwydydd sy'n ceisio llety un ystafell wely er bod y cynnydd canrannol mwyaf ar gyfer eiddo mwy o faint.

 Cartrefi Dewisedig @ Sir Benfro - Cofrestr Tai

Maint yr ystafell wely	Ebrill 2018	Ebrill 2019	Ebrill 2020	Ebrill 2021	Ebrill 2022	Ebrill 2023	% cynnydd ers Ebrill 2018
1 ystafell wely	2,331	2,193	2,337	2,951	3,338	3,037	30%
2 ystafell wely	944	960	908	1,194	1,376	1,262	33%
3 ystafell wely	369	383	401	502	596	574	55%
4 ystafell wely	116	125	143	159	185	159	37%
5+ ystafell wely	16	26	29	38	50	56	250%
Cyfanswm	3,776	3,687	3,818	4,844	5,545	5088	35%

 

Mae'r twf sylweddol hwn yn y rhestr aros am dai yn adlewyrchu'r gwahaniaeth rhwng y galw a'r cyflenwad sydd ar gael, ac er bod rhestrau aros am dai, yn anochel, yn adlewyrchu rhywfaint o 'ddiddordeb' dyheadol mewn tai, yn y blynyddoedd diwethaf mae cyfran yr aelwydydd sydd ag 'angen' brys am dai wedi cynyddu. Nid yw hyn yn syndod yng nghyd-destun yr heriau fforddiadwyedd tai sy'n wynebu'r boblogaeth leol.

Yn fwy diweddar, fodd bynnag, mae effaith Covid-19 ochr yn ochr â newidiadau deddfwriaethol ynghylch darparu llety dros dro a gosod cartrefi wedi rhoi straen ychwanegol sylweddol ar wasanaethau digartrefedd a’r gofrestr tai. O ystyried y dirywiad economaidd parhaus, gwasgariad ceiswyr lloches a thai ffoaduriaid sy'n ffoi rhag y rhyfel yn Wcráin, mae'r farchnad tai cymdeithasol yn Sir Benfro yn wynebu heriau digynsail. Yn Sir Benfro, mae tystiolaeth o hyn mewn sawl maes, gan gynnwys y cynnydd o flwyddyn i flwyddyn yng nghyfran yr aelwydydd yr aseswyd eu bod yn y bandiau angen uwch ond hefyd y graddau y mae'r bandiau uwch hyn yn cyfrif am y rhan fwyaf o'r eiddo cymdeithasol sydd ar osod. Mae’r tabl isod yn dangos y pwysau cynyddol o fewn y gofrestr tai cyn ac ar ôl Covid-19 trwy gymharu bidiau llwyddiannus am eiddo trwy Cartrefi Dewisedig.

 Cynigwyr llwyddiannus cyn ac ôl Covid-19 (Cartrefi Dewisedig)

Disgrifiad	Chwefror 2020	Mai 2023
Cyfanswm yr eiddo a hysbysebwyd	65	55
Eiddo cyfartalog a hysbysebwyd bob wythnos	16.25	13.75
Cyfanswm y cynigion a gafwyd	1,771	2,200
Cynigion cyfartalog yr wythnos	442.8	550
Cynigion cyfartalog fesul eiddo	27.2	40
Nifer yr eiddo a ail-hysbysebwyd	16	0
Niferoedd uchaf o gynigion ar eiddo	101	198

 

Mae nifer gyfartalog y cynigion a wnaed fesul eiddo y mae Cyngor Sir Penfro a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn berchen arnynt hefyd wedi cynyddu'n sylweddol dros y tair blynedd diwethaf tra ar yr un pryd mae nifer yr eiddo sydd ar osod fesul blwyddyn wedi bod yn gostwng. Mae hyn yn arbennig o wir gyda dyraniadau Cyngor Sir Penfro i'w stoc ei hun, lle nad yw dyraniadau wedi dychwelyd i lefelau fel ag yr oeddent cyn y pandemig.

 Nifer o eiddo Cyngor Sir Penfro ar osod y flwyddyn ar draws yr holl stoc

 

Disgrifiad	2018/19	2019/20	2020/21	2021/22	31/12/2022
Pob maint eiddo	471	476	275	333	196

 

Un o ganlyniadau anochel y pwysau cynyddol ar ddigartrefedd fu cynnydd yng nghyfran yr eiddo sydd ar gael sy'n mynd i aelwydydd â'r lefelau angen uchaf. Mae'r siartiau cylch yn dangos i ba raddau y mae'r bandiau uchaf wedi cyfrif am y cynigion llwyddiannus ar eiddo a hysbysebwyd.

Mae’r data a gyflwynir yma yn dangos yn glir y graddau y mae’r sector rhentu cymdeithasol yn adlewyrchu’r pwysau amlwg yn y farchnad dai, gyda chyfran uwch o eiddo ar osod gan Gyngor Sir Penfro a’i bartneriaid cymdeithasol cofrestredig yn mynd i aelwydydd yn y bandiau uchaf o angen, yn anochel yn canolbwyntio ar ddigartrefedd a bregusrwydd. Mae dadansoddiad o Gofrestr Tai Cartrefi Dewisedig yn datgelu, ym mis Rhagfyr 2022, bod bron i draean o’r ymgeiswyr yn y system yn y band ‘aur’ uchaf gyda 56% o ymgeiswyr yn y band hwnnw yn cynnwys aelwydydd llai sydd angen un ystafell wely. Yn y tymor canolig i'r tymor hir bydd y duedd hon yn newid proffil tenantiaethau ar draws y stoc a reolir yn gynyddol tuag at aelwydydd llai, tenantiaid mwy agored i niwed a risg uwch o ddigartrefedd mynych. Yn y tymor byr, mae anallu aelwydydd yn y bandiau is i gael mynediad at dai drwy’r broses o osod eiddo yn cynyddu’r tebygolrwydd y bydd angen cymorth brys ar yr aelwydydd hynny ar ryw adeg. Mae'r pwysau hwn yn amlygu ei hun yn y galw am wasanaethau digartrefedd gan gynnwys yr angen am lety dros dro sy'n rhoi pwysau staffio ac adnoddau ariannol ar y cyngor.

Mae Gwasanaethau Cyngor Tai yn cynrychioli baromedr pwysig o'r pwysau a deimlir o fewn marchnad dai Sir Benfro gan eu bod yn gweithredu ar reng flaen cyfrifoldebau'r cyngor tuag at aelwydydd sydd mewn perygl o ddigartrefedd a'r rhai sydd hefyd yn ddigartref. Mae newidiadau i ddeddfwriaeth ddigartrefedd nid yn unig wedi cynyddu'r rôl o atal digartrefedd ond, yn fwy diweddar, wedi gorfodi cynghorau i sicrhau bod digartrefedd yn brin, yn fyrhoedlog ac yn nad yw'n digwydd eto. Mae hyn wedi cael yr effaith o gynyddu'r galw ar lety dros dro a bu'n ofynnol i'r cyngor sicrhau bod aelwydydd mewn argyfwng tai yn cael eu hailgartrefu cyn gynted â phosibl. Gan ystyried yr heriau allanol a amlygwyd yn flaenorol, megis y dirywiad economaidd presennol, mae’r pwysau amlwg yn y farchnad dai yn Sir Benfro yn golygu bod y gwasanaeth yn mynd i’r afael ag anghenion brys iawn teuluoedd nad ydynt yn gallu cael gafael ar dai neu eu cynnal yn y farchnad dai bresennol ac sy'n cael eu hunain mewn argyfwng tai. Arwydd amlwg o’r argyfwng costau byw yn Sir Benfro yw lefel yr ôl-ddyledion rhent tai ymhlith tenantiaethau Cyngor Sir Penfro, sef cyfanswm o £2,224.810 ar ddiwedd mis Rhagfyr 2022. Er na ellir gorbwysleisio effaith Covid-19 mae’r ffigur yn cynrychioli cynnydd o £949,982 yn 2019/20 ac mae’r duedd ar i fyny yn parhau.

Mae’r tabl isod yn dangos y cynnydd sylweddol yn nifer yr aelwydydd sy’n cael eu cyflwyno i’r Gwasanaeth Cyngor Tai, noder bod 640 o achosion ar agor ganddynt ar hyn o bryd o gymharu â 222 ym mis Mawrth 2021. Er bod y niferoedd wedi bod yn gymharol gyson hyd at fis Mawrth 2020, cynyddodd y galw am wasanaethau cynghori yn sylweddol rhwng mis Mawrth 2021 a mis Medi 2022, ac mae hynny'n gysylltiedig yn rhannol ag effaith barhaus pandemig Covid-19 gyda dynion sengl yn cyfrif am y cynnydd mwyaf sylweddol mewn digartrefedd sy'n gysylltiedig, i raddau helaeth, â'r newidiadau yng nghwmpas y ddyletswydd gan Lywodraeth Cymru o dan y ddeddfwriaeth ddigartrefedd.

 Aelwydydd sydd angen Gwasanaethau Cyngor Tai

Blwyddyn	Mawrth 2018	Mawrth 2019	Mawrth 2020	Mawrth 2021	Medi 2022	Mehefin 2023
Cyfanswm aelwydydd	152	161	158	222	642	640
Nifer cyfartalog o achosion fesul swyddog	19	20	26	22	71	58

 

Yn ogystal, gwelodd y gwasanaeth nifer cynyddol o aelwydydd y mae dyletswydd derfynol a75 i ddarparu llety dros dro yn ddyledus iddynt gyda’r niferoedd wedi cynyddu o 120 yn 2018/19 i 287 yn 2022/23.

 Dyletswydd a 75 derfynol i aelwydydd

2018/2019	2019/2020	2020/2021	2021/2022	2022/2023
120	166	185	305	287

Mae un o'r enghreifftiau mwyaf amlwg o'r pwysau ar wasanaethau digartrefedd i'w weld yn nifer y bobl sy'n cael eu cartrefu dros dro tra'n aros i'r ddyletswydd tai gael ei chyflawni. Er bod 76 o bobl yn cael eu cartrefu dros dro ym mis Mawrth 2019 roedd y nifer wedi cynyddu i 654 erbyn mis Mai 2023.

 Pobl mewn llety dros dro

Llety	Mawrth 2019	Mawrth 2020	Mawrth 2021	Mawrth 2022	Mawrth 2023	Mai 2023
Gwely a brecwast	5	3	35	79	115	140
Stoc Cyngor Sir Penfro	2	16	23	41	56	36
Hostel	17	14	35	37	43	39
Lloches	0	2	3	10	10	7
Digartref gartref	54	46	53	241	386	416
Arall	0	1	5	10	21	16
Cyfanswm	76	82	154	418	631	654

Roedd cyfran sylweddol o’r bobl a gafodd gartref dros dro yn ‘ddigartref gartref’ gyda 416 o bobl yn byw felly o gymharu â 76 ym mis Mawrth 2019. Er ei fod yn uniongyrchol gysylltiedig ag anallu'r gwasanaeth i leoli digon o lety dros dro i gwrdd â maint y galw sy'n amlwg, mae'r defnydd o 'ddigartrefedd gartref' fel math o lety dros dro yn cynrychioli angen sylweddol nas diwallwyd ac mae'n waith parhaus a sylweddol i'r swyddogion digartrefedd wrth iddynt gynnal y trefniadau dros dro hynny. Fodd bynnag, yn wyneb y ffaith bod y cyngor wedi gorfod gweithredu rhestr aros ar gyfer mynediad i lety dros dro mae'n anochel bod digartrefedd gartref wedi dod yn opsiwn angenrheidiol ar gyfer cyfran uchel o aelwydydd mewn angen.

Mae'r ffigurau uchod yn dangos y graddau y mae pwysau digartrefedd a'r galw cysylltiedig am lety dros dro wedi arwain at gynnydd sylweddol yn y defnydd o lety gwely a brecwast a hosteli. Yn ystod 2021/22 roedd gwariant ar ddefnyddio llety gwely a brecwast a gwestai fel llety dros dro i deuluoedd digartref dros £1.2 miliwn ac yn 2022/23 mae hyn wedi codi i dros £2 miliwn. Roedd diffyg argaeledd llety dros dro i gwrdd â maint yr her hefyd wedi gorfodi'r cyngor i ddefnyddio ei stoc dai ei hun fel llety dros dro, a thrwy hynny leihau argaeledd tai i'w hailosod trwy Cartrefi Dewisedig. Er y dylid cydnabod bod pandemig Covid-19 wedi effeithio ar nifer y tenantiaethau newydd a ddechreuwyd yn stoc dai Cyngor Sir Penfro yn ystod y cyfyngiadau symud, gostyngodd cyfanswm nifer y tenantiaethau newydd a ddechreuwyd ym mhob blwyddyn ariannol, o 527 yn 2018/19 i isafbwynt o 284 yn 2022/23 ar ôl cyfnod y cyfyngiadau symud.

Effaith anochel y lefelau uchel o ddigartrefedd yw'r cynnydd sylweddol yn nifer y bobl ar y gofrestr tai sydd yn y bandiau angen uchaf yn rhinwedd y ddyletswydd i ailgartrefu. Yn unol â hynny, mae'r aelwydydd hyn yn cyfrif fwyfwy am gyfran uwch o'r cynigion a wneir drwy'r gofrestr tai. Mae'r tabl isod yn dangos y graddau y mae'r duedd hon wedi datblygu drwy gymharu canran y cynigion sy'n cael eu gwneud o'r gofrestr tai ar gyfer eiddo Cyngor Sir Penfro rhwng aelwydydd nad oedd dyletswydd ddigartrefedd yn ddyledus iddynt, aelwydydd sy'n trosglwyddo i eiddo arall ac aelwydydd y mae dyletswydd ddigartrefedd yn ddyledus iddynt. Mae’r data’n dangos y newid sylweddol yng nghyfran y cynigion sy’n mynd i aelwydydd y mae’r ddyletswydd ddigartrefedd lawn yn ddyledus iddynt, gan arwain at effeithiau sylweddol ar gyfleoedd ailgartrefu aelwydydd mewn bandiau is ar y rhestr aros.

 Canran y cynigion a wnaed am eiddo Cyngor Sir Penfro i gwsmeriaid ar Cartrefi Dewisedig @ Sir Benfro

 

Math o gynnig	2018/2019	2019/2020	2020/2021	2021/2022	31/12/2022
Dim dyletswydd/cofrestr tai	62.00%	36.34%	48.73%	35.44%	14.29%
Dyletswydd ddigartrefedd	13.38%	33.19%	28.73%	40.24%	70.41%
Trosglwyddo tenantiaeth	24.63%	30.46%	22.55%	24.32%	15.31%

 

Mae cyflwyno’r ddeddfwriaeth Rhentu Cartrefi yn golygu bod y cyngor yn rhoi’r gorau i ddefnyddio ei stoc dai ei hun fel llety dros dro, fodd bynnag, bydd dyraniadau uniongyrchol i aelwydydd digartref yn y bandiau uchaf yn parhau i leihau argaeledd stoc ar gyfer aelwydydd mewn bandiau angen is a thrwy hynny bydd yn creu pwysau parhaus ar y rhestr aros am dai. At hynny, mae'n amlwg bod Llywodraeth Cymru yn parhau i fod yn ymrwymedig i'r dull polisi o 'neb heb help' sy'n cyd-fynd â'r strategaeth ailgartrefu cyflym a fydd yn parhau i roi pwysau ar awdurdodau lleol i ganfod atebion ar gyfer llety parhaol cyn gynted â phosibl.

Mae ymateb y cyngor i'r her ddigartrefedd wedi bod yn amlochrog ac o reidrwydd mae wedi mynnu adnoddau staffio ac ariannol ychwanegol sylweddol gan gynnwys caffael llety dros dro ychwanegol yn uniongyrchol. Yn bwysig ddigon, mae gan Gynllun Pontio Ailgartrefu Cyflym 2023-2028 gynllun gweithredu sy’n canolbwyntio ar fesurau i atal digartrefedd, lleihau’r ddibyniaeth ar lety dros dro drud yn ogystal â chynyddu’r defnydd o’r sector rhentu preifat ar gyfer cyflawni dyletswyddau tai. Ymhellach, mae adolygiad o bolisi dyrannu Cartrefi Dewisedig ar y gweill a fydd yn ystyried nifer o newidiadau i’r ffordd y mae mynediad i dai yn cael ei flaenoriaethu yn ogystal ag ystyried dulliau polisi gosod tai lleol mewn perthynas â datblygiadau newydd lle gall trigolion sydd â chysylltiad lleol gael mynediad â blaenoriaeth i gartrefi newydd yn eu hardal gyfagos.

Yr agwedd fwyaf sylfaenol ar yr ymateb, fodd bynnag, yw mynd i'r afael â'r prinder tai fforddiadwy yn Sir Benfro drwy ddatblygu tai newydd i ddiwallu anghenion y presennol a'r dyfodol. Mae'r angen am dai cymdeithasol yn amlwg yn y gofrestr tai ac mae'r bwlch fforddiadwyedd cynyddol yn golygu bod cyfran gynyddol o aelwydydd lleol na fydd tai marchnad newydd yn hygyrch iddynt. Er mwyn helpu i fynd i'r afael â hyn, mae'r cyngor wedi ymrwymo adnoddau sylweddol tuag at raglen datblygu tai ar gyfer tai cymdeithasol newydd yn ogystal â modelau amgen o dai fforddiadwy i'w rhentu neu eu prynu lle mae'r angen mwyaf amlwg.

Cynllun datblygu lleol - asesu'r angen am dai newydd

Mae Cyngor Sir Penfro wedi dechrau adolygiad o’i Gynllun Datblygu Lleol (CDLl2) a fydd yn ceisio gosod targedau tai diwygiedig yng nghyd-destun canllawiau diweddaredig gan Lywodraeth Cymru ar gynnal asesiadau o’r farchnad dai leol. Mae'r asesiadau o'r farchnad dai leol yn darparu’r sylfaen dystiolaeth ar gyfer strategaethau tai a chynllunio awdurdodau cynllunio lleol ac yn llywio strategaeth y cynllun datblygu lleol ar lefel a dosbarthiad gofodol tai yn ogystal â llywio trafodaethau ar geisiadau unigol a chytundebau a.106 i sicrhau cymysgedd priodol o fathau o dai i gwrdd ag anghenion lleol, gan gynnwys yng nghyd-destun polisi tai fforddiadwy lleol.

Mae polisïau allweddol a fydd yn effeithio ar gyflenwi tai yn Sir Benfro yn cynnwys gofyniad bod yn rhaid i 60% o'r holl dai newydd gael eu darparu mewn ardaloedd trefol a bydd y cynllun wedi'i adneuo yn ceisio nodi'r ardaloedd hyn.

Mae adolygiad o'r asesiad o'r farchnad dai leol wedi'i gynnal gan ddefnyddio'r fethodoleg a'r canllawiau safonol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru. Mae adroddiad drafft wedi'i gyflwyno sy'n rhoi dealltwriaeth fanwl o'r farchnad dai yn Sir Benfro gan gynnwys Parc Cenedlaethol Arfordir Penfro. Mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn darparu asesiad o lefel yr angen am dai marchnad a thai fforddiadwy ac mae hefyd yn ystyried anghenion grwpiau penodol gan gynnwys pobl hŷn a phobl ag anableddau.

I grynhoi, mae'r tabl isod yn dangos sut mae'r modelu'n cyfuno'r angen presennol nas diwallwyd, sef dim ond ar gyfer tai fforddiadwy, â'r angen sy'n codi o'r newydd, sy'n cael ei ddiwallu o ran deiliadaeth fforddiadwy a marchnad. Yn Sir Benfro, mae'r angen presennol nas diwallwyd yn sylweddol fwy o ran maint na'r angen sy'n codi o'r newydd (o fewn y prif amcanestyniadau, yr angen presennol nas diwallwyd yw 1,013 y flwyddyn o gymharu ag angen newydd o 57 y flwyddyn). Mae hyn yn golygu bod cyfanswm y ffigurau wedi'u gwyrdroi'n sylweddol tuag at y sector fforddiadwy yn y pum mlynedd gyntaf pan ragdybir y bydd yr angen presennol sydd heb ei ddiwallu yn cael ei ddiwallu. Dengys yr asesiad o'r farchnad dai leol fod 87.3% o'r angen gros blynyddol am dai yn y pum mlynedd gyntaf ar gyfer tai fforddiadwy (1,070/1,225).

Er ein bod wedi dewis y gyfran uchaf posibl o aelwydydd sy’n gymwys ar gyfer deiliadaeth perchen-feddianwyr sy’n penderfynu mynd ymlaen ac yn prynu o fewn yr ystod a argymhellir, mae’n bosibl bod ffigur uwch fyth yn addas. Mae hyn oherwydd mai'r realiti yn Sir Benfro mewn gwirionedd yw bod nifer fawr iawn o bobl wedi ymddeol yn symud i'r ardal a chanddynt ecwiti presennol sy'n wynebu llai o risg o beidio â dod yn berchnogion nag aelwydydd eraill. Gallai cyfran yr aelwydydd sy'n gymwys ar gyfer deiliadaeth perchen-feddiannydd sy'n penderfynu mynd ymlaen ac yn prynu fod hyd yn oed yn uwch yn y sir, tua 90% yn lle 60%. Byddai hyn yn ail-gydbwyso'r angen o fewn y sector marchnad.

Yn yr un modd, mae'r ffigurau perchentyaeth cost isel a gofnodwyd yn y model yn gymharol isel o gymharu â rhent canolradd. Mae hyn oherwydd yr incymau lleol cymharol isel yn Sir Benfro o gymharu â'r prisiau perchentyaeth cost isel tebygol. Os gellir lleihau cost perchentyaeth cost isel byddai'n fwy fforddiadwy ac yn dod yn addas ar gyfer mwy o aelwydydd yn y dyfodol.

Allbwn pellach sydd wedi'i gynnwys yn yr asesiad o'r farchnad dai leol (ond nad yw wedi'i nodi yn y tablau cryno), yw maint llety fforddiadwy i ddiwallu'r angen newydd. Dyma faint y llety y mae'n ofynnol i'r cyngor gynllunio ar eu cyfer dros y tymor hir. Mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn manylu ar yr angen blynyddol crynswth ychwanegol am dai fforddiadwy dros y deng mlynedd sy'n weddill. Dangosir hyn ar gyfer y prif senarios a senarios y fframwaith datblygu lleol yn y tabl isod.

Insert table

 

Ffynhonnell: Offeryn asesu'r farchnad dai leol

Roedd y cyfrifiad o'r angen presennol am dai fforddiadwy yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol yn seiliedig ar ddata'r gofrestr tai a chafodd cyfanswm yr angen hwn ei nodi ar sail flynyddol dros gyfnod o bum mlynedd. Gellir ystyried bod yr angen presennol am dai fforddiadwy yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol yn debyg i'r elfen angen bresennol heb ei ddiwallu o offeryn asesu'r farchnad dai leol. Un gwahaniaeth allweddol rhwng y dull gweithredu yn adroddiad blaenorol yr asesiad o'r farchnad dai leol a’r un a ddefnyddiwyd yn offeryn asesu'r farchnad dai leol, yw bod prawf fforddiadwyedd wedi’i gymhwyso i aelwydydd ar y gofrestr tai yn yr adroddiad blaenorol a phenderfynwyd y byddai rhai o’r aelwydydd hyn yn gallu fforddio llety addas yn y sector marchnad ac nad oedd angen cartref fforddiadwy arnynt. Mewn cyferbyniad, mae'r offeryn asesu'r farchnad dai leol yn rhagdybio bod angen llety fforddiadwy ar bob aelwyd ar y gofrestr tai. Dyma un o'r rhesymau pam mae'r angen am dai fforddiadwy yn ystod pum mlynedd gyntaf cyfnod yr asesiad o'r farchnad dai leol gymaint yn fwy yn allbynnau presennol offer asesu'r farchnad dai leol nag yn y canlyniadau a gyflwynwyd yn yr asesiad blaenorol o'r farchnad dai leol.

Insert table

 

 

Yr angen am lety arbenigol (a gymerwyd o'r asesiad drafft o'r farchnad dai leol 2023) :

O ystyried y twf dramatig yn y boblogaeth hŷn, a’r lefelau uwch o anabledd a phroblemau iechyd ymhlith pobl hŷn, mae’n debygol y bydd mwy o angen am opsiynau tai arbenigol.  Rydym wedi asesu’r angen yn y dyfodol am lety arbenigol ar gyfer pobl hŷn yn ôl deiliadaeth a math. 

Er mwyn asesu'r angen hwn rydym wedi ailadrodd y dull a ddefnyddiwyd yn asesiad 2021 o'r farchnad dai leol a ddefnyddiodd fodel cyfradd yr achosion Tai Strategol i Bobl Hŷn y Rhwydwaith Tai, Dysgu a Gwella. Nododd hyn y cyfraddau achosion lleol ar gyfer gwahanol fathau o dai arbenigol yn Sir Benfro.

Er mwyn sefydlu’r galw posibl am y mathau hyn o lety yn Sir Benfro ar ddiwedd cyfnod y cynllun, mae’r cyfraddau achosion lleol hyn yn cael eu cymhwyso i gyfanswm nifer y bobl 75 oed neu hŷn yn Sir Benfro yn 2036 yn unol â’r proffil oedran a gofnodwyd yn yr amrywiad amcanestyniad a ffefrir.  Yna caiff y galw sy'n deillio o hynny ei gymharu â'r stoc bresennol.  Crynhoir y broses hon yn y tabl isod.

6.1  Yn ôl y data diweddaraf[2], mae 2,034 o unedau tai gwarchod ar gyfer pobl hŷn[3] yn Sir Benfro ar hyn o bryd, ochr yn ochr â 224 o unedau tai gwarchod/gofal ychwanegol uwch[4]. Er mwyn cwrdd â chyfraddau galw lleol yn 2036, mae'r model yn nodi gofyniad am 550 o unedau tai gwarchod ychwanegol ar gyfer pobl hŷn a 141 o unedau gwarchod ychwanegol / gofal ychwanegol ychwanegol yn Sir Benfro dros oes y cynllun. O'r 550 o unedau tai gwarchod newydd ar gyfer pobl hŷn, dylai tua 40% fod yn llety marchnad, a'r gweddill yn fforddiadwy.  O'r 514 o dai gwarchod estynedig / gofal ychwanegol newydd, dylai 40% fod yn rhai marchnad a 60% yn fforddiadwy. Anheddau dosbarth C3 yw'r rhain.

 Tabl 6.1: Rhagamcan o'r gofyniad am lety arbenigol ar gyfer aelwydydd pobl hŷn yn Sir Benfro dros oes y cynllun

Tai gwarchod i bobl hŷn

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	859	1,077	218
Fforddiadwy	1,175	1,507	332
Cyfanswm	2,034	2,584	550

 

Tai gwarchod/gofal ychwanegol uwch

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	96	297	201
Fforddiadwy	128	440	312
Cyfanswm	224	738	514

 

 Pob llety arbenigol ar gyfer aelwydydd pobl hŷn

Deiliadaeth	Proffil sylfaen (2020)	Proffil 2036	Unedau ychwanegol angenrheidiol
Marchnad	955	1,374	419
Fforddiadwy	1,303	1,947	644
Cyfanswm	2,258	3,322	1,064

 

Yn ogystal â'r angen am dai arbenigol i bobl hŷn, bydd gofyniad ychwanegol am ofal cofrestredig hefyd 

Yn ôl yr amcangyfrifon diweddaraf o’r boblogaeth aelwydydd a’r ffigurau stoc anheddau, mae tua 1,102 o leoedd mewn cartrefi nyrsio a gofal preswyl yn Sir Benfro ar hyn o bryd, ac amcangyfrifir bod ychydig dros draean o’r rhain yn y sector fforddiadwy, gyda’r gweddill yn neiliadaeth y farchnad.

Fel rhan o'r broses o ragamcanu poblogaeth y dyfodol o fewn yr amrywiad amcanestyniad a ffefrir, cyfrifir y boblogaeth a fydd yn byw mewn sefydliadau cymunedol.  Mae'r model yn nodi yn 2036 y bydd 1,308 o bobl 65 oed a throsodd yn Sir Benfro yn byw mewn gofal cofrestredig.  Mae hyn yn awgrymu y bydd angen 206 o leoedd gofal cofrestredig ychwanegol rhwng 2020 a 2036, y dylai 80% ohonynt fod yn y sector fforddiadwy ac 20% o fewn daliadaeth marchnad. Mae'r tabl isod yn manylu ar y cyfrifiadau hyn.

Tabl 6.2 Rhagamcan o'r gofyniad am ofal cofrestredig i bobl hŷn yn Sir Benfro dros oes y cynllun

 

 

Mae’r asesiad o’r farchnad dai leol yn bwysig i’r cyngor yng nghyd-destun datblygu blaenraglen datblygu tai fforddiadwy ond hefyd wrth helpu’r cyngor i arwain partneriaid cyflawni strategol, gan gynnwys partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, yn y math o ddeiliadaeth a maint yr eiddo sydd ei angen mewn datblygiadau tai newydd ar draws y sir. Ar gyfer Sir Benfro mae'r diweddariad a'r fethodoleg ddiwygiedig yn gyfle pwysig i adolygu'r tybiaethau sydd wedi'u cynnwys yn yr asesiad presennol o'r farchnad dai leol. Mae’r pwysau ychwanegol sy’n amlwg yn y gofrestr dai a’r cynnydd sylweddol yn y galw am gymorth digartrefedd a ddaeth i’r amlwg yn ystod pandemig Covid-19 wedi parhau yn Sir Benfro wrth i effeithiau cyfunol y dirywiad economaidd a’r argyfwng costau byw effeithio ar aelwydydd lleol. Bydd yr adolygiad o’r asesiad o’r farchnad dai leol i’r fethodoleg ddiwygiedig yn gallu adlewyrchu unrhyw newidiadau ym mhroffil y galw am dai a darparu asesiad mwy cyfoes o’r farchnad dai i lywio strategaeth y cynllun cyflenwi lleol o ran lefel a dosbarthiad gofodol tai a bydd yn helpu i arwain y gwaith o ddarparu tai fforddiadwy. Gan ystyried y pwysau a nodwyd o fewn y farchnad dai yn Sir Benfro, disgwylir y bydd nifer yr aelwydydd un person, aelwydydd un rhiant a chyplau heb blant yn cynyddu o fewn yr asesiad diwygiedig o'r farchnad dai leol tra rhagwelir y bydd aelwydydd cyplau â phlant yn gostwng.

Er mwyn llywio gwaith cynllunio manwl ar lefel gymunedol, mae'r asesiad o'r farchnad dai leol yn meintioli'r angen am dai marchnad agored a thai fforddiadwy yn ôl ardaloedd cymunedol a nodwyd yn Sir Benfro, a thrwy hynny, yn hysbysu lefel a dosbarthiad gofodol tai ar lefel ardal leol. Fodd bynnag, bydd yr asesiad o'r farchnad dai leol diweddaredig yn lleihau nifer yr ardaloedd cymunedol a allai alluogi mwy o hyblygrwydd wrth drafod datblygiadau tai newydd ar draws ardaloedd cymunedol lleol. Yng nghyd-destun y strategaeth dai, mae hyn yn arf defnyddiol wrth benderfynu lle gall gweithgaredd adfywio lleol gefnogi'r gwaith o ddatblygu tai priodol (neu gael ei gefnogi gan y gwaith hwnnw) gan gynnwys darparu tai fforddiadwy i gwrdd ag anghenion lleol lle mae polisi yn caniatáu hynny. Er nad ydynt yn ddogfennau cynllunio strategol at ddibenion y cynllun datblygu lleol, gallai’r cynlluniau creu lleoedd a baratowyd mewn perthynas â chwe thref yn Sir Benfro o dan Raglen Gyllido Trawsnewid Trefi Llywodraeth Cymru helpu i nodi cyfleoedd ar gyfer darparu tai fforddiadwy i gyfrannu at adfywio ardaloedd lleol yn ehangach.

Bydd yr asesiad o'r farchnad dai leol diwygiedig yn rhoi cyfle i adolygu'r targedau tai presennol a thrwy hynny bydd yn awgrymu bod angen parhau i adolygu targedau'r rhaglen datblygu tai fforddiadwy a chynlluniau buddsoddi ar gyfer y cyngor a'i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig. Fodd bynnag, her amlwg i Sir Benfro yw'r gwahaniaeth rhwng nifer y tai fforddiadwy sydd eu hangen a'r grant tai cymdeithasol sydd ar gael i ariannu darpariaeth ynghyd â digonedd y safleoedd i gefnogi darpariaeth ar y lefelau gofynnol i ddiwallu anghenion amcangyfrifedig.

Mae cynlluniau'r cyngor ar gyfer buddsoddi mewn tai fforddiadwy newydd wedi'u nodi yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai. Mae Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 2023 – 2053 yn amlygu’r ymrwymiad gwleidyddol cryf i adeiladu tai cyngor ac mae'n nodi cynlluniau i ddarparu hyd at 300 o unedau tai newydd erbyn 2027/28 ynghyd â chynlluniau i symud ymlaen â datblygu tai gwarchod a darpariaeth byw â chymorth i bobl hŷn. Mae darparu tai gwarchod a thai â chymorth yn agwedd hollbwysig ar raglenni datblygu cyffredinol y gall y cyngor a'n partneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig eu defnyddio i gefnogi pobl i fyw'n annibynnol yn hirach a helpu i leihau'r pwysau ar ofal cymdeithasol a gwasanaethau iechyd. Mae'r cynllun yn ymrwymo i gyflymu'r broses o ddarparu tai yn ogystal â gweithio gyda phartneriaid i gynyddu'r ystod o brosiectau tai fforddiadwy gan gynnwys datblygu Ymddiriedolaethau Tir Cymunedol a sicrhau bod lleiniau tir llai o faint y cyngor ar gael i'r rhai sy'n ceisio cyfleoedd hunanadeiladu.  

Yn y flwyddyn 2022/23 mae'r cynllun yn rhagweld gwariant o fwy nag £11 miliwn, gan gynnwys grantiau, ar adeiladu tai newydd a chaffaeliadau. Dros oes Cynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai mae'r cyngor yn cynnig y dylid benthyca gwerth £271 miliwn i ariannu cynlluniau prynu ac adeiladu o'r newydd.

Ar ben hyn bydd y cyngor yn hyrwyddo mynediad i'r gronfa £50 miliwn a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru, sef y cynllun grant tai gwag sy'n ceisio dod ag eiddo gwag yn ôl i ddefnydd. Fel un o’r awdurdodau lleol sy’n cymryd rhan, bydd Sir Benfro yn gweithio gyda darpar berchen-feddianwyr i gael mynediad at grantiau o hyd at £25,000 fesul eiddo (sef 70% o gyllid grant Llywodraeth Cymru) i sicrhau bod eiddo sydd wedi bod yn wag am fwy na 12 mis yn addas i’w feddiannu. Nodwyd eisoes y dylid, yn ddelfrydol, ymestyn ffiniau hyn i gynnwys landlordiaid preifat, lle byddai hawliau enwebu a lefelau rhent fforddiadwy yn rhan o amodau'r grant. Gallai incwm premiwm y cartrefi gwag gyflwyno cyfle i ariannu menter o'r fath. Pan gaiff ei ddefnyddio ochr yn ochr â strategaethau adfywio ehangach sy'n targedu ardaloedd penodol o amddifadedd neu ddirywiad manwerthu, gall buddsoddi mewn eiddo gwag yn gyffredinol - rhai preswyl ac amhreswyl - gefnogi'r gwaith o ddarparu tai fforddiadwy ochr yn ochr â gwelliannau megis adfywio canol trefi.

O dan ddarpariaethau Deddf Tai (Cymru) 2014 mae’n ofynnol i’r cyngor ddarparu ar gyfer anghenion llety sipsiwn a theithwyr. Wrth gefnogi'r gofyniad hwn a llywio datblygiad y cynllun datblygu lleol sy'n dod i'r amlwg, mae'r cyngor wedi cwblhau asesiad llety sipsiwn a theithwyr (GTAA) sy'n nodi'r angen a aseswyd am leiniau yn y sir. Ar hyn o bryd mae'r cyngor yn aros am gymeradwyaeth gan Lywodraeth Cymru a chadarnhad o newidiadau posibl i'r asesiad sipsiwn a theithwyr, fodd bynnag, nododd yr asesiad fod angen 11 o leiniau ychwanegol.  Ers i’r angen hwnnw gael ei nodi, mae chwe llain arall wedi’u caniatáu, gan adael angen heb ei ddiwallu o bum llain, i’w ddiwallu erbyn diwedd 2024.

Amodau tai

Mae effeithiau amodau tai gwael yn eang ac yn effeithio ar ddeilliannau iechyd a lles o bob oed, gan gynnwys ar draws cyrhaeddiad addysgol, disgwyliad oes, iechyd corfforol a meddyliol a chanlyniadau cyflogaeth i enwi dim ond ambell un. Gyda thai gwael yn aml yn gysylltiedig ag effeithlonrwydd ynni annigonol a'r broblem gysylltiedig o dlodi tanwydd, mae canlyniadau iechyd yn cael eu heffeithio'n arbennig o wael, gyda phroblemau anadlu cynyddol ymhlith plant ifanc a mwy o afiachusrwydd a marwolaethau, yn enwedig ymhlith pobl hŷn. O ganlyniad, mae mater tai gwael yn hollbwysig i amcanion strategol iechyd a lles cenedlaethol, rhanbarthol a lleol, gan effeithio'n lleol ar adnoddau'r cyngor a'n partneriaid.

Mae'r adroddiad ar y cyd gan Ymddiriedolaeth BRE, Iechyd Cyhoeddus Cymru a Llywodraeth Cymru 'Cost Lawn Tai Gwael yng Nghymru' (2019) yn edrych yn fanwl ar y cysylltiadau rhwng amodau tai gwael, 'peryglon yn y cartref' yn yr achos hwn a'u heffaith ar iechyd a llesiant a chost i’r GIG a’r gymdeithas ehangach. Mae'r adroddiad yn canolbwyntio ar beryglon 'Categori 1' o dan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai sy'n effeithio ar ganlyniadau iechyd a llesiant, ac yn peri risg difrifol neu uniongyrchol i iechyd a diogelwch unigolyn. Mae gan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai y fantais ei fod yn cael ei fesur drwy Arolwg Cyflwr Tai Cymru ac arolygon tai cenedlaethol eraill y DU, gan alluogi cymariaethau rhwng gwledydd y DU.

Casglodd Arolwg Cyflwr Tai Cymru 2017-18 wybodaeth am gyflwr ac effeithlonrwydd ynni/perfformiad pob math o dai yng Nghymru gan gynnwys yn erbyn mesuriadau ar gyfer Safon Ansawdd Tai Cymru (SATC), tlodi tanwydd a’r System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai.

Trwy ei ddadansoddiad o ddata Arolwg Tai Cymru, amlygodd adroddiad BRE nifer o ganfyddiadau allweddol wrth ddangos effeithiau ehangach tai gwael yng Nghymru:-

• Amcangyfrifwyd bod 238,000 o anheddau â pheryglon Categori 1 yng Nghymru, sef tua 18% o gyfanswm y stoc dai.
• Canfuwyd bod y peryglon mwyaf cyffredin yn ymwneud â chwympiadau yn y cartref ac effeithiau byw mewn tai oer ar iechyd.
• Nid yw’r math o dai sy’n wael wedi’u dosbarthu’n gyfartal drwy stoc dai Cymru.
• Po hynaf yw annedd, y mwyaf tebygol ydyw o gynnwys risg i iechyd a diogelwch. Mae cartref a adeiladwyd cyn y Rhyfel Byd Cyntaf saith gwaith yn fwy tebygol o fod â pherygl iechyd a diogelwch sylweddol nag un a adeiladwyd ar ôl 1980
• Amcangyfrifir mai’r gost i leihau’r peryglon yn y cartrefi tlawd hyn i lefel dderbyniol yw £2,455 fesul cartref, ar gyfartaledd – cyfanswm cost o £584 miliwn ar gyfer y stoc gyfan.
• Pe bai gwaith adfer yn cael ei wneud 'ymlaen llaw' i liniaru'r peryglon Categori 1 hyn, amcangyfrifir y byddai'r GIG yn elwa o tua £95 miliwn y flwyddyn.
• Byddai gwaith adfer i liniaru peryglon Categori 1 yn talu amdanynt eu hunain mewn costau is i'r GIG o fewn chwe blynedd.
• Costau gwella cartrefi oer yw rhai o’r drutaf, ond hefyd  y rhai mwyaf effeithiol o ran lleihau costau i’r GIG.  Mae'r costau hyn yn cynrychioli costau triniaeth blwyddyn gyntaf i'r GIG yn unig, yn dilyn damwain neu salwch yn ymwneud â thai.
• Mae’r gost flynyddol i’r GIG yn cynrychioli tua 10% o’r gost economaidd lawn i gymdeithas o adael pobl mewn tai afiach yng Nghymru, yr amcangyfrifir ei bod yn £1 biliwn y flwyddyn. Byddai’r cyfnod o dalu’n ôl i  gymdeithas pe bai modd gwneud yr holl waith adfer ‘o flaen llaw’ oddeutu chwe mis.

Yn ei gasgliadau, nododd yr adroddiad yr angen i sefydliadau gydweithio, gan ddefnyddio adnoddau a gwybodaeth ar y cyd i fynd i'r afael â thai gwael drwy ddulliau integredig o ymdrin â thai ac iechyd.

Gan ystyried effaith eang tai gwael ar ganlyniadau iechyd a llesiant a'r gost gysylltiedig i wasanaethau Sir Benfro ar draws addysg, iechyd a gofal cymdeithasol, mae gwella ein dealltwriaeth o raddfa tai gwael yn y sir yn elfen bwysig o strategaeth dai'r cyngor. Mae hyn hyd yn oed yn fwy hanfodol yng ngoleuni proffil hŷn tai a dosbarthiad gwledig tai yn y sir sy'n cael eu cysylltu ag amodau tai cymharol wael.

Cyn yr Arolwg Cyflwr Tai Cymru roedd bwlch sylweddol yng ngwybodaeth Llywodraeth Cymru am gyflwr tai yng Nghymru a chafwyd y casgliad cynhwysfawr diwethaf o ddata ar gyflwr tai yng Nghymru yn Arolwg Eiddo Byw yng Nghymru 2008. Yn Sir Benfro, er bod data da a monitro parhaus o gyflwr ac effeithlonrwydd ynni’r stoc rhentu gymdeithasol a ddelir gan y cyngor a’i bartneriaid landlordiaid cymdeithasol cofrestredig, ychydig iawn o ddata cyfoes, os o gwbl, sydd ar dai'r sector preifat, sy’n cyfrif am bron i 87% o’r 63,034 o anheddau yn y sir fel yr aseswyd o fewn yr asesiad o'r farchnad dai leol.

Mae gan y cyngor ddyletswydd statudol i fonitro safonau tai ar draws pob deiliadaeth ac i weithredu os canfyddir peryglon sylweddol o dan y System Mesur Iechyd a Diogelwch ar gyfer Tai. Er bod cyllid y llywodraeth tuag at fynd i'r afael â chyflwr tai wedi'i leihau'n sylweddol, mae gan y cyngor ystod o bwerau statudol i ymyrryd pan benderfynir bod amodau'n achosi perygl, yn enwedig yn y sector rhentu preifat lle mae gan denantiaid reolaeth gyfyngedig dros safonau ac amodau eiddo. Tîm Diogelu’r Cyhoedd yw’r pwynt cyswllt cyntaf ar gyfer materion sy’n ymwneud â chyflwr tai yn y sector preifat ac ar gyfer camau gorfodi sy’n ymwneud â diffygion mewn safonau tai, gan ymdrin yn aml ag ymholiadau gan denantiaid y sector preifat sy’n pryderu am gyflwr eu tai. Rhwng mis Ionawr 2022 a 31 Rhagfyr 2022 deliodd y gwasanaeth â chyfanswm o 1,396 o geisiadau gwasanaeth ar faterion yn cynnwys amodau mewn anheddau teulu sengl, safonau a materion yn ymwneud â rheoli mewn tai amlfeddiannaeth, trwyddedu tai amlfeddiannaeth ac amodau o fewn cartrefi symudol.  Gall y problemau felly fod yn eang eu cwmpas ac mae'r gwasanaeth yn defnyddio'r pwerau sydd ar gael i'r cyngor i fynd i'r afael â chwynion am dai, gan gynnwys defnyddio pwerau gorfodi. Fodd bynnag, mae'r dull gweithredu yn adweithiol ar y cyfan gyda chyfyngiadau capasiti hanesyddol a diffyg gwybodaeth am gyflwr tai ar draws y sir yn atal dull mwy rhagweithiol o wella safonau tai. Byddai datblygu strategaeth dai ar gyfer y sector preifat, wedi’i llywio gan sylfaen dystiolaeth well ar gyflwr tai yn y sector preifat, yn helpu i ddatblygu ymatebion polisi lleol a strategaethau buddsoddi gyda’r nod o wella safonau a mynd i’r afael â thlodi tanwydd ar gyfer ein trigolion mwyaf agored i niwed.

Mae ein dealltwriaeth o gyflwr stoc rhentu gymdeithasol y cyngor yn llawer mwy cynhwysfawr ac mae ein dulliau buddsoddi wedi'u nodi yng Nghynllun Busnes y Cyfrif Refeniw Tai a gynhyrchir yn flynyddol dan gyfarwyddyd Llywodraeth Cymru. Fel y darparwr tai cymdeithasol mwyaf yn y sir gyda stoc gynyddol o dros 5,700 o eiddo, mae Cynllun Busnes Cyfrif Refeniw Tai 2023-53 y cyngor yn nodi ein dull o reoli, cynnal a gwella ein stoc tai gan gynnwys nodi cynlluniau uchelgeisiol ar gyfer datblygu cartrefi newydd. Mae’r portffolio tai yn cynnwys stoc dai sy’n heneiddio gyda nifer fawr o ystadau rhwng y rhyfeloedd, anhraddodiadol (ee. concrit wedi'i rag-gastio a atgyfnerthwyd) eiddo a chynlluniau tai gwarchod y 1970au. Mae'r amrywiad hwn mewn mathau o dai, ynghyd â'r angen i gwrdd â safonau heriol a newidiol yn ogystal ag addasu i ddisgwyliadau ac anghenion newidiol ein tenantiaid, yn cyflwyno heriau buddsoddi unigryw.

Mae ansawdd ein cartrefi cyngor yn cael ei asesu yn erbyn Safon Ansawdd Tai Cymru (SATC) a gyflwynwyd gan Lywodraeth Cymru yn 2002 gyda'r nod o sicrhau bod tai cymdeithasol o ansawdd da ac yn addas ar gyfer anghenion preswylwyr y presennol a'r dyfodol. Gosododd Llywodraeth Cymru darged i bob landlord cymdeithasol wella eu stoc tai i gyrraedd SATC cyn gynted â phosibl, ond erbyn 2020 beth bynnag. Llwyddwyd i gyrraedd SATC ar gyfer ein stoc dai ein hunain yn 2013, fodd bynnag, rydym yn awr yn aros am gyflwyno SATC 2 y disgwylir iddo gynnwys safonau newydd ac uwch gan gynnwys mewn perthynas ag agweddau ar ddatgarboneiddio. Ar hyn o bryd, sgôr SAP ein stoc dai ar gyfartaledd yw 76. Mae tai yng ngweddill y sector rhentu cymdeithasol yn Sir Benfro, sy’n eiddo i’n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig ac sy’n cael eu rheoli ganddynt, yn bodloni Safon Ansawdd Tai Cymru.

Fel rhan o nod Llywodraeth Cymru i gyflawni allyriadau carbon sero net erbyn 2050, mae wedi gosod targed uchelgeisiol i gynghorau gyflawni Band A EPC erbyn 2033 (gan gydnabod na fydd pob cartref yn gallu cyflawni hyn). Mae hyn yn golygu bod y cyngor nid yn unig yn canolbwyntio ar gynnal ei stoc i SATC ond hefyd yn datblygu strategaeth fuddsoddi gynhwysfawr tuag at ddatgarboneiddio, gan gynnwys trwy fuddsoddi mewn Rhaglen Ôl-osod er mwyn Optimeiddio. Wrth helpu i lywio'r broses o gyflwyno buddsoddiad fesul cam, rydym yn bwriadu cynnal Asesiad Stoc Dai Gyfan fesul cam y gellir ei ddefnyddio i ddatblygu Llwybrau Ynni Targed.   

Mae'n ofynnol i bob cartref newydd sy'n cael ei adeiladu gan ddefnyddio grant tai cymdeithasol a mathau eraill o gymhorthdal cyhoeddus yng Nghymru fodloni safonau ychwanegol ar ffurf gofynion ansawdd datblygu Llywodraeth Cymru. Mae'r gofynion ansawdd datblygu hefyd yn gosod safonau uchel o ran perfformiad ynni sy'n ei gwneud yn ofynnol i anheddau newydd gyflawni EPC A (SAP92) neu uwch. Er mai dim ond i dai fforddiadwy newydd y mae’r safonau hyn yn berthnasol ar hyn o bryd, argymhellodd yr Adolygiad Annibynnol o’r Cyflenwad o Dai Fforddiadwy (Ebrill 2019) y dylai Llywodraeth Cymru osod nod tymor hwy o 2025 fan bellaf i gael yr un safonau ar gyfer pob cartref, beth bynnag fo’u deiliadaeth. Mae'r holl dai fforddiadwy newydd sy'n cael eu hadeiladu gan Gyngor Sir Penfro a'n partneriaid datblygu landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn bodloni gofynion ansawdd datblygu Cymru gan gynnwys cyflawni EPC A neu gyfwerth ar gyfer effeithlonrwydd thermol.

Bydd mynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni stoc dai'r sector preifat yn hollbwysig i gyflawni targedau cenedlaethol ar gyfer lleihau allyriadau carbon gan mai'r sector hwn sy'n cyfrif am y mwyafrif helaeth o dai yn y sir. Mae mynd i'r afael â her tlodi tanwydd yn rhan annatod o'r her hon o gofio'r cysylltiadau rhwng costau tai a thlodi cyffredinol, yn enwedig o ystyried cymhareb fforddiadwyedd tai uchel Sir Benfro.

Gyda chyfran sylweddol o’r tai wedi’u hadeiladu cyn 1919, mae cyflawni targedau a osodwyd yn genedlaethol ar gyfer datgarboneiddio yn fwy heriol oherwydd y lefelau tebygol o effeithlonrwydd ynni gwael a chostau uwch i’w gwella oherwydd dulliau adeiladu. Yn yr un modd, mae natur wledig y sir yn cynyddu cyfran y cartrefi sy'n dibynnu ar systemau gwresogi carbon uchel, aneffeithlon. Gyda 32% o'r stoc dai yng Nghymru wedi'i hadeiladu cyn 1919, mae effeithlonrwydd thermol y stoc dai yng Nghymru ymhlith yr isaf yn y DU ac Ewrop.

Mae ymyriadau cenedlaethol i fynd i'r afael ag effeithlonrwydd ynni a thlodi tanwydd wedi canolbwyntio ar gymorth ariannol a chyngor wedi'u targedu i aelwydydd cymwys ar incwm isel neu sy'n derbyn budd-daliadau prawf modd. Yn Sir Benfro, mae’r rhan fwyaf o’r gwaith wedi digwydd drwy’r cynllun Eco-Flex (Eco4 yn ddiweddarach) a sefydlwyd gan Lywodraeth y DU gan ddefnyddio cyllid y Rhwymedigaeth Cwmnïau Ynni i fynd i’r afael â’r stoc lleiaf ynni-effeithlon a feddiannir gan aelwydydd agored i niwed neu incwm isel. Er bod Cyngor Sir Penfro’n defnyddio data i nodi aelwydydd cymwys posibl, nid yw atgyfeiriadau’n seiliedig ar unrhyw ddata arolwg empirig ar effeithlonrwydd ynni ar draws stoc dai Sir Benfro ac nid oes unrhyw ddata ar gael ychwaith ar effaith atgyfeiriadau wrth fynd i’r afael â lefelau effeithlonrwydd ynni neu dlodi tanwydd. Mae’r diffyg data hwn yn adlewyrchu diffyg ehangach o wybodaeth am gyflwr ac effeithlonrwydd ynni tai'r sector preifat ar lefel leol.

Safleoedd sipsiwn a theithwyr

Rydym yn rheoli pedwar safle, lle mae 'lleiniau' preswyl ar gael i sipsiwn a theithwyr. Mae’r pedwar safle wedi’u lleoli yma:

• Comin Kingsmoor, Cilgeti
• Chwarel y Castell, Cil-maen
• Llwynhelyg, Hwlffordd
• O Dan y Bryniau, Pont Fadlen, Hwlffordd.

Mae yna hefyd safle presennol yn Waterloo, Doc Penfro, sydd i fod i gau. Mae gan y cyngor gyfrifoldeb i gynnal a chadw cyfleusterau'r safle ac mae'n datblygu rhaglen flynyddol o waith cynnal a chadw ochr yn ochr â gwneud atgyweiriadau ymatebol adweithiol o ddydd i ddydd. Rhagwelir y bydd gwelliannau arfaethedig i’n safleoedd, a ariennir drwy fuddsoddiad cyfalaf a chyllid Llywodraeth Cymru, yn arwain at ostyngiad mewn costau cynnal a chadw, gwell llesiant tenantiaeth a gostyngiad mewn cwynion.